صنایع دستی افغانستان از قدمت بسیار بالایی برخوردار می باشد. از لحاظ جغرافیایی افغانستان در جایی قرار گرفته است که از لحاظ تمدن با کشور هایی همچون ایران، یونان، هند و چین مشترک بوده است. این کشور از لحاظ تمدن به حدی بوده است که وقتی ابزار آلات وارد این خطه می شود، خود شروع به تولیداتی می کند که در ساختن تمدن جدید برای افغانستان نقش داشته است. افغانستان یکی از کشور های غنی در تنوع فرهنگی و هنری است. صنایع دستی در کشور افغانستان بسیار زیاد است. صنعتگران مرد و زن افغانستانی به خاطر تولید آثار هنری از مواد ساده ی پیرامون شان معروف هستند.
پادکست تاریخ افغانستان
افغانستان با نام رسمی جمهوری اسلامی افغانستان (به پشتو : د افغانستان اسلامی جمهوریت) کشوری محصور در خشکی در آسیای میانه است . این کشور حدفاصل آسیای میانه ، جنوب غربی آسیا و خاورمیانه می‌باشد و پایتخت آن کابل است . همسایگان افغانستان ، پاکستان در جنوب و شرق ، ایران در غرب ، تاجیکستان و ازبکستان و ترکمنستان در شمال و چین در شمال شرقی هستند .
سرزمین‌های دربردارنده افغانستان نقطه مرکزی راه ابریشم و مهاجرت انسان‌ها بود . باستان‌شناسان شواهدی از سکونت انسان‌ها تا بیش از ۵۰،۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح به دست آورده‌اند . تمدن شهری ممکن است در این قلمرو در بین ۳،۰۰۰ تا ۲،۰۰۰ سال قبل از میلاد آغاز شده باشد .
این کشور در محل ژئواستراتژیکی مهمی قرار گرفته که شرق ، جنوب ، غرب و آسیای مرکزی را وصل می‌کند و در طول تاریخ همواره بخشی از کشور ایران محسوب می‌شده . از روزگار باستان ، این سرزمین شاهد فتوحات نظامی بسیاری از جمله توسط اسکندر مقدونی ، شاهنشاهی مائوریا ، مسلمان عرب ، چنگیز خان و دیگران بوده است . همچنین به عنوان منبعی برای سلسله‌های متعددی از جمله دولت یونانی بلخ ، شاهنشاهی کوشان ، هیاطله ، کابل‌شاهان ، سامانیان ، صفاریان ، غزنویان ، سلسله غوریان ، تیموریان و دیگران بود که هر یک امپراتوری خود را تأسیس کردند .
تاریخ افغانستان
افغانستان ، اگرچه به عنوان یک کشور و یک ملت دارای تاریخی جدید است ؛ اما ، این سرزمین از لحاظ قدمت تاریخی ، یکی از کهن‌ترین کشورهای جهان به شمار می‌رود .
سرزمین افغانستان امروزی بدلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم محل پیوندگاه تمدن‌های بزرگ جهان بوده و در طول قرن‌ها ، قشرهای پیاپی از هویت‌ها ، فرهنگ‌ها و باورها سرزمینی را که امروزه افغانستان نامیده می‌شود باز شناسانده‌اند .
این موقعیت مهم و حساس ژئواستراتژیکی و ژئوپولیتیکی افغانستان در شکل دادن موزائیکی غنی از فرهنگ‌ها و تمدن‌های بزرگ همچون ایرانی ، یونانی ، بین‌النهرینی و هندی در این کشور نقش مهمی داشته است و میراث فرهنگی باستانی این کشور را ترسیم می‌کند : از پیکره‌های یونانی-بودایی گندها را گرفته تا نگاره‌هایف دیواریف مغاره‌های بامیان و تا نقوش تذهیب و خوشنویسی که زینت‌بخش بناهای دوران نخستین اسلامی هستند .
از عصر پارینه سنگی و طی دوره‌های تاریخی ، مردم افغانستان ، یا همان ایرانیان شرقی باستان ، جایگاه عمده‌ای در معرفی و گسترش ادیان جهانی و نقش مهمی در بازرگانی و داد و ستد داشته و گهکاه کانون مسلط سیاسی و فرهنگی در آسیا بوده‌اند . از این رو افغانستان در طول تاریخ گلوگاه یورش مهاجمین و جهان گشایان بوده که ردپای آنها هنوز در گوشه و کنار این سرزمین دیده می‌شود .
جغرافیا افغانستان
افغانستان حدفاصل آسیای میانه و آسیای جنوب غربی به مرکزیت کابل است. همسایگان افغانستان، پاکستان در جنوب و شرق، ایران در غرب، تاجیکستان و ازبکستان و ترکمنستان در شمال و چین در شمال شرقی هستند. این کشور با ۶۵۲٬۸۶۴ کیلومتر مربع مساحت چهل و یکمین کشور وسیع دنیا است و جمعیت آن در سال ۲۰۱۳ بیش از ۳۱ میلیون نفر بود. فارسی دری و پشتو زبان‌های رسمی این کشور و اسلام دین رسمی آن است. این کشور در محل ژئواستراتژیکی مهمی قرارگرفته که خاور، جنوب، باختر و آسیای میانه را به هم وصل می‌کند.
صنایع بومی و دستی، افتخار ملی
بدون شک یکی از افتخارات هر ملت و کشوری، صنایع بومی و دستی آن است. هنرهای سنتی، مجموعه هنرهای اصیل، بومی و مردمی هر کشور است که ریشه های عمیق و استوار در اعتقادات آداب، عادات، رسوم، سنن و در مجموع فرهنگ معنوی جامعه دارد و نمایشگر فرهنگ و تمدن اقوام بوده است. کلاه های زیادی در کشور افغانستان وجود دارد. کلاه پکول افغانی از کلاه هایی است که کاربرد زیادی دارد.
قدمت بالای صنایع دستی افغانستان
صنایع دستی افغانستان از قدمت بسیار بالایی برخوردار می باشد. از لحاظ جغرافیایی افغانستان در جایی قرار گرفته است که از لحاظ تمدن با کشور هایی همچون ایران، یونان، هند و چین مشترک بوده است. این کشور از لحاظ تمدن به حدی بوده است که وقتی ابزار آلات وارد این خطه می شود، خود شروع به تولیداتی می کند که در ساختن تمدن جدید برای افغانستان نقش داشته است.
در افغانستان بنا بر اظهارات باستان شناسان، هزاران سال قبل کشاورزی و آبیاری وجود داشته است. همین امر باعث شده تا به سمت تولید محصولاتی بروند که نیازهای روزمره ی آن ها را بر آورده سازد. ابزارهایی که در زمینه ی کشاورزی و دامداری رفع نیاز کند.
صنایع دستی در افغانستان، در شهر های مختلف متفاوت است. در بخشی شهرها فلزکاری، خامک دوزی و در شهرهای دیگر شیشه کاری و نساجی وجود دارد که توانسته اند محصولات متنوع و زیبایی مثل انواع لباس افغانی را به ارمغان آورند.
زندگی افغان ها با صنایع دستی گره خورده است
در گوشه و کنار افغانستان جلوه‌هایی از صنایع دستی این کشور به چشم می‌خورد. از نقوش و طرح‌های روی قالی زیر پای پادشاهان بزرگ گرفته تا اندورنی خانه‌های محقر مردم افغانستان همگی با هنر و صنایع دستی این کشور آمیخته است.
صنایع دستی مردم افغانستان از گذشتههای دور، شهرت خاصی داشته و شماری از مردم این کشور از راه فروش این محصولات نیازمندی‌های اقتصادی خود را مرتفع می‌سازند.
صنایع دستی به نوعی از فعالیت گفته می‌شود که در آن لوازم تزئینی و کاربردی تنها با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می‌شود.
آنچه که از نام صنایع دستی برمی‌آید این است که در پس این کارهای تزئینی، هنر و تمدن چندین هزارساله و غنی نهفته است.
گلیم، فرش، گبه، قلمزنی، شیشه‌گری، منبت کاری، مینا کاری، سفال، چوب، چرم و … از صنایع دستی مطرح در دنیا می‌باشند.
امروزه صنایع دستی در کشورهای مختلف دنیا از جایگاه بالایی برخوردار بوده و یکی از منابع اقتصادی آنها به شمار می‌‌آیند. در کشورهایی مانند افغانستان صنایع دستی بر خلاف کشورهای پیشرفته هنوز هم حالت سنتی خود را حفظ کرده و به حرفه‌ای برای کسب درآمد مردم این کشور تبدیل شده است.
صنایع دستی معروف افغانستان
دانشمندان و محققان صنایع دستی افغانستان را در سه بخش مطالعه می‌کنند. صنعت باستانی، قرون وسطی یا دوره پس از اسلامی و صنایع معاصر.
از صنایع دستی مهم افغانستان نیز می‌توان به قالی‌بافی، صنایع ابریشم، صنعت نجاری و ساختن اشیاء چوبی، نمدبافی، جاجیم بافی، خورجین بافی،گلیم بافی، پوست بافی، چرم دوزی و خامک دوزی اشاره کرد.
ابریشم بافی بیشترین سابقه را در میان سایر صنایع دستی افغانستان دارا می‌باشد. این صنعت ابتدا از هرات برخاسته و به شهرهای دیگر نیز ورود پیدا کرده است.
فرش و قالیچه‌ی افغانستان
از گروه صنایع‌دستی ارزشمند افغانستان فرش و قالیچه‌ی آن است. بافتن فرش و قالیچه در این کشور کار جدیدی نیست. ریشه آن به ابتدای تاریخ تمدن بشر بر می‌گردد. این فرش‌ها و قالیچه‌ها به وسیله زنان و مردان افغانستانی با نخ‌هایی که از موی شتر، گوسفند و بعضی اوقات پنبه است بافته می‌شود.
در حقیقت قالی‌بافی افغانستان حاکی از فرهنگ کشاورزی این کشور است که بیشتر مردم تا مقدار زیادی به کشاورزی و نگهداری از حیوانات خانگی می‌پردازند و از فرآورده های آنها برای هدف های گوناگون استفاده می‌کنند.
فرش‌ها و قالی‌های افغانستان به علت رنگ و نقش‌هایشان معروف هستند. رنگ‌های آنها بیشتر روشن است و از دسته رنگ‌های بافته‌شده زمینه قرمز بیشتر وجود دارد.
الگوهای نقش‌های قالی‌های افغانستان بیشتر شکل های هندسی است و زیگزاگ و راه‌راه و مربع‌هایی است که آنها را تزئین می‌کند. به جز این، کیفیت این فرش‌ها خیلی بالاست و می‌تواند سال‌های سال مقاومت کند مهم‌تر از همه فرش‌های افغانستان نه تنها توانسته مورد دقت متخصصان محلی هنر و صنایع‌دستی قرار بگیرد بلکه در زمینه هنری بین‌المللی هم خیلی اهمیت دارد.
خامک دوزی افغانستان
در غرب افغانستان خانم ها پارچه‌های ویژه ای را برای لباس می‌دوزند تا از آن برای یقه مردان و شلوار ویژه خانم ها استفاده کنند. این پارچه‌ها آسان دوخته نمی شود و بعضی اوقات چهار تا شش ماه طول می‌کشد تا این پارچه دوخته شود. این هنر به عنوان یک میراث فرهنگی است که از زنان افغانستانی به دخترانشان می‌رسد و دختران باید آن را بیاموزند. بیشتر دختران هرات این شیوه خیاطی را بلد هستند. چون این نوع دوخت خیلی ارزشمند است و مردم از آنها در لباس‌های رسمی و سنتی خود استفاده می‌کنند.
ابریشم‌بافی افغانستان
ابریشم بافی از صنایع‌دستی خیلی قدیمی این کشور است که در ابتدا در هرات انجام می شده و به تدریج شهرهای دیگر افغانستان هم ابریشم بافی را یاد گرفتند. در بین صنایع‌دستی هرات لباس‌ها و پارچه‌های خیلی جالبی را می بینید که با ابریشم بافته‌شده‌اند و بسیار زیبا هستند.
نمد و گلیم‌بافی افغانستان
افغانستان دارای کشوری بخشی کوهستانی است و در این قسمت مردم به دامپروری انجام می دهند با فراورده های دامی خود نمد و گلیم دستباف تولید می‌کنند. پشم گوسفندان را پرداخت می کنند و با آن نمدهای جذابی بافته می‌شود و یا به نخ تبدیل می کنند و خانم افغانستانی گلیم‌هایی با نقش و نگار بومی آن کشور می‌بافند.
شیشه‌سازی افغانستان
شیشه‌سازی در افغانستان دوره طولانی دارد. به گونه ای که کارهای بسیاری از شیشه‌گری و شیشه‌سازی در آثار تاریخی و باستانی این کشور پیدا شده است. امروز نیز این صنعت هنوز در افغانستان ادامه دارد و شیشه‌های زینتی زیبایی به وسیله هنرمندان و شیشه‌گران افغانستانی به ویژه در هرات ساخته می‌شود که خیلی از آنها صادر می‌شوند.
سراجی افغانستان
هنرمندان افغانستانی با استفاده از پوست حیوانات چیزهای زیادی مثل زین اسب، کمربند و … می‌سازد. در گذشته سراجی بیشتر برای ساختن زین حیوانات بود ولی اکنون که استفاده از چهارپایان کم شده این هنر هم کمتر شده است. ولی هنرمندان این کار هنوز با پوست چیزهایی می سازند که بسیار جذاب هستند.
گلدوزی، سوزن‌دوزی، قرص دوزی و چرمه دوزی افغانستان
دیدن لباس‌های زیبای افغانستانی که پر از نقش و نگارهای زیبا و چشم‌نوازی است هنر دست و سوزن خانم های افغانستانی است که می‌توانند با سوزن و نخ زیباترین نقش‌ها را بر روی پارچه‌ها بیاورند.
پارچه‌ها و لباس‌های قرص‌دوزی پر از نقش و نگار هستند و نتیجه ساعت‌ها سوزن‌زدن و نقش انداختن روی پارچه است. به جز لباس، روتختی‌های خیلی زیبایی با قرص دوزی دوخته و تزیین می‌شوند. همینطور لباس‌های محلی و سنتی افغانستانی با هنر چرمه‌دوزی به زیبایی تزیین می‌شوند. این لباس‌ها به اندازه‌ای زیبا هستند که حتی مردم کشورهای همسایه دوست دارند از این لباس‌ها استفاده کنند .
هنر کندن کاری روی مس و طلا
فلز مس در طبیعت وجود دارد. سه معدن مس افغانستان مثل معدن مس عینک ،مس بلخاب و معادن مس غزنی از گذشته وجود داشته است. از معدن های شمال افغانستان آریایی‌ها یونانیان باختر کوشانیان سیتی‌ها و غیره استخراج می کردند در معدن های عینک آثار کوشانیان بزرگ و سامانیان دیده می‌شود. از طلا و مس غزنه غزنویان استفاده می کردند.
شناسایی فرهنگ و هنر، شناسایی ملت ها
برای شناسایی ملیت ها در تاریخ یک کشور و همچنین زندگانی پادشاهان یک منطقه جغرافیایی، شناسایی صنایع هنری نقش بسیار مهمی دارد. مردم در روزگاران قدیم، همواره تلاش می کردند تا زیباترین محصولات را برای پادشاهان آماده سازند.
تاریخچه صنایع دستی افغانستان بسیار طولانی می باشد. این کشور از نظر هنری متاثر از تمدن های بزرگی بوده است. کشور افغانستان معروف به قلب آسیا می باشد. به این معنی که کشور های مختلفی از جنبه های مختلف وابسته به این کشور بوده است.
راه ابریشم مهم ترین گذرگاه
راه ابریشم، یکی از مهمترین گذرگاه های آن، کشور افغانستان بوده است. در این منطقه ی جغرافیایی پادشاهان مختلف با اختلاط با سایر پادشاهان و سایر تمدن ها که در ارتباط بوده است تمدن جدید بوجود آمده است.
صنایع کشاورزی، معماری، مجسمه سازی و حکاکی صنایعی هستند که در این کشور از همسایگان به ارث برده شده است.
در زمان تیموریان معماری، کشاورزی و نقاشی مدارس مشهور بوده است. سلطان محمود غزنوی که در دوره ی غزنویان بوده است، اوج پیشرفت و انکشاف صنایع دستی افغانستان اتفاق افتاده است. دوره ای بوده است که افغانستان به عنوان مرکز علم و صنعت شناخته می شده است.
نقش زنان افغانستانی در احیاء و گسترش صنایع دستی این کشور
زنان افغانستانی همواره در تولید صنایع دستی توانایی بالایی داشته‌اند و تلاش می‌کنند از این راه نیازهای اقتصادی خانواده خود را مرتفع کنند.
«قالی»، «گلیم»، «خورجین»، «برگ»، «نمد»، «سوزن دوزی»، «خامک دوزی» و فرش‌های سنتی جزئی از صنایع دستی زنان بامیانی به شمار می‌رود.
«کلاه با پوست قره‌قل»، «لباس ابریشمی»، «خامک دوزی» و «سراجی» نیز از جمله صنایع دستی ولایت «هرات» است.
زنان ولایت‌های «بلخ»، «سمنگان»، «سرپل» و «جوزجان» را انواع قالی، گلیم، «قرص دوزی»، «گلدوزی»، «چرمه دوزی»، «سوزن دوزی»، «شال بافی»، «یقه دوزی» زنانه و مردانه، خیاطی و دوخت ده‌ها مدل لباس افغانستانی تشکیل می‌دهد.
همانطور که گفته شد صنایع دستی نماد فرهنگ و تمدن یک کشور محسوب می‌شود و راهی است برای شناخت اقوام و سنت‌های آن. در واقع صنایع دستی هر کشوری افتخار ملی آن به شمار می‌آید و در حفظ و احیای آن نباید کوتاهی کرد.
افغانستان کشوری پر افتخار از نظر صنایع دستی بوده که در بسیاری موارد منبع درآمد خانوارهای افغانستانی بحساب می‌آید. زنان، مردان و حتی کودکان زیادی در افغانستان به این حرفه روی آورده‌اند.
امروزه مغازه‌ها و کارگاههای کوچک چرم در کابل به چشم می‌خورد که مشتری‌های زیادی در داخل و خارج از این کشور دارد. چرم امروزه به یکی از محبوب‌ترین صنایع دستی در دنیا بدل شده است.
مشکلات موجود بر سر راه توسعه صنایع دستی در افغانستان
اما بر سر راه توسعه و احیای این صنایع در افغانستان مشکلات و چالش‌های فراوانی وجود دارد. عدم حمایت از سوی دولت باعث شده تا این صنایع در معرض نابودی قرار گرفته و افرادی را که به این حرفه مشغول هستند، نگران کند.
با گسترش زندگی شهرنشینی و دور شدن از روستا و فضاهای روستایی و محدود شدن تعداد دامداری‌ها صنایع دستی آسیب جبران ناپذیری می‌بیند. همچنین نبود بازاری مناسب برای فروش از عواملی است که صنایع دستی را به انزوا می‌کشاند.
صنایع دستی یکی از منابع درآمد افغانستان بشمار می‌آید که می‌تواند علاوه بر بهبود وضعیت اقتصادی کشور و افراد آن، در جذب توریسم و گردشگری تاثیر مثبتی بگذارد. اما مشکلاتی نظیر جنگ و ناامنی، عدم حمایت از سوی دولت، نبود سیستمی جامع برای حمایت از شاغلان در این حرفه و نبود تعرفه‌های مشخص در امر صادرات، باعث شده تا این صنایع در افغانستان گسترش و توسعه آنچانی نیابد.
آخرین دیدگاه‌ها