معرفی جشن های ایران باستان

جشن های ایران باستان

جالب است بدانید که کشور عزیز ما مملو از جشنواره‌های فرهنگی و مذهبی است که به‌صورت سالانه یا فصلی برگزار می‌شود. یکی از راه‌های شناخت فرهنگ ایرانیان در زمان‌های قدیم آشنایی با جشن های ایران باستان است که در آن زمان برگزار می‌شده است.

با اینکه در مواردی شیوه و حتی زمان برگزاری این جشن‌ها در طول زمان دستخوش تغییراتی شده است. اما مطالعه یا شرکت در یکی از این جشنواره‌ها مطمئناً شما را با ماهیت این سرزمین آشنا می‌کند. ما در این مقاله به برخی از جشن های باستانی ایران پرداخته‌ایم.

تاریخچه برگزاری جشن های ایران باستان

مراسم ها و جشن های ایرانی بسیار جذاب و باشکوه هستند و هرکدام از آن‌ها سرگذشت و تاریخچه‌ای به همراه دارند. ایران جشن‌ها و مراسم‌های گوناگونی دارد که از جمله آن‌ها نوروز، یلدا و سده از مهم‌ترین جشن‌های باستانی به شمار می‌روند. در دوران باستان هر روزی در ماه نام به خصوصی داشت و یک روز از ماه همنام خود ماه بود که اگر این اتفاق رخ می‌داد آن روز را جشن می‌گرفتند.

انواع جشن ها در ایران مثل جشن فروردگان، جشن اردیبهشتگان، جشن خردادگان، جشن تیرگان و….همگی مربوط به آن زمان هستند. هر جشن در اصل یک مناسبت مقدس است. جشن‌ها و مراسم‌ها بر اساس آداب‌ورسوم زرتشتیان صورت می‌گرفت آیینی مثل به اشتراک گذاشتن غذا و نوشیدنی، ملاقات دوستانه بخشی از آیین‌های این مراسم‌ها هستند که از گذشتگان به‌جامانده است. در واقع این اعیاد و مراسم‌ها برگرفته از آیین زرتشتی، دین باستانی ایرانیان است.

خرید صنایع دستی

جشن های ایران باستان جشن فروردگان

کلمه جشن از یسنه یا یسنا استخراج شده که در زبان پهلوی به معنای عبادت، ستایش، نیایش و شادی است. جشن نوروز یکی از هفت جشن مهم ایرانیان باستان بوده است. با ظهور دین اسلام، شش جشن اول که در امپراطوری‌های ساسانی وجود داشته است، حذف شد و از هفت جشن ضروری فقط نوروز بهاری برگزار می‌شد.

روز نوزدهم ماه‌های ایران باستان در تقویم اوستایی روز فروردین نام دارد. این جشن برای مردم ایران باستان روز بزرگداشت درگذشتگان بود و آن‌ها با رفتن به آرامستان بر سر مزار رفتگان خود شادی نوروز را در کنار آن‌ها برگزار می‌کردند. مردم ایران باستان اعتقاد داشتند که ارواح درگذشتگان آن‌ها می‌توانند در این شادی با آن‌ها سهیم شوند. در زمان قدیم مردم معتقد بودند که ارواح گذشتگانشان باید در نوروز و شادی این روز با آنها شریک شوند بنابراین مردم بر سر مزار عزیزان خود می‌رفتند و جشن نوروز را در کنار آن‌ها می‌گذراندند. امروز هم بسیاری از مردم این آیین پسندیده را انجام می‌دهند و آخرین پنجشنبه سال یا در آستانه سال نو بر سر مزار گذشتگان خود می‌روند و آغاز سال جدید را با عزیزان خود جشن می‌گیرند.

آداب برگزاری جشن فرورگان

از آداب برگزاری جشن فرورگان یکی جشن های سنتی ایران می‌توان به برپایی آتش و روشن کردن عود بر سر مزار مردگان اشاره کرد. در این روز مردم، آرامگاه درگذشتگان را با آب و گلاب می‌شستند و گل و گیاه بر سر مزار آن‌ها می‌گذاشتند. در حال حاضر نیز افراد بسیاری در آستانه سال نو یا پس از تحویل سال به آرامستان‌ها و سر مزار درگذشتگان خود می‌روند و به این ترتیب آغاز سال جدید را با عزیزان درگذشته خود جشن می‌گیرند.

در فروردین ماه جشن‌های دیگری نیز برگزار می‌شد که یکی از معروف‌ترین آن‌ها جشن «سروش روز» در روز ۱۷ فروردین بود. این جشن در نکوداشت «سروش ایزد» که نگهبان بیداری بوده، برگزار می‌شده است.

جشن های ایران باستان جشن اردیبهشتگان

جالب است بدانید که روز سوم هر ماه در تقویم اوستایی با نام روز اردیبهشت نام‌گذاری شده است. در بعضی تقویم‌های باستانی روز دوم اردیبهشت را به‌عنوان اردیبهشتگان آورده‌اند. در روز دوم اردیبهشت مردم برای جمع‌آوری گل‌وگیاه به طبیعت می‌رفتند و روز بعد به نام اردیبهشتگان برای تجلیل از صداقت جشن می‌گرفتند.

در ایران باستان مردم معتقد بودند که روز دوم اردیبهشت متعلق به فرشته‌ای است که نشان‌دهنده صداقت و پاکی است. مردم در این جشن به خود یادآوری کردند که باید چنین ویژگی‌هایی را در زندگی خود حفظ کنند. از آیین‌های این جشن می‌توان به پوشیدن لباس سفید که نماد پاکی و تمیزی است اشاره کرد.به‌دلیل هم‌زمانی جشن اردیبهشتگان با فصل شکوفایی گل‌ها و سرسبزی باغ‌ها، این مراسم با گل‌های فراوان برگزار می‌شد. در این جشن، ایرانیان باستان لباس سفید می‌پوشیدند، آتش روشن می‌کردند و با رقص و پایکوبی جشن می‌گرفتند.

جشن های ایران باستان جشن خردادگان

جشن خردادگان یکی دیگر از جشن های باستانی ایران در ششمین روز ماه خرداد برگزار می‌شود. یکی از مهم‌ترین سنت‌های این روز، رفتن به حاشیه رودخانه و کناره‌های دریا با همراهی دوستان و خانواده، اقامه دعای دینی در مدح اهورامزدا و گذراندن یک روز شاد است.

جشن خردادگان برای گرامیداشت آب برگزار می‌شود. زیرا در دین زرتشت آب را رشددهنده همه موجودات هستی و سبب زایش و پرورش می‌دانند در کتاب «فرضیات نامه» نوشته کشیش بزرگ زرتشتی «داتور داراب پالن» به برخی از فعالیت‌های این روز اشاره شده است که برخی از فعالیت‌های این روز عبارت‌اند از: شستشوی بدن، حفر چاه و تجدید کانال‌های آب را بیان می‌کند.

    آداب جشن خردادگان

آداب جشن خردادگان که از جشن های ایرانیان باستان است شامل رفتن مردم به‌سمت سرچشمه رودها یا دریاها و رودخانه‌ها می‌شود. ایرانیان باستان در این روز تن خود را در آب‌های روان می‌شستند و با خواندن نیایش و دعا، همراه با خانواده‌های خود به شادی و پایکوبی می‌پرداختند. این روز زمان مناسبی برای ساخت و بازسازی کاریزها نیز بود. کاشت بذر و دانه‌هایی مانند کنجد نیز در این جشن رواج داشت. در متون فارسی کهن از گل سوسن به‌عنوان نشانه جشن خردادگان یاد می‌شود.

جشن های ایران باستان جشن تیرگان

جشن تیرگان یک جشن تابستانی باستانی است که هرساله در سیزدهم تیرماه برگزار می‌شود. این جشنواره با فعالیت‌های مفرح از جمله پاشیدن آب، رقصیدن، آواز خواندن و آرزوی بارندگی فراوان برگزار می‌شود. همچنین در این روز غذاهای و ویژه‌ای نیز سرو می‌شود. این جشن همچنان در مناطق مختلف ایران مانند استان‌های مازندران، کرمان و یزد و همچنین شهر فراهان که مرکز بزرگ جشن تیرگان است، برگزار می‌شود.

آداب جشن ایرانیان قدیم در سیزدهم تیر

از برجسته‌ترین آیین جشن تیرگان می‌توان آب‌پاشی، فال کوزه و دستبند تیر و باد را نام برد. آب‌پاشی به یکدیگر، در کنار رودها انجام می‌شد و برای رفع گرمای تیر ماه بود. برای اجرای مراسم فال کوزه، کوزه‌ای سبز رنگ را از آب پر می‌کردند و پس از نیت کردن، هریک از حاضران وسیله‌ای مانند انگشتر را در کوزه می‌انداخت و سپس کوزه را به پای درختی می‌بردند. در این وقت با شعر خوانی بزرگ‌ترها دختر جوانی اشیای داخل کوزه را خارج می‌کرد. هم‌زمانی هر شعر با خارج شدن وسیله‌های داخل کوزه، تعبیری برای نیت صاحب آن محسوب می‌شد. دستبند تیر و باد نیز ریسمانی بافته شده از هفت رنگ بود که پس از نیت کردن، ۹ روز به مچ دست می‌بستند و سپس آن را در حالی که شعر زیر را زمزمه می‌کردند، بر بلندی به باد می‌سپردند.

تیربرو، باد بیا، غم برو، شادی بیا             محنت برو، شادی بیا، خوشه مرواری بیا

 

جشن های ایران باستان جشن امردادگان

جشن امردادگان یک سنت باستانی ایرانی است که ۱۲۷ روز پس از نوروز این جشن گرفته می‌شود. امردادگان در فارسی به معنای بی مرگ است. پنجمین ماه تقویم فارسی مرداد است که از واژه امرداد یا امرتات آمده است.

این جشن بیش از 4000 سال قدمت دارد و توسط زرتشتیان برگزار می‌شد. جشن امردادگان روز هفتم مردادماه برای گرامیداشت فرشته جاودانگی و بی‌مرگی که مسئول نگهبانی از جهان و گیاهان است برگزار می‌شود.

در طول زمان واژه مرداد جایگزین امرداد شده است و مردادگان نیز به‌جای امردادگان استفاده می‌شود که درست نیست. «مرداد» معنای مرگ و نیستی دارد که با افزودن «ا» به آغاز آن، معنی کلمه به زندگی تغییر می‌کند. جشن امردادگان پر از شادی و نشاط بوده است و برای برگزاری آن ایرانیان باستان به دشت‌های سرسبز و فضاهای باز می‌رفتند و در کنار چشمه‌های روان و مزرعه‌ها به شادی و پایکوبی می‌پرداختند. نشانه جشن امردادگان گل زنبق است.

جشن های ایران باستان جشن شهریورگان

جشن شهریورگان به نام آذر جشن هم معروف است و در روز چهارم ماه شهریور برگزار می‌شود. شهریورگان نیز به‌عنوان روز پدران ایرانی باستانی محسوب می‌شود. این جشن یکی از 12 شاهکار ماهانه ایرانیان و بخشی از جشنواره‌های آب ایرانی است.

شهریورگان از نظر تاریخی مصادف با زادروز شاه داراب (داریوش) و حضرت مانی است. از آیین برگزاری این جشن، می‌توان به روشن‌کردن آتش، جمع‌شدن دور هم و تقسیم خوراکی‌ها و غذاها با نیازمندان اشاره کرد.

آداب جشن شهریورگان

از آداب برگزاری جشن شهریورگان، روشن کردن آتش، جمع شدن دور هم و تقسیم خوراکی‌ها و غذاها با نیازمندان بوده است. در انتهای پایکوبی و جشن نیز مردم آتش‌ها را به بام خانه‌ها می‌بردند. از دیگر آیین برگزاری این جشن نیز می‌توان به سوارکاری و تزیین خانه‌ها اشاره کرد. هم‌زمانی این جشن با سالروز تولد داراب (که در بعضی منابع او را همان کوروش کبیر می‌دانند) و همین طور سالروز مرگ مانی، که پیامبری پاک سرشت بود، تنها به‌دلیل ارزش شخصیت و منش والای این افراد بوده است. در تقویم ایران باستان به‌دلیل هم‌زمانی با ولادت و مرگ یک شخص، روزی را نام‌گذاری نمی‌کردند؛ بلکه تنها منش و بزرگی انسان‌ها ارزش ثبت کردن روزی به‌عنوان جشن را داشته است.

نام‌گذاری روز پدر در تقویم ایران باستان هم‌زمان با جشن شهریورگان، به‌دلیل نزدیکی معنی این روز با جایگاه پدر در خانواده بوده است؛ همان طور که اسفندگان را به‌دلیل زایش زمین روز زن می‌نامیدند. جشن شهریورگان برای کشاورزان نیز بسیار اهمیت داشت؛ زیرا شهریور، ماه برداشت محصول بود و مزرعه‌داران معتقد بودند برای برداشت بیشتر باید به شادی و پایکوبی بپردازند. از دیگر جشن‌های شهریور ماه در روز هشتم این ماه جشن «خزان» بود که برای استقبال از فصل پاییز برگزار می‌شد.

جشن های ایران باستان جشن مهرگان

جشن مهرگاناز دوران باستان تا به امروز در روز شانزدهم مهر ماه برگزار می‌شود. این جشن از معروف‌ترین جشنهای ایران باستان به شمار می‌رود و بنا بر روایت‌های موجود، در زمان‌های بسیار دور روز مهرگان زمان شروع سال جدید برای ایرانیان بوده است. ایرانیان باستان این روز را روز قیام کاوه آهنگر و پیروزی او بر ضحاک نیز می‌دانستند و در جشن مهرگان به شادی و پایکوبی می‌پرداختند.

در واپسین روزهای فرمانروایی کوروش، روز نخست سال به آغاز فروردین تغییر کرد و نوروز نامیده شد. نام‌گذاری این جشن به نام مهرگان بر طبق منابع تاریخی از روی نام الهه مهر یا میترا بوده است. میترا از با ارزش‌ترین الهه‌ها و سرچشمه نیکی، دوستی و راستی و دشمن دروغ و ناپاکی است. برگزاری جشن مهرگان با شادی و پایکوبی و هدیه دادن به یکدیگر همراه بود. در این روز مردم خانه‌ها و خیابان‌ها را آب و جارو می‌کردند و لباس ارغوانی می‌پوشیدند، خوراکی‌های مختلفی آماده می‌کردند و به شعر خوانی و نواختن موسیقی می‌پرداختند.

از دیگر آداب متداول در جشن مهرگان پهن کردن سفره مهرگان گرداگرد آتش بود. در این سفره از آب و گلاب گرفته تا انواع شیرینی و شربت، آجیل و خشکبار و میوه‌های رنگارنگ می‌گذاشتند و بالای سفره را با آینه، شمعدان، گل و گلدان تزیین می‌کردند. برگزاری جشن مهرگان امروزه نیز در میان زرتشتیان رواج دارد و هر ساله در تاریخ شانزدهم مهر ماه در شهرهایی مانند یزد و زیارتگاه چک چک اردکان، این مراسم را اجرا می‌کنند.

جشن های ایران باستان جشن آبانگان

در ایران باستان روز دهم از ماه آبان را جشن آبانگان برگزار می‌کردند. این جشن را برای گرامی داشت الهه آب، آناهیتا برپا می‌شده است. آناهیتا در اساطیر ایرانی جایگاه ارزشمندی داشته است. او نماد پاکی روی زمین است.

ایرانیان برای برگزاری جشن آبانگان به نزدیک چشمه می‌رفتند و بخشی از دعای اوستا را به نام آبزور برای جاری شدن آب قرائت کردند. این عنصر مانند سایر عناصر آتش، هوا و خاک در آیین ایران باستان بسیار با اهمیت است. ایرانیان این چهار عنصر را می‌ستودند که اساس زندگی است و امروز زرتشتیان آنها را پاکیزه می‌دانند و آن‌ها را به الهه‌ها نسبت می‌دهند.در این جشن مردم با پوشیدن لباس‌های سفید کنار رودها و چشمه‌سارها می‌رفتند و با خود خوراکی‌ و نوشیدنی می‌بردند. این جشن نیز مانند سایر جشن‌های ایران باستان با خواندن دعا، نیایش، اوستا و سرود آغاز می‌شد و با پایکوبی ادامه پیدا می‌کرد.

جشن های ایران باستان جشن آذرگان

آذر در اوستا آترش نامیده می‌شود که ممکن است به‌مرورزمان به آتش تبدیل شده باشد. همچنین آذر به معنای آتش در فارسی امروزی است. در فرهنگ ایرانی، آتش عنصری مقدس در جهان است، زیرا باعث به‌وجودآمدن گرما و نور که منبع حیات است، می‌شود.

در گات‌های باستانی (دعاهای زرتشتیان) از آذر به‌عنوان نور خداوند یاد می‌شود. جشن آذرگان در روز نهم ماه آذر برگزار می‌شود. یکی از مهم‌ترین آیینی که در روز جشن آذرگان، انجام می‌شود رفتن به آتشگاه‌ها و روشن‌کردن آتش بوده است که امروزه این کار در بین زرتشتیان مرسوم است.

آداب جشن آذرگان

از مهم‌ترین کارها در روز جشن آذرگان، رفتن به آتشگاه‌ها و افروختن آتش بوده است که امروزه نیز توسط زرتشتیان انجام می‌شود. در زمان باستان ایرانیان این جشن را با افروختن آتش بر بام خانه‌ها و جشن و پایکوبی برگزار می‌کردند. خواندن دعا و نیایش توسط موبدان و گستردن سفره‌های خوراکی از دیگر آداب برگزاری این جشن بودند. «آتش نیایش» که پنجمین نیایش از «خرده اوستا» است نیز در این جشن خوانده می‌شد. جشن آذرگان هنوز هم در شهرهایی مانند کرمان، یزد، شیراز و تهران، توسط زرتشتیان برپا می‌شود.

جشن های ایران باستان جشن دیگان (خرم روز)

نخستین روز در دی‌ماه را خرم روز می‌گویند. به دلیل این که دی یکی از صفت‌های ایزد یکتا در میان زرتشتیان بوده و آن‌ها سردترین ماه سال را به نام اهورامزدا نام‌گذاری کرده بودند این جشن جز مهم‌ترین جشن‌های ایرانی محسوب می‌شده است.

جشن دیگان در طولانی‌ترین و تاریک‌ترین شب سال یعنی در شب انقلاب زمستانی نیمکره شمالی برگزار می‌شود. خرم روز اولین روز دی دهمین ماه گاه‌شماری ایرانی است. سنت‌های دینی و غیرمذهبی هر دو با این روز مرتبط است، به‌گونه‌ای که ایرانیان باستان آن را اولین روز سال نو می‌دانستند.

دی ماه یکی از پر جشن‌ترین ماه‌ها برای زرتشتیان ایران باستان به شمار می‌رفت. جشن «سیر سور» در روز چهاردهم دی، برای دور کردن دیوها برگزار می‌شد و پخت غذاهایی با سیر فراوان در این روز مرسوم بود. جشن «بتیکا» نیز در پانزدهم دی ماه برای دور کردن انسان‌های بدطینت و زیان‌رسان برگزار می‌شد. در این جشن تندیس‌هایی از انسان‌ها می‌ساختند و آن‌ها را می‌سوزاندند. در شانزدهمین روز از دی ماه نیز جشن «گاوگیل» برپا می‌شد که در پاسداشت فریدون بود.

جشن های ایران باستان جشن بهمنگان

در ایران باستان هر روز از ماه را به نام یکی از الهه‌های خود نام‌گذاری می‌کردند. جشن بهمنگان در دومین روز از بهمن‌ماه برگزار می‌شده است. بهمنگان را برای تشکر و قدردانی از یکی از امشاسپندان در دین زرتشت به نام وهومن بر پا می‌کردند.

این فرشته زرتشتی نماد خردمندی است. در آن زمان هرگاه روز و ماه با هم یکی می شدن آن روز را به جشن و شادی می‌گذراندند. بهمنگان هم یکی از ماه‌هایی است که به دلیل یکی شدن روز و ماه بهمن جشن گرفته می‌شود. مردم زرتشتی در جشن بهمنگان از خوردن گوشت خودداری می‌کنند حتی بعضی از آنها تمام روزهای بهمن از خوردن گوشت خود را منع می‌کردند.

آداب جشن بهمنگان

از مهم‌ترین آداب جشن بهمنگان پرهیز از کشتار حیوانات و خوردن گوشت آن‌ها بود. بعضی از زرتشتیان تا پایان بهمن ماه این آداب را هم‌چنان رعایت می‌کردند. در این جشن نیز همانند دیگر جشن‌های ایران باستان پوشیدن لباس سفید متداول بود و خروس و گل یاسمن را نشانه‌های این جشن می‌دانستند. در تاریخ ۲۲ بهمن نیز زرتشتیان ایران باستان جشن «بادیره» را برگزار می‌کردند که در نکوداشت ایزد باد بود.

جشن های ایران باستان جشن سپندارمذگان

عشق همیشه جزء مهم در فرهنگ ایرانی بوده است. عشق چه در ابیات شیرین شاعران پارسی‌گوی باشد و چه از طریق عشق معنوی صوفیان به خدا، هزاران سال است که در ایران گسترش‌یافته است. اما آیا می‌دانستید که مدت‌ها قبل از ایجاد روز ولنتاین، در ایران روزی برای جشن عشق و ابراز احترام به زنان وجود داشته است؟ این روز را «سپندارمذگان» یا اخیراً «اسفندگان» می‌نامند. طبق تقویم باستان ۵ اسفند را به مناسبت روز عشق جشن می‌گرفتند.

مهم‌ترین جشن های ایران باستان

در میان جشن های ایران باستان، جشن‌های نوروز و شب یلدا جایگاه ویژه‌ای دارند که هم‌چنان در خانواده‌های ایرانی باشکوه فراوان برگزار می‌شوند. در این بخش به معرفی این جشن‌ها می‌پردازیم.

جشن نوروز

جشن نوروز از زمان ایران باستان تاکنون از مهم‌ترین جشن‌های ایران زمین به شمار می‌رفته است. این جشن هم‌زمان با آغاز فروردین ماه برگزار می‌شود و زمان آغاز سال نو شمسی است. در زمان‌های گذشته نوروز به دو بخش نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می‌شد و روز اول فروردین ماه، نوروز کوچک نام داشت. پنج روز نخست فروردین ماه نیز زمان برگزاری جشن‌های سال نو بود و به‌صورت همگانی برگزار می‌شد.

در این جشن بسیار مرسوم است که هدایای نوروزی به عزیزان خود تقدیم شود و با نشتن پای سفره در مقابل آینه هفت سین در کنار خوانواده جشن آغاز سال نو را برگذار می کنند.

در زمان باستان، ایرانیان نوروز را زمان تعیین سرنوشت سال پیش رو می‌دانستند و معتقد بودند روح درگذشتگان آن‌ها در این روز به خانه‌ برمی‌شود. روز ششم فروردین روز نوروز بزرگ بود و در تقویم زرتشتیان باستان، خرداد روز نامیده می‌شد. زرتشتیان این روز را زمان تولد پیامبر خود می‌دانستند و گرامی می‌داشتند. خرداد روز در میان ایرانیان باستان به آناهیتا، الهه آب منسوب بود.

جشن شب یلدا

یلدا طولانی‌ترین شب سال است و به پیروزی نور بر تاریکی و نیکی بر بدی شهرت دارد. هنگامی که خواب شیرین را با خواندن در مورد قهرمانان ایرانی در منظومه حماسی شاهنامه و دریافت هدایت آسمانی از غزل‌سرای حافظ، مبادله می‌کنید، با مقدار زیادی از فرهنگ ایرانی آشنا خواهید شد. در این شب مرسوم است که از انواع آجیل‌های مخلوط شده با هم و میوه‌های قرمز رنگی مانند هندوانه و انار که نماد سرخی سحر است استفاده شود.

جشن شب یلدا از دیگر جشن‌های‌ باستانی ایران است که در طول سالیان دراز قدمت خود را حفظ کرده است و امروزه نیز هم‌چنان باشکوه برگزار می‌شود. شب یلدا که آخرین شب پاییز و شب اولین روز زمستان است، طولانی‌ترین شب سال محسوب می‌شود و از غروب آخرین روز آذر آغاز می‌شود و تا طلوع نخستین روز دی ماه ادامه دارد. شب یلدا را در زمان باستان شب زایش ایزد مهر می‌دانستند. ایرانیان اعتقاد داشتند که در این شب میترا بر اهریمن پیروز می‌شود و پس از آن سیاهی و تاریکی به‌سمت نابودی می‌رود و به همین دلیل روزها بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند.

جشن یلدا امروزه نیز در نقاط مختلفی از جهان برگزار می‌شود و آداب مربوط به آن هم متداول هستند و جز سنت های ایران باستان محسوب می شود. در این شب خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و معمولا به دیدار بزرگ‌ترهای خانواده می‌روند. سفره شب یلدا از پربارترین سفره‌های سنتی ایرانی به شمار می‌رود که در آن از آجیل و خشکبار گرفته تا انواع میوه‌های رنگارنگ و شیرینی‌های سنتی به چشم می‌خورند، اما در گذشته تنها هفت نوع آجیل و هفت میوه در سفره شب یلدا می‌گذاشتند.

جشن های آتش در ایران باستان

همانطور که خواندید انواع مراسم در ایران برگذار می شود که تعدادی از آنها به جشن های آتش نام گرفته اند. آتش در زمان ایران باستان مهم‌ترین عنصر طبیعی جهان در میان چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش به شمار می‌رفت. محل ستایش اهورامزدا برای زرتشتیان آتشکده‌ها بود و همین امر اهمیت آتش برای زرتشتیان را به‌خوبی نشان می‌دهد. بر همین اساس ایرانیان باستان جشن‌های سنتی زیادی بر مبنای نکوداشت آتش برگزار می‌کردند. در میان این جشن‌ها، اردیبهشتگان، شهریورگان و آذرگان که از جشن‌های ماهانه در ایران باستان بودند نیز قرار می‌گیرند که در قسمت‌های قبل به معرفی آن‌ها پرداختیم. در این قسمت نیز چند جشن آتش معروف در زمان ایران باستان را معرفی می‌کنیم.

جشن سده

جشن سده از مهم‌ترین جشن‌های زرتشتیان جهان است که در تاریخ دهم بهمن ماه، یا روز‌آبان از ماه بهمن برگزار می‌شود. در این جشن، زرتشتیان به ستایش اهورامزدا و پایکوبی می‌پردازند و همراه با آن عده‌ای نیز به نواختن ساز مشغول می‌شوند. در این جشن باستانی خواندن شاهنامه و نقالی نیز رواج دارد. جشن سده در گذشته به‌همراه جشن‌های یلدا و نوروز از مهم‌ترین مراسم در ایران باستان بوده است؛ گرچه امروزه این مراسم را با گستردگی قدیم برگزار نمی‌کنند، اما برای زرتشتیان در همه نفاط جهان، این جشن اهمیت خود را حفظ کرده است.

جشن سده را با نام جشن آتش یا جشن زمستان نیز می‌شناسند. مهم‌ترین نشانه جشن سده، آتش است و زرتشتیان آتش را به نشانه قدرت و عظمت اهورامزدا برپا و همگی در جمع کردن هیزم برای روشن کردن آتش، مشارکت می‌کنند. آتش نقش قابل‌توجهی در تمام جشن‌ها و مراسم زرتشتیان دارد و پیروان این دین احترام زیادی برای آن قائل هستند. از دیگر مشخصه‌های برگزاری جشن سده، جمع شدن زرتشتیان در کنار هم و نزدیکی افراد به یکدیگر است. در گذشته بر فراز بام خانه‌ها و در نقاط بلند شهر و روستا آتش می‌افروختند و این جشن را با شادی و رقص‌های آیینی برگزار می‌کردند.

درباره تاریخچه جشن سده روایت‌های مختلفی وجود دارد. یک روایت به ارتباط جشن سده با عدد ۱۰۰ اشاره می‌کند و روز دهم بهمن را صدمین روز پس از شروع فصل سرما از ابتدای آبان ماه می‌داند. از طرف دیگر از ۱۰ بهمن تا اول بهار نیز ۵۰ روز و ۵۰ شب باقی مانده است که روی هم ۱۰۰ می‌شوند.

در زمان باستان، ایرانیان دو ماه دی و بهمن را زمان قدرتمندی اهریمن می‌دانستند و برای به سلامت گذشتن از این دو ماه، دعا و نیایش می‌کردند و چون روز دهم بهمن ماه را روز کشف آتش می‌دانستند، جشن سده را به‌منظور چیرگی آتش بر اهریمن برگزار می‌کردند. روایت‌های دیگری نیز بر به صد رسیدن تعداد فرزندان نخستین آدم در این روز وجود دارد.

بنا بر روایت دیگر از تاریخ جشن سده تا زمان برداشت غلات، ۱۰۰ روز طول می‌کشیده است و به همین دلیل در این تاریخ جشن سده را برگزار می‌کردند. در آثار باقی مانده از ابوریحان بیرونی نیز، به ارتباط بین جشن سده با عدد ۱۰۰ اشاره شده است. اما بعضی از مورخان معتقد هستند که ارتباطی بین نام‌گذاری جشن سده به این نام با عدد ۱۰۰ وجود ندارد. بنابر نظر این دسته از تاریخ‌شناسان، سده در زبان اوستایی معنی برآمدن خورشید و طلوع کردن می‌دهد و چون در گذشته، فصل سرما به دو بخش چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌شد، روز دهم بهمن را پایان چله بزرگ می‌دانند؛ زمانی که زمین رو به گرم شدن و زایش خواهد رفت. بنابراین، ایرانیان باستان پایان چله بزرگ در این روز را با برگزاری مراسم سده جشن می‌گرفتند و با برپایی آتش، گرم شدن زمین و نزدیک شدن بهار را نوید می‌دادند.

طبق نظریه‌ای دیگر، از زمان‌های کهن تا به امروز، عدد ۴۰ برای ایرانیان مقدس بوده و جشن یلدا نیز از مهم‌ترین جشن‌ها و مراسم ایرانیان به شمار می‌رفته است. بنابراین تقارن زمان برگزاری جشن سده با چهل روز پس از شب یلدا، توجه بعضی از مورخان را جلب می‌کند. بنابراین این دسته از تاریخ پژوهان، فلسفه برگزاری جشن سده را ۴۰ روزگی خورشید (ایزد مهر) می‌دانند؛ زیرا خورشید از یلدا زاییده می‌شود.

جشن چهارشنبه سوری

ایرانیان سراسر کشور چهارشنبه‌سوری را که به آن چهارشنبه سرخ نیز می‌گویند در آستانه آخرین چهارشنبه قبل از عید نوروز جشن می‌گیرند. در جشن چهارشنبه سوری، آسمان در شب با آتش‌بازی می‌درخشد و آتش‌بازی‌ها خیابان‌ها را شعله‌ور می‌کنند.

همچنین جمع بزرگی از مردم در حال لذت بردن و آواز خواندن رنگ قرمز تو برای من، رنگ زرد من برای تو هستند. این اشعار اشاره به این دارد که شما رنگ زرد خود را به آتش می‌دهید و انرژی گرم آن را می‌گیرید.

 

جشن نوسره

جشن نوسره ۵ روز قبل از جشن سده برگزار می‌شود. در واقع این جشن مقدمه‌ای برای برگزاری یک جشن باشکوه‌تر است. هنوز این جشن باستانی در برخی از شهرهای ایران مثل شیراز، یزد و کرمان برپا می‌شود. جشن نوسره برای شکرگزاری به درگاه خداوند که منشأ نور و زندگی است برگزار می‌شود.

از آداب برگزاری این جشن برپایی آتش و خواندن نیایش و دعا در درگاه حق است، در روایت‌ها آمده که با برگزاری این مراسم بزرگان دینی و مذهبی برای هرچه باشکوه برگزار شدن جشن سده کمک می‌کنند. جشن نوسره جز جشن‌های آتش در ایران باستان به‌حساب می‌آید.