نقاشی سنتی

تعریف نقاشی سنتی

با شنیدن اسم نقاشی سنتی اولین موردی که به ذهن می رسد طرح های تزئینی با ترکیبی از ختائی ها و گل های شاه عباسی همراه با اسلیمی و… می باشد. در این که موتیف ها جزء طرح های سنتی هستند شکی نیست اما طرح های سنتی فقط به چند عنصر و یا چند موتیف خاص محدود نمی شود و در اصل طراحی سنتی مشتمل است بر طرح ها و نگاره هائی که نشان دهنده فرهنگ، آداب و رسوم و سنت های رایج در جامعه مربوطه می باشند، که حال این مقوله نیز همانند بسیار موارد دیگر از یک تمدن در گذر زمان و با تغییر و تحول در فرهنگ و آداب و رسوم آن جامعه، تغییر می یابد و چهره ای نو که دربرگیرنده سنت های قدیمی است به خود می گیرد. طراحی سنتی هم جنبه معنوی و کاربردی دارد و هم جنبه ظاهری و تزئینی.

ویدئو نقاشی سنتی

خرید صنایع دستی

نقاشی سنتی اصطلاحی برای توصیف گونه ای بازنمایی تصویری یا نقش آفرینی در حوزه فرهنگ ایرانی است که به سبب خصوصیات معنایی، صوری و فنی خود، از فرهنگ های دیگر متمایز می شود. طراحی، در مجموعه کامل هنرهای ایران، از فرش ایرانی گرفته تا نقاشی، تذهیب، صنایع دستی (از جمله سفال گری، پارچه بافی، فلزکاری)، معماری، شهرسازی و حتی خط و خوشنویسی، نهفته و جزء لاینفک آنهاست. در واقع آثار هنری در این رشته ها به کمک طراحی شکل می گیرند و طراحی از دیرباز جنبه ترسیم و سازماندهی اثر را بر عهده داشته است.

هنرمند ایرانی و سازنده اثر در کار خود از طبیعت الهام گرفته و هیچ گاه دست به تقلید از آنها نزده است. بر این اساس تنوع نقوش سنتی را می توان به ترتیب زیر تقسیم نمود.

آدمی به واسطه نگاره ها وشکلهای آرایه ای ، دریافت درونی خویش را از جهان نمودار می سازد. از این رو هر نقش و نگاری برای بیان مقصودی درونی یا عاملی برای ارتباط با خلق کننده اثر پیرامون خود است، این نگاره ها برای ذهن خیال پرور ایرانی مبنایی برای رشد و شکوفایی استعداد هنری ایشان گردید.

تاریخچه نقاشی سنتی (طراحی ایرانی)

هنرمندان و طراحان کهن در ابتدا به کشیدن نقش های هندسی بر روی اشیاء اقدام نموده اند و سپس به ترسیم خطوط مختلف و ترکیب آنها با یکدیگر مبادرت کرده اند و برای طراحی آثار پیچیده تر ، نقوش و طرح های طبیعی را بسط و گسترش داده اند. طرح های اولیه در ابتدا بازتابی از فعالیت های کشاورزی و سبک زندگی اولیه فلات ایران بوده ، طرح هایی از کوه و دریا و گیاهان که این نقوش را بیشتر بر روی ظروف سفالین اجرا می کرده اند ، از دیگر نقوش می توان به طرح های هندسی و حیوانی ، خورشید ، نقوش شکارگری و گل هشت پر اشاره کرد که در مناطقی از شوش ، جلگه مرکزی ایران ، منطقه کاشان سیلک ، خوروین ، لرستان و زیویه و غیره بدست آمده است که اکثرا بر روی ظروف و اشیاء تزئینی نقش بسته اند. طرحها اغلب با رنگ سیاه اجرا شده ، بسیاری از آثاری که بدست آمده نیز از جنس طلا و نقره است.

پنجره در معماری ایرانی

نقوش سنتی در دوره هخامنشی

از نظر سیر تاریخی و تحول هنر دوره هخامنشی مجموعه ای از هنر مادی ، آشوری ، بابلی و اوراتوئی ، یونانی و ایلامی است و هخامنشیان بعلت تسلط بر همه این سرزمین ها هنر آنها را در اختیارگرفته اند. تخت جمشید گنجینه بزرگ هخامنشی است.

ویژگی های عمده نقوش دوره هخامنشی موارد زیر است:

استفاده از نقوش انسانی ، حیوانی ، گیاهی
تقسیم بندی قالب و طراحی حاشیه و متن
نقوش گیاهی رایج شامل درخت سرو ، گل پر و نیلوفر آبی
استفاده از شیوه های انتقال ، قرینه سازی انعکاسی در تکثیر نقوش
محدود بودن نقوش گیاهی
ظرافت و دقت در اجرای اثر

نقوش سنتی در دوره اشکانی و ساسانی

هنر اشکانی تحت تاثیر هنر یونانی بوده و از این دوره بیشترین آثار بدست آمده ، شامل نقاشی دیواری حجاری و گچ بری هایی از نقوش هندسی ، گیاهی و انسانی است. نقوش هندسی و گیاهی بیشترین جنبه تزئینی دارد و با شیوه تکرار و با قرینه انعکاسی اجرا شده است.

نقوش دوره ساسانی برگرفته از نقوش و آثار دوره هخامنشی است و ویژگی های نقوش این دوره عبارتند از:

نقوش گیاهی پرکننده فضاهای خالی و میانی نقوش انسانی و حیوانی
تنوع اندکی در نقوش گیاهی دیده می شود
از نقوش گیاهی در حواشی طرحها استفاده می شود
شیوه تکرار و قرینه سازی در نقوش گیاهی کاربرد دارد
نقوش گیاهی قوس دار و دورانی کاربرد دارد

نقوش سنتی در دوره سلجوقی

دوره اسلامی ظهور اسلام و گسترش آن در سرزمینهای اسلامی موجب انقراض سلسله ساسانی و جایگزینی این اسلام بجای دین زرتشتی گردید که عمیقاً بر همه شئونات ایرانیان مخصوصا هنر آنها تأثیر گذاشت.

از ویژگی های نقوش و طرح های دوره اسلامی از ابتدا تا پایان دوره سلجوقی عبارتند از:

کاربرد وسیع طراحی خطوط کوفی متنوع و ترکیب خطوط کوفی با نقوش اسلیمی و طراحی خطوط متنوع کوفی بر اساس نقش مایه ای اسلیمی
فشردگی و پیچیدگی طرحها
تزئین فضای خالی نقوش اسلیمی یا نقوش هندسی
ابتکار در ترکیب نقوش و کاربرد متنوع آنها در زمینه های قاب ، ستاره ، چلپیا ، حاشیه ، متن
ترکیب خط ، نقوش انسانی ، حیوانی ، اسلیمی و هندسی با یکدیگر در تزئین آثار و اشیای کاربردی
تأثیر مضامین ادبی و مفاهیم مذهبی در تزئین آثار
بکارگیری نقوش در اشکال دایره ای
کاربرد نقوش اسلیمی با قوس های کوتاه و فشرده

چاپ سنتی روی پارچه

نقوش سنتی در دوران ایلخانی و تیموری

در دوره صفویه اوج استفاده از نقوش در هنر فرش و پارچه و فلزات و طراحی و تزئینات در آثار به نهایت دقت و ظرافت خود می رسد و نقوش اسلیمی و ختایی نه تنها در کتاب آرایی بلکه روی گنبدها نیز با همان ظرافت و تناسب ولی در ابعاد بزرگتر اجرا می شود.

دوران بعد از سلجوقی ، دوره مغول و ایلخانی و تیموری می باشد که ویژگیهای طراحی نقوش سنتی در این دوران شامل موارد زیر است:

استفاده از نقوش گیاهی ( ختایی ) در طراحی نقوش و آثار هنری
استفاده از ابرچینی و نقوش حیوانی عجیب مانند اژدها و سیمرغ
تقسیم زمینه کار به حاشیه و متن و طراحی داخل متن با لچک و ترنج
طراحی و اجرای نقوش هندسی و گره ها در ابعاد بزرگ و استفاده از نقوش اسلیمی و ختایی در فضاهای میان نقوش هندسی
جدا شدن نقوش از خط یافتن استقلال و هویت خاص خود
ایجاد نظم و برقراری اصول دقیق در طراحی اسلیمی و ختایی
ترکیب مصالح متنوع معماری در تزئینات مانند کاشی و آجر
طراحی ساقه های اسلیمی و ختایی با قوسهای بلند
کاربرد نقوش اسلیمی و ختایی در کتاب آرایی

نقوش سنتی در دوره صفوی

ویژگی های نقوش سنتی دوره صفویه عبارتند از:

بزرگی قوسهای اسلیمی و ختایی در عین ظرافت و رعایت تناسبات
ترکیب اسلیمی و ختایی در یکدیگر
کاسته شدن از فشردگی قوسها و روانی طرح ها
ترکیب وسیع نقوش انسانی ، حیوانی ، هندسی ، اسلیمی و گیاهی دیگر
طراحی اسلیمی گلدار و تنوع اسلیمی دهان اژدری تزئینی در زمان قاجار شاهد کم رنگ شدن اصالت در نقوش سنتی هستیم و نیز ورود ترکمنها ، نقوش و گلهایی است که در ایران سابقه و پیشینه ای نداشته اند. در دوره معاصر طراحی در هنرهای سنتی و مخصوصا صنایع دستی کاربرد وسیعی دارد و در شهرستان های بزرگ مانند تهران ، اصفهان ، مشهد ، شیراز ، کرمان و تبریز و غیره مشغول فعالیت هستند و در میان آثار این هنرمندان طراح ، آثاری ابتکاری به چشم می خورد که با نمونه های مشابه آن در گذشته قابل رقابت است.

1) نقوش اسلیمی

الف) نقوش شکسته ، ب) نقوش گردان

اسلیمی از لفظ اسلامی گرفته شده است این طرح از ابتکارهای هنرمندان اشکانی و ساسانی است اسلیمی عبارت است از گردش ها پیچ و خم های مدور تکراری اغلب قرینه که یادآور پیچش ساقه گیاه می تواند باشد و در نقوش تزیینی ایران نقش پایه ای دارد. برای رسم اسلیمی ها هم از قوس های حلزونی استفاده می شود.

اسلیمی یکی از هفت نقش اصلی در نگارگری سنتی ایران است. اسلیمی نمودار تجریدی «درخت زندگی» و یا صورت عام درخت به ویژه درخت تاک است که با گردش ها و پیچش های پی در پی و هماهنگ شاخه های آراسته به برگها و نیم برگ ها و گره های آن از پایه ای که بند اسلیمی خوانده می شود، می روید و با نظمی خاص و شکلی چشم نواز که میان اجزاء آن وجود دارد، طرحی ویژه از درخت را ارائه می دهد. تمام منحنی های اسلیمی جهتی به درون و جهتی به بیرون دارند که جزء ذات اسلیمی است که این گرایش به بی نهایت دارد و نشانی از جاودانگی در اسلیمی به شمار می رود.

2) نقوش ختایی

یکی از طرح های اساسی و قراردادی هنرهای تزیینی ایرانی که در قالی ، کاشی و تذهیب به کار می رود و آن طرح نموداری از شاخه درخت یا بوته با گل ، برگ و غنچه است.

ترکیب در نقاشی سنتی ایران

مقصود از ترکیب، کنار هم چیدن عناصر، و در مورد هنر نقش هایی است که در نهایت وحدت ایجاد کند. یگانگی، هدف شکل و محتوای ترکیب است. به هیچ وجه نمی توان نقش های آماده (طراحی و رنگ شده) را پهلوی هم چید و نام آن را طراحی گذاشت، اشتباهی که اغلب و اکنون بویژه طراحانی می کنند که به جای قلم از رایانه استفاده می کنند. در کار نقاشی سنتی گذشته از اینکه نقش ها باید با هم سازگار و همجنس باشند، باید هر یک رنگ بندی مناسب خویش و در عین حال مناسب دیگر اجزا کنار خود و زمینه کار داشته باشند و مقصود از ترکیب همین است. ترکیب وحدتی است که از کثرت پدید می آید و بنابراین طراح باید بسیار سنجیده و کار آزموده باشد و نه تنها ترکیب شکل ها (فرم ها) بلکه رنگ ها را خوب بشناسد و در کار خویش تضاد، ناسازگاری، نقطهٔ ضعف و امثال آن ها باقی نگذارد. در نظر گرفتن نه تنها تناسب متن و حاشیه، متن و اجزا درون آن بلکه ملاحظه اجزا مناسب متن و حاشیه از مهمترین عوامل موفقیت طرح و کمال آن است.

باید توجه داشت که نقاشی سنتی ایران،خود فرهنگ بالغی است که از طریق کوشش های نسل های فراوان و گاه بسیار هوشیار، دانشمند و هنرمند پدید آمده است؛ بنابراین رعایت مبانی آن ناگزیر است. ترکیب نه تنها در نقاشی سنتی، یعنی طرح کاشی، قالی، کارهای فلزی و چوبی اهمیت دارد، بلکه یکی از مهمترین کارکردهای آن در معماری سنتی ایران است که مشمول عمده قواعد نقاشی سنتی است. نقشه کلات ها (چه به شکل دژ و چه به صورت روستا یا قلعه) و نیز نقشه باغ ها، کوشک ها و خانه ها و مسجدهای ایران تابع آن است.

با طرح های سنتی خانه خود را زیباتر کنید

با شنیدن اسم نقاشی سنتی ایران اولین چیزی که به ذهنمان می رسد طراحی های تزئینی با ترکیبی از ختائی ها و گل های شاه عباسی همراه با اسلیمی… می باشد.

طرح سنتی فقط به چند عنصر خاص محدود نمی شود.

هنرمندان و طراحان کهن در ابتدا به کشیدن نقش های هندسی بر روی اشیا اقدام نموده اند و سپس به ترسیم خطوط مختلف و ترکیب آن ها را یک دیگر مبادرت کرده اند.

اولین طرح ها در ابتدا بازتابی از فعالیت های کشاورزی و سبک زندگی اولیه فلات ایران بود.

هنرمند ایرانی و سازنده اثر در کار خود از طبیعت الهام گرفته و هرگز دست به تقلید نزده است.

به طور مثال در فرش از انواع طرح سنتی ساده مانند گل، پرنده، حیوانات، انسان و … استفاده شده است.

نقوش سنتی را می توان به دو دسته تقسیم نمود

1-اسلیمی

2-نقوش-شکسته

اسلیمی یکی از هفت نقش اصلی در نگارگری سنتی ایران است و طرح های اساسی و قرارداد هنری های تزئینی ایرانی که در قالی و کاشی و تذهیب به کار می رود که طرح از شاخه درخت، بوته و گل و برگ و غنچه است.

دوست داران این طرح می توانند این زیبایی را بر خانه ی خود بیاوردند.

استفاده از طرح سنتی بر روی کاشی

طرح ها و نقش های کاشی های سنتی ایرانی یک فرم هنری فوق العاده هستند.

خوب است بدانید کاشی ها فقط مخصوص حمام و کفپوش ها نیستند، بلکه از آن ها در طراحی دکوراسیون منزل و دیوار ها، صندلی ها و حتی شومینه ها می توان استفاده کرد.

اتاق پذیرایی وپرده ای با طرح سنتی

قلب دکوراسیون خانه پذیرایی است.در اتاق پذیرایی اغلب چند پرده در قالب پرده اصلی، آستری و والن آویزان می کنند. رنگ ها را نیز بر اساس مبلمان و نوع ترکیب بندی دکوراسیون انتخاب می کنند.

یک پرده با طرح سنتی و مملو از رنگ، به هر دکوراسیونی می آید و جلوه ی بی نظیری می دهد.

یک نمونه از پرده با طرح سنتی و کاملا ایرانی و مملو از طرح اسلیمی و ختایی های زیبا

ابزار و وسایل نقاشی سنتی

ابزار و لوازم طراحی و نقاشی

برای طراحی و نقاشی، لازم است که طراح با کاربرد انواع ابزار و لوازم برای این کار آشنایی داشته باشد. مهم‌ترین ابزارها با کاربرد آنها عبارت‌اند از:

مداد: ساده‌ترین و معمولی‌ترین وسیله‌ی طراحی مداد است. ماده‌ی اولیه مداد، گرافیت ( Graphite یکی از شکل‌های خاص کرین طبیعی بوده، و مانند کربن دارای مواد آلی است. این جسم دارای خاصیتی است که بر اثر تماس با سطوح مختلف، اثری سیاه رنگ به جای می‌گذارد. گرافیت تا قرن ۱۸ میلادی ماده‌‌ای ناشناخته بود، در ابتدا به آن پلاماگو Plumbago یا سرب سیاه می‌گفتند. نام گرافیت تا امروز باقیمانده تا آنجا که به آن مداد گرافیتی و مداد سربی می‌گویند.) است که نوعی کربن (Carbon جسمی است جامد و سیاه رنگ که در طبیعت به صورت زغال سنگ و آنتراسیت Anthracite و الماس وجود دارد.) طبیعی است. در گذشته بدون حفاظ بوده ولی امروز به حذف ناخالصی‌های گرافیت و افزودن موادی چون گل رس، موم یا پارافین، و با استفاده از حفاظ چوبی، فلزی و پلاستیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای شناسایی مداد، علامت‌های ویژه‌‌ای چون B , ,HB F , H که نمایانگر ویژگی‌های مداد از لحاظ نرمی، سختی، چربی و خشکی است وجود دارد.

شماره‌های مداد بیانگر درجات تیرگی و تنوع در ارائه اثر به جای مانده است. انواع مدادها از این قرار است:

• مداد H) :H از حرف اول کلمه‌ی hard به معنی سخت گرفته شده است) – مداد H سخت و کم‌رنگ است و شماره‌های آن از H تا 9H می‌باشد و برای کشیدن خط‌های کم‌رنگ در رسم و غیره استفاده می‌شود. هر قدر شماره‌های این مداد بالا رود، بر میزان سختی و کم‌رنگی آن افزوده می‌شود، تا شماره 9H که کربن فشرده (به سختی الماس) در آن به کار رفته، کم رنگ‌ترین مداد H را تشکیل می‌دهد. برعکس مداد B که هر چه شماره‌های آن بالا رود، پررنگ‌‌تر و نرم‌‌تر می‌شود.

• مداد F: این مداد از نوع خشک بوده، اما پر رنگ‌تر از مداد H می‌باشد.

• مداد B (B حرف اول کلمه‌ی black به معنی سیاه گرفته شده است)- مناسب‌ترین مداد برای طراحی مداد B است و تا 9B و حتى 14B نیز وجود دارد.

مداد B مغزی بسیار نرم، ضخیم، لطيف و وسيع دارد. هر چه مداد نرم‌‌تر باشد، سطح کاغذ باید زیرتر و دانه‌دارتر باشد. لازم به یادآوری است که در طراحی می‌توان از چند مداد استفاده کرد.

• مداد HB: مداد HB برای نوشتن و یادداشت‌برداری به کار می‌رود و این نوع مداد در عین سخت بودن نرم نیز می‌باشد.

مداد اتود (Etod): اتود لغتی است فرانسوی، معادل انگلیسی آن به مفهوم دانش‌آموز، مطالعه و تمرین است؛ و به طور کلی تمرین فراوان طراحی و تكليف ترسیمی است. مداد اتود نوعی مداد است که بدنه و مغز آن از هم جدا بوده و قابلیت تعویض دارد. بدنه آن فلزی یا کائوچویی است و مغز آن در اندازه‌های 1.4 , 1- 0.9 – 0.7 – 0.5 – 0.2 میلی‌متر وجود دارد، و به دلیل ظرافت نیاز به تراشیدن ندارد و می‌توان با آن طراحی، نقشه‌کشی و یادداشت‌برداری نمود. در هنگام کار با مداد اتود، بهتر است با زاویه‌ی ۴۵ درجه آن را در دست نگاه دارید. توضیح اینکه مداد اتود رنگی هم وجود دارد.

• مداد کُنته (Conte) (مداد زغالی فشرده) (Charcoal Pencil): نوعی مداد است که مغز آن معمولاً از زغال نسبتاً چرب می‌باشد، و درجات تیرگی آن نسبت به مداد طراحی بیشتر است. مداد کنته نیز مانند بقیه مدادها با H و B مشخص شده است. این مداد از کربن (گرافیت) و خاک رس ساخته شده است. خاک رس باعث می‌شود اثر گرم‌تری داشته باشد. هنگامی که هر یک از مدادهای کربنی را با مواد دیگر استفاده کنیم، در عین اینکه ویژگی خود را حفظ می‌کند، با آنها نیز هماهنگ می‌شود. مداد کُنته معمولاً به همراه محو کُن استفاده می‌شود.

مداد نامرئی: مداد نامرئی برای نشانه‌گذاری بر روی نسخه‌های اصلی که به چاپخانه می‌رود، استفاده می‌شود و به هنگام چاپ اثری از آن باقی نمی‌ماند.

گرافیت به شکل تکه‌های پهن و حجیم بوده، و این قابلیت را دارد تا سطوح پهن در طراحی ایجاد کند. گرافیت فقط به صورت نرم (B ) یافت می‌شود.

زغال طراحی (Charcoal): یکی از ابزارهای بسیار مناسب برای طراحی، زغال است و سابقه بیشتری نسبت به مداد دارد. نمونه‌های آن نقاشی‌های دیواره‌ی غارهای دوران پیش از تاریخ است. بشر اولیه از چوب‌های نیم‌سوخته که در اثر تحولات زیرزمینی به کربن تبدیل شده بود، برای طراحی استفاده می‌کرد. با وجود اینکه زمان زیادی از آن دوران می‌گذرد هنوز هم زغال ارزش خود را حفظ کرده و در طراحی به کار برده می‌شود. متداول‌ترین نوع آن زغال چرب و زغال خشک است. زغال خشک یا زغال طبیعی از سوخته شاخه‌های جوان درختان مو، بید و شمشاد به دست می‌آید. بهترین نوع آن زغالی است که از حرارت غیر مستقیم حاصل شده و دارای بدنه‌ی صاف و بدون زدگی باشد. اثر ترسیم شده توسط این زغال به راحتی قابل کنترل و محو کردن است، و برای به دست آوردن درجات مختلف خاکستری و سایه‌های بسیار لطیف و حساس، وسیله‌ی مناسبی است. با محو کردن آن روی کاغذ، «سیاه مخملی» ایجاد می‌شود.

نوع دیگر زغال فشرده است که به صورت تکه‌های ساخته شده با کربن و خاک رس است. این نوع زغال فشرده، ماده‌‌ای بسیار نرم بوده که تیره‌ترین و ملایم‌ترین سیاهی را ایجاد می‌کند.

زغال فشرده را نمی‌توان مانند زغال‌های طبیعی به خوبی پاک کرد.

زغال مدادی – زغال مدادی تیرگی زغال را داشته و به نرمی مدادهای معمولی هستند، و از 3B تا HB دسته‌بندی شده‌اند. با زغال مدادی می‌توان به راحتی لکه‌های دودی رنگ و محو ایجاد کرد.

قلم فلزی (قلم آهنی) (Metal point): این قلم به همراه مرکب وسیله‌‌ای است مناسب، جهت طراحی‌هایی که صرفاً توسط خطوط مختلف اجرا می‌شود. جنس قلم آهن از فولاد آب دیده و ضدزنگ است. انواع تکامل یافته‌ی قلم آهنی که می‌توان با آنها طراحی کرد عبارت‌اند از:

• قلم آهنی با نوک تیز و محکم: با این نوک می‌توان خطوط بسیار نازکی را کشید که ضخامت آن تقریباً در همه جا یکسان است.

• قلم آهنی با نوک تیز و نرم: خطوط در این نوک ضخیم‌‌تر و امکان تنوع در آن بیشتر است.

• قلم فلزی خوشنویسی: با این قلم ضربه‌های بریده – از پر رنگ به کم‌رنگ – می‌توان رسم کرد. قلم نی خوشنویسی نیز این خاصیت را دارد.

• قلم نوک سوزنی: مرکب به سختی از این نوک خارج می‌شود. این قلم برای طرح خطوط بریده و خشک مناسب است.

• نوک قلم فولادی: با کمترین فشار می‌توان خطوط محکم و پر رنگ کشید. با پهنا و تیزی این قلم می‌توان ضخامت خط را تغییر داد.

• قلم فرانسوی: از قدیمی‌ترین نوع این قلم می‌توان به قلم فرانسوی اشاره کرد. نوک قلم فلزی شماره‌های مختلفی دارد که برای طراحی و خوشنویسی از آن استفاده می‌شود.

طراحی با قلم فلزی مهارت مخصوصی می‌خواهد و نزد استادان از جایگاه ویژه‌‌ای برخوردار است. برای طراحی و خوشنویسی با قلم آهنی فرانسوی، به تناسب فشاری که بر فاق آن می‌آید، خطوط به دست آمده پهن و باریک می‌شوند. ضخامت نوک این قلم، با شماره مشخص می‌شود.

• قلم هاشور: این قلم برای رسم خط‌چین، مرکبی کردن خط‌ها با ضخامت‌های گوناگون و هاشور زدن مرکبی به کار می‌رود. جنس آن مانند قلم فرانسوی بوده، و خط‌هایی به ضخامت 0.13 تا 0.8 میلی‌متر را رسم می‌کند. از قلم هاشور، با دست آزاد برای رسم منحنی‌ها می‌توان استفاده کرد.

• قلم فولادی که نوک آن اندکی خم شده: اگر هنگام کشیدن خط قلم را بچرخانید و یا با کناره‌ی آن خط بکشید، خطوطی با پهناهای متفاوت به دست می‌آید. نوک قلم آهنی معمولی را در صورتی که فلز آن نرم باشد، با فشار دادن روی میز می‌توانید خم کنید.

قلم گرافوس: این قلم برای رسم خط‌های مرکبی و طراحی آزاد و اسکیس‌های مرکبی به کار می‌رود. سرِ قلم گرافوس به شکل‌ها و ضخامت‌های مختلف بوده و دارای هشت نوع نوک است. از قلم گرافوس برای رسم خط‌های مختلف، نوشتن حروف لاتین، رسم فلش، حروف لاتین توسط شابلون و غیره استفاده می‌شود. اجزای تشکیل‌دهنده‌ی این قلم عبارت‌اند از:

دسته‌ی محفظه‌ی مرکب، فلز نگه دارنده‌ی زغال، زغال و نوک. بر روی نوک قلم گرافوس، شماره‌ی آن قید شده است.

قلم راپیدوگراف (Raphidograph): قلم راپیدوگراف می‌توان خط‌هایی با ضخامت ثابت و یکنواخت رسم کرد. سرعت عمل در رسم خط با این قلم، زیادتر از قلم گرافوس می‌باشد. قلم راپیدوگراف دارای قسمت‌های مختلف است، از جمله: محفظه‌ی مرکب، غلاف نوک و نوک.

انواع قلم راپیدوگراف عبارت‌اند از:

• خودنویسی: که دارای محفظه‌ی مکنده‌ی مرکب می‌باشد.

• فولیوگراف: مخصوص رسم کردن بر روی فیلم‌های پلاستیکی است.

• واریانت: دارای مخزن مرکب بوده و قطعات آن قابل تعویض است. این راپید در دو نوع نوشتنی و رسم کردنی وجود دارد. نوع نوشتنى آن که مخصوص طراحی آزاد و حروف‌نویسی با شابلون است، دارای نوکی صاف بوده و هر شماره‌ی آن مخصوص شابلونی به همان اندازه می‌باشد، و نوع رسم کردنی که در انتهای آن فرورفتگی وجود دارد، مخصوص رسم خط‌ها است.

راپیدوگراف را باید به طور یکنواخت و با یک سرعت حرکت استفاده کرد، تا از تغییر ضخامت خط‌ها جلوگیری شود. نوک راپیدوگراف در اندازه‌های مختلف بین 0.1 تا 1.2میلی‌متر است.

قلم رولت: قلم رولت خط‌های نقطه‌چین ایجاد می‌کند و مخصوص طراحی‌های فنی و حرفه‌‌ای است. چرخ‌های کوچک مخصوص این قلم به شکل‌های مختلف ساخته شده است و قابل عوض کردن می‌باشد.

ترلینگ (Ruling pen): نوعی قلم دو زبانه‌ی فلزی است که به وسیله‌ی یک پیچ مهار شده و در اندازه‌های مختلف قابل تنظیم می‌باشد. از این قلم برای رسم خط‌های مستقیم و یکسان به ضخامت‌های مختلف استفاده می‌شود. از ترلینگ نمی‌توان با دست آزاد استفاده کرد، و می‌بایست بر خط‌کش یا شابلون تکیه کند. زبانه‌‌ای که پیچ قلم بر روی آن قرار دارد، به هنگام کار در جهت خلاف خط‌کش قرار می‌گیرد. هنگام استفاده از ترلینگ، نباید هیچ‌گونه مرکبی بر سطح خارجی آن ریخته شود. از ترلینگ با آبرنگ یا گواش رقیق شده می‌توان برای جدول‌کشی، خط‌کشی و کادربندی قطعات خوشنویسی و تذهیب و نگارگری استفاده کرد. قلم خط‌کشی معمولاً جزئی از جعبه پرگار است.

تصویر: قلم ترلینگ

قلم رادیس (Raudius رادیس: شعاع، خط شعاعی): در شکاف نوک رادیس، مرکب قرار داده می‌شود، و برای ترسیم خط‌های گوناگون از آن استفاده می‌شود. نوک رادیس به انواع پرگارها نصب شده و برای کشیدن دایره‌های بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قلم خودنویس: خودنویس وسیله‌‌ای است که برای نوشتن ، طراحی و خطاطی به کار می‌رود. مخزن خودنویس با جوهر مخصوص که در رنگ‌های مشکی، آبی، سبز، و قرمز در بازار موجود است، پر می‌شود. با خودنویس علاوه بر خوشنویسی و نوشتن، می‌توان خطوط یکنواخت را رسم کرد. خودنویس از قسمت‌های مختلف زیر تشکیل شده است: نوک فاق‌دار، غلاف نوک که وظیفه‌ی رساندن به اندازه‌ی مرکب به نوک قلم را دارد، محفظه‌ی جوهر، محفظه‌ی مکنده‌ی جوهر که به صورت پمپ پلاستیکی یا پیچ مکنده ساخته شده، بدنه و درب خودنویس.

تذهیب | هنر سنتی

تذهیب هنر آراستن متون، کتاب‌ها، تابلوها و آثار و بناهای هنری و تاریخی با شیوه‌های مختلف نگارگری و طراحی است. هنرمند تذهیب کار با استفاده از نقوش بدیع و زیبا و به‌کارگیری رنگ‌ها و زرکاری، متون مذهبی، دیوان اشعار، آثار خطاطی، انواع پارچه و بناهای تاریخی متنوع را تزیین می‌کند. این تزیینات در بخش‌های مختلفی از این آثار به چشم می‌خورد.

برجسته‌ترین نمونه‌های تذهیب، در نسخه‌های خطی کتاب‌های دینی مانند قرآن و دیوان‌های شعری برجسته از شاعران ایران زمین مانند دیوان حافظ دیده می‌شوند. بناهای تاریخی به‌جای‌مانده از دوره‌های مختلف تاریخی نیز با سبک‌های هنری مخصوص به هر دوره آراسته شده‌اند.

در تذهیب بیشتر از نقش‌های اسلیمی، گل و بوته، بر‌گ‌های ختایی، اشکال هندسی و بته‌جقه استفاده می‌کنند. در روش سنتی طراحی نقوش اصلی را با استفاده از رسم خطوط زرین با طلا انجام می‌دادند و از رنگ مشکی تنها برای طراحی خطوط میانی استفاده می‌کردند. رنگ‌های متنوع در آثار نیز از ترکیب طلا با فلزاتی مانند مس و نقره به دست می‌آمد. به این ترتیب، در گذشته هنر تذهیب را ترکیبی از طلاکاری و طراحی با خطوط مشکی می‌دانستند؛ اما امروزه از رنگ‌های متنوعی برای خلق آثار هنری تذهیب استفاده می‌کنند.

هنر سِرمه دوزی + معرفی انواع دوخت آن

ابزار و وسایل تذهیب

ابزار کار تذهیب عبارت است از: قلم مو، طلا و نقره، مهره، كاغذ آهار مُهر شده، كاغذ پوستی، كالك و یا طرح سوزنی، رنگ، پرگار، ترلینگ و خط كش.

ابزار کار تذهیب -قلم مو

قلم مو را از موی سمور و موی پشت گردن گربه – بین دو كتف تا روی دم – درست می كنند. اغلب، موی زیر گلوی گربه را برای تهیه قلم مو مناسب دانسته اند؛ اما این نظر نادرست است.

در قدیم، نقاشان بهترین قلم موها را می ساختند. این قلم موها كمی بلندتر و نوك تیزتر از قلم موهای امروزی بودند. این مساله را از چگونگی خطوط آمده در نقاشیهای قدیمی می توان دریافت. زیرا در این نقاشی ها ، پردازها كمی كشیده تر از پردازهای نقاشی هایی بودند كه در خَـلق آنها از قلم موی گندمی شكل و كوتاه استفاده می شود.

امروزه، جنس قلم موهای ساخته ی اروپا از موی سمور و سنجاب است كه البته، موی سنجاب به قلم مو كیفیت بهتری می دهد. اما در كشورهای جهان سوم از هر گونه موی موجود و در دسترس استفاده می شود. چنانكه در چین، انواع قلم مو با موهای مختلف و برای كاربردهای گوناگون تهیه می شود.

ابزار کار تذهیب -طلا و نقره

از طلا برای زیباتر كردن و هماهنگی بیشتر بخشیدن به یك طرح تذهیب استفاده می شود. در قدیم، به ویژه در عهد سلجوقی، ورق طلا را بر روی كاغذ می چسباندند و سپس، طرح هایی را بر روی آن پیاده می كردند. این رویه ی كار، به خصوص در هنر كتاب آرایی مصریان، بسیار دیده شده است. بعدها، طلا را به وسیله ی سریشم و یا عسل حل می كردند ( عسل بهتر و راحت تر طلا را حل می كند) . سپس آن را می شستند، پاك می كردند و بعد از زدن بر روی كاغذ مورد نظر، آن را مهره می زدند و براق می كرد كه به آن پخته می گفتند و یا آنكه طلای حل شده را مهره نمی زدند و در نتیجه، رنگ طلایی مات به دست می آمد ( طلای خام ) كه امروزه این روش همچنان مرسوم است.

ابزار کار تذهیب -مهره

مهره را برای صیقلی كردن كاغذ و یا برای مهره زدن و براق كردن طلا و نقره به كار می برند. جنس مهره از عقیق و گاهی از یشم است. عقیق یمنی، بهترین عقیقی است كه برای این كار مصرف می شود و عقیق های سلیمانی ایرانی، مصری و هندی نیز استفاده می شوند.

ابزار کار تذهیب -كاغذ

۱- كاهي، ۲- فيلي ، ۳- گلاسه ، ۴- پوستي ، ۵- اشتن باخ ، ۶- الوان ۷- گراف ۸- گراف روسي ۹- فيبر ۱۰- لفاف ۱۱- سربي ۱۲- طلق (تلق ) ۱۳- كانسون و…

مراحل تولید تذهیب

اولين قدم براي آموزش هنر تذهيب تهيه تجهيزات و مواد مورد نياز است.

قدم دوم رسم کادراست، کادر محدوده کار را تعيين مي نمايد بنابراین اهمیت زیادی دارد.

سومین قدم طراحي طرح اوليه روي يک کاغذ پوستي است.

مرحله چهارم رنگ کردن قسمت هاي مورد نظر با ورقه يا ذرات طلا یا نقره است.

قدم پنجم انتقال طرح روي مقواي اصلي است.

مرحله ششم نوبت به رنگ آميزي گل ها و ساير طرح هاي اطراف قسمت هاي طلاکاري شده مي رسد.

مرحله هفتم قلم گیری مشکی است یعنی تمام فضای دور کار را مشکی می کنیم،

و در آخر نوبت به قاب گرفتن اثر مي رسد.

آشنایی با هنر مسگری + روش نگهداری

تشعیر از شاخه های نقاشی سنتی

هنر تشعیر چیست؟ برای پاسخ دادن به این سوال بایستی با نقاشی سنتی و نگارگری ایرانی آشنا باشید. تذهیب و تشعیر از شاخه های هنر نقاشی کلاسیک ایرانی بشمار می روند. تشعیر ساده و طرح های پیچیده ایی که هنرمندان بر روی متریال های مختلف پیاده سازی می کنند برای علاقه مندان به صنایع دستی ایرانی جذابیت دارد. بسیاری از محصولات صنایع دستی، مانند ظروف تشعیر را می توان در بازار اصفهان مشاهده نمود که هنرمندان نصف جهان بر روی آن طرح های گل و مرغ و تشعیر ساده را با هم نقاشی کرده اند.علاقه مندان می توانند آموزش تشعیر را نزد هنرمندان نگارگر فراگرفته و با زیبایی های این هنر بیشتر آشنا شوند.تلفیق نقاشی سبک تشعیر با دیگر نقاشی ها بسیار زیبا خواهد شد.

تماس با پخش عمده صنایع دستی

آشنایی با هنر تشعیر

تشعیر نگارگری و تذهیب از شاخه های نقاشی سنتی بشمار می روند.شاید هنر نقاشی تشعیر برای عموم مردم آشنا نباشد ولی مطمئنا بسیاری از مردم در زندگی روزمره خود، طرح های مختلفی از تشعیر در نگارگری را بر روی ظروف، تابلو و یا حتی ابنیه تاریخی مشاهده کرده اند.

آغاز دوران تشعیر

زمان تیموریان دوره اضافه شدن نقوش تشعیر به هنر تذهیب می باشد با اشکال مختلف نظیر: چهره انسان، گیاهان، مناظر طبیعی، پرندگان و حیوانات دیده می شود نبرد بین حیوانات در حاشیه این تذهیب کاری ها جلوه های زیبا و داستانی را نشان می دهد.

این هنر در زمان صفویه نیز به روند تکامل خود ادامه می دهد و در این زمان زمینه های این هنر معمولاً آبی رنگ است و تقسیم ها کوچکتر و به رنگ طلایی و نقره ای، همراه با طرح های تزئینی به رنگ سفید، زرد، سرخ، آبی و سبزدیده می شوند. تذهیب کاری و نقاشی با طلا در دوره صفویه ترقی شگرفی کرد و بسیاری از نسخ باقی مانده از این زمان حاشیه های بزرگی دارند که مناظر طبیعی، اشکال مختلف انسان و حیوان بر آن نقاشی شده و رنگ های طلایی، سبز و زرد در آن ها به کار رفته است.

نگارگری یکی دیگر از شاخه های نقاشی سنتی

مکتب نگارگری اصفهان | مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

“نگارگری” در حقیقت همان (نقاشی به سبک ایرانی) است. نگارگری ایرانی، به نقاشی هایی گفته می شود که حاصل خیالات و رویا پردازی های هنرمند و سیر کردن روح او در عالم معناست؛ هنرمند سعی می کند تا با گشتن در عالم معنا، آنچه را با روح خویش لمس می نماید به تصویر کشد. نگارگری، همان هنر ظریف و ریزنقش خاور نزدیک است که معمولا دارای ویژگی کاربردی است مثلا برای مصورسازی کتب ادبی، تاریخی، علمی و پزشکی یا مذهبی تولید می شود یا به صورت «دیوارنگاره» بر روی دیوار کشیده می شود.

مراحل تولید نگارگری

راجع به نحوه تولید باید گفت که نگارگر پس از آماده سازي سطح كار، حدود طرح را با قلم موهايي با سایزهای متفاوت بر بوم نقش اندازي کرده، سپس آن را رنگ گذاری مي كند. بهترين قلموها از موي گربه ،سنجاب و سمور ساخته می شوند که در هنر نگارگری بسیار کارآمدند، به عنوان مثال استفاده از قلمو مو گربه در کشیدن خطوط نازک بسیار کمک کننده است چراکه پس از خیس شدن نوک تیز می شود. .پس از رنگ آميزی نقاشي قلم گيری و در صورت لزوم پرداز مي شود تا جزئيات كار کاملا تکمیل گردد.