عید نوروز میراثی است که هرساله با آغاز سال نو در مناطق مختلف جهان به ویژه ایران و افغانستان پاس داشته میشود. البته آغاز سال نو در برخی دیگر از کشورها همچون ترکیه، تاجیکستان، گرجستان، روسیه، جمهوری آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان و غیره نیز با تعطیلات رسمی چند روزه همراه است و مردم فرارسیدن این ایام را جشن میگیرند.
با این وجود، به طور کلی عید نوروز شناسنامه ایرانی دارد و نمادی برای پیوند ملتهای مختلف محسوب میشود. براساس روایتهای افسانهای و طبق نوشتههای کتاب اوستا، نوروز در زمان جمشید، پادشاه چهارم پیشدادی ایران که از قدرت فره ایزدی بهرهمند بوده به وجود آمده است و زمانی که قحطی و خشکسالی همه سرزمینها را فراهم گرفته است جمشید با دستور اهورا مزاد به مقابله با اهریمن برمیخیزد.
عید نوروز
این روز در ایران و افغانستان نویددهندهی سال جدید است. نوروز در کشورهایی مثل تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، قرقیزستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردم به جشن و پایکوبی میپردازند.
ما این جشن باستانی و کهن را از اقوام مختلفی در منطقه به ارث بردهایم. جشنی که با رنگ و بویی ویژه، هویتی ایرانی گرفته و نماد پیوند اقوام و مردمان ایران است. نوروز را شروع رستاخیر طبیعت، موعد رویش و تولد نباتات میدانیم و باورمان بر این است که همگام با طبیعت، ما هم باید روزگار نو و تازهای را با روح و روان تازه و پوشیدن لباس عید نو آغاز کنیم.
شروع جشن نوروز با اعتدال بهاری همزمان است. موعدی که خورشید در حرکت ظاهریاش در ابتدای برج حمل، استوای زمین را قطع میکند و ساعات روز و شب با هم برابر میشود. در تقویم خورشیدی، لحظه تحویل سال، اولین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین شمرده میشود.
تاریخچه عید نوروز با بررسی داستان های قبل و بعد اسلام
در آثار الباقیه از ابوریحان بیرونی آورده شده است که برگزاری جشن و سرور در فرهنگ سرزمین ایران جایگاه والایی داشته است جالب است بدانید هر روز نام خاصی در گاهشماری باستانی ایرانیان دارا بود و در همه ماه ها روزی که همنام همان ماه می شد آن روز را به جشن و شادمانی می پرداختند بنابراین جشن های متنوعی همچون آبانگان ، تیرگان ، مرداد گان ، مهرگان و … در طول سال ها برگزار می شد.
البته به غیر از این جشن ها مراسم های دیگری همچون یلدا، گاهنبارها، سده و … برگزار می شده که یکی از مهمترین آنها می توان به جشن نوروز اشاره کرد که اکنون پیشینه و تاریخچه ای سه هزار ساله به خود اختصاص داده و یکی از کهن سالترین عیدهای ملی در جهان محسوب می شود.
منشآ و پیدایش نوروز متعلق به کجاست؟
نوروز یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی است که به ارث رسیده است اما شناسنامه ایرانی به خود گرفته و از آن به عنوان نماد پیوند دهنده ی افراد و اقوام ایرانی ایران یاد میشود. نوروز، با عنوان رسمی «روز بینالمللی نوروز»، توسط یونسکو به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر به ثبت جهانی رسیده و این روز یکی از روزهای مقدس و اعیاد مذهبی زرتشتیان و بهاییان نیز به شمار میرود.
همچنین در شاهنامه درباره نوروز اینگونه نوشته شده است: جمشید در حال گذشتن از آذربایجان بوده است که دستور می دهد برایش تختی قرار دهند، سپس با تاجی پر زرق و برق روی آن تخت می نشیند و با تابش نور خورشید به آن تاج زرین، روشنایی و نور فراوانی دنیا را فرا میگیرد و به خاطر شادمانی مردم آن روز را نوروز می نامند.
ادبیات عید نوروز
در عید نوروز اصطلاحات و رسم و رسومات مختلفی وجود دارند که ادبیات نوروزی را شکل میدهند. در ادامه این اصطلاحات را به شما معرفی میکنیم تا با ادبیات نوروز بیشتر آشنا شوید.
دعای تحویل سال
خانوادههای ایرانی سر سفره هفت سین دعای تحویل سال میخوانند تا سال جدید را با حال دلی خوب شروع کنند. در ادامه دعای تحویل سال و ترجمه فارسی آن را میخوانید:
یا مقلب القلوب و الابصار
یا مدبر الیل و النهار
یا محول الحول و الاحوال
حول حالنا تا احسن الحال
***
ای تغییر دهنده دلها و دیدهها
ای تدبیرگر شب و روز
ای گرداننده سالها و حالتها
حال ما را به نیکوترین حال دگرگون کن
نوروز و آداب و رسوم مخصوص آن
آداب و رسوم جشن باستانی نوروز با به عبارتی عید نوروز رنگ و هویتی ایرانی دارد و این ایام نماد پیوند بین اقوام و مردم ایران است. این جشن تابستانی و کهن نوید رویش مجدد طبیعت و تولد نباتات است و مردم بر این باور هستند که با تازه شدن طبیعت باید لباس نو پوشید و در کنار عزیزان خود به جشن و پایکوبی پرداخت. بر این اساس در تقویم خورشیدی عید نوروز به عنوان سمبل پیروزی خوبی بر بدی با لحظه تحویل سال در اولین روز از ماه فروردین مصادف شده است. بنابراین از گذشته تا امروز این ایام با برگزاری آداب و رسوم خاصی همراه بوده است که از جمله آنها به موارد زیر اشاره خواهیم کرد.
نوروز بزرگترین جشن آئینی ایرانیان از دوران کهن تا به امروز بوده و نماد جشنهای بهاری جهان به شمار میرود. با وجود روایت ها و داستان های زیادی که در مورد پیدایش این جشن نقل شده، مهم ترین علت پیدایش آن آغاز بهار، رستاخیز طبیعت و تجدید زندگی است. این جشن طبیعت تلفیقی است از گرایشهای آئینی و دینی مردم ایران باستان و آریایی ها و به مرور در میان آن ها این عقیده شکل گرفته که ماه فروردین، ماه فروهرهای مقدس و جشن ویژه آنان است؛ بنابراین ریشه برخی از سنت ها که به آن اشاره خواهد شد به این تفکر و احترام به فروهرها باز می گردد.
چهارشنبه سوری
مراسم جشن نوروز همزمان با شب سهشنبه آخر سال آغاز میشود و در این روز مردم با آداب و رسوم خاصی جشن چهارشنبه سوری را برگزار میکنند و با هر خانوادهای روی پشتبام یا محیط اطراف خانه خود، آتشی را روشن میکنند و از روی آن میپرند و معتقدند با پریدن از روی آتش تمام بیماریها از فرد دور میشود. فالگوش نشینی، قاشقزنی، کوزهشکنی، شاهنامهخوانی و غیره از مهمترین رسوم چهارشنبه سوری بوده است که در برخی از مناطق همچنان رواج دارد.
مردم در این روز برای دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهایشان مراسمی را برگزار می کنند که ریشه اش به قرن ها پیش باز می گردد که مراسم ویژه آن در شب چهارشنبه صورت می گیرد برای مراسم در گوشه و کنار کوی و برزن نیز بچه ها آتش های بزرگ می افروزند و از روی آن می پرند و ترانه (سرخی تو از من ، زردی من از تو ) می خوانند. ظاهرا مراسم چهارشنبه سوری برگرفته از آئینهای کهن ایرانیان است که همچنان در میان آنها و با اشکال دیگر در میان باقی بازماندگان اقوام آریائی رواج دارد و “سور” در زبان و ادبیات فارسی و برخی گویش های ایرانی به معنای “جشن”،”مهمانی“و “سرخ” آمده است.
جشن سور از زمان های بسیار دور در ایران مرسوم بوده است. قبل از ورود اسلام به ایران هر سال ۱۲ ماه، و هر ماه به ۳۰ روز بوده که هر کدام از این ۳۰ روز اسمی مشخص داشته است که بعد از ورود اسلام به ایران تقسیمات هفته نیز به آن اضافه شد. در ایران باستان در پایان هر ماه جشن و پای کوبی با نام سور مرسوم بوده است. مختار برای کشتن یزید که در شهر کوفه که اکثر آنان ایرانی بوده اند از این فرصت استفاده کرده و در زمان همین جشن که مصادف با چهارشنبه بود یزید را قصاص نمود. بعد از گذشت چند سال بعد از ورود اسلام به ایران به آرامی جشن سور در ایران کم رنگ و به آخرین چهارشنبه سال محدود شد. جشن سور از مراسم اصیل ایرانی است و منشا خارجی ندارد. آتش از عناصر چهارگانه است و تنها عنصری است که آلوده نمی شود به همین منظور از گذشته های بسیار کهن تاکنون این آداب مرسوم بوده است.
اگر به فکر خرید صنایع دستی برای سفره هفت سین، تزئین منزل، هدیه دادن و … هستید در فروشگاه دوراونتاش انواع محصولات صنایع دستی را می توانید مشاهده کنید
خانه تکانی
از دیگر آداب و رسوم مردم ایران در عید نوروز میتوان به خانه تکانی اشاره کرد. به طوری که در آستانه فرا رسیدن عید نوروز در ایران تمام خانه و لوازمش شسته و تمیز میشود.
حداقل یک ماه قبل از سال نو، خانوادهها نظافت کامل بهاری یا همان خانه تکانی را شروع میکنند که معمولا باید قبل از آغاز سال جدید به پایان برسد. مبلمان باید جابجا شوند، سطوح تمیز و صیقلی شوند، کمدها تمیز و مرتب و پردهها شسته شوند. به طور خلاصه، همه چیز در خانه باید تمیز و درخشان شده و تمام چیزهای بلا استفاده دور ریخته شوند. با ورود به سال جدید، ایرانیان در کنار خانه تکانی و خرید پوشاک نو سعی میکنند ارتباطات خانوادگی خود را نیز تجدید کنند و تمام کدورتهای سال گذشته را کنار بگذارند و اختلافاتشان را حل و فصل کنند.
اما علت ایجاد سنت خانه تکانی و نظافت بهاری چیست و چقدر قدمت دارد؟ این فرهنگ ریشه در دو سنت قدیمی دارد که به دوران باستان، تا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز میگردد. در عین حال، به نظر میرسد خانه تکانی بهاری بخشی مهم از طبیعت ما به عنوان یک انسان محسوب میشود.
خانه تکانی و علم بیولوژی
نظافت بهار بیش از هر چیز با بیولوژی انسان ارتباط دارد. در روزهای سرد زمستان فعالیت و انگیزه کمتری داریم و دلیل خوبی هم برای بروز این حالت وجود دارد. رفتار ما انسانها وابسته به چرخه فصول است. به دلیل کمبود نور خورشید در طی روزهای خسته کننده زمستانی، مغز ما مقادیر بیشتری ملاتونین تولید میکند. ملاتونین ماده شیمیایی است که باعث بروز بیخوابی میشود. سطح ملاتونین به میزان و دفعات قرار گرفتن در معرض نور خورشید وابسته است. هرچه زمان بیشتری را در خارج از محیط خانه سپری کنیم، هورمون خواب آلودگی یا ملاتونین کمتری تولید میکنیم. برخی بر این باورند که خانه تکانی به معنای بیدار شدن روح و روان از خواب ناشی از ملاتونین است.
هفت سین
چند ساعت مانده به تحویل سال نو، خانوادههای ایرانی سفره هفت سین را پهن میکنند و با قرار دادن هفت سین شامل سیب، سرکه، سنجد، سمنو، سبزه، سماق و سیر و همچنین قرآن، ماهی، آینه، سنبل و… این روز را بهیکدیگر تبریک میگویند. هر یک از این نمادها در سفره هفت سین معنای خاص خودشان را دارند.
هفتسین سفرهای است که ایرانیان هنگام نوروز میآرایند. این سفره ممکن است روی زمین یا روی میز گذاشته شود. اعضای خانواده معمولاً لحظهٔ تحویل سال را در کنار سفرهٔ هفتسین میگذرانند. بعضی سفره را در مدت سیزده روز نوروز نگه میدارند و در پایان این دوره، در روز سیزده نوروز، سبزه را به آب میدهند.
سفرهٔ هفتسین منحصر به نوروز نیست و بعضی این سفره یا مشابهش را برای مراسم ازدواج یا شب چله تهیه میکنند.
به گفتهٔ دانشنامهٔ ایرانیکا، ملتهای دیگری که با ایرانیان فرهنگ و سنتهای مشترک دارند (مانند افغانان، تاجیکان، و ارمنیان) این سفره را حاضر نمیکنند و این سفره حتی بین کردها و زرتشتیان (که هر دو معمولاً از حافظان سنتهای باستانی ایرانی بودهاند) نیز معمول نبوده است، هر چند اخیراً سفرهٔ هفتسین در میان زرتشتیان شهرنشین معمول شده است.
در ایام نوروز معمولا بزرگترها به افراد کوچکتر مبلغی پول یا هدیه بهعنوان «عیدی» یا «نوروزی» میدهند. البته در تاریخ باستان ایران گاهی کوچکترها نیز به بزرگترها عیدی میدادند.
عیدی دادن یکی از رسمهای متداول در میان بسیاری از مردم جهان و از آیینهای دیرین فرهنگ ما ایرانیان ست.
عیدی دادن به نقل از ابوریحان بیرونی
وی درباره رسم هدیه دادن نوروزی، به نقل از آذرباد (موبد بغداد) چنین آورده: «نیشکر در ایران، روز نوروز یافت شد، پیش از آن کسی آن را نمی شناخت. جمشید روزی نی را دید که از آن کمی به بیرون تراوش کرده، چون دید شیرین است، امر کرد این نی را بیرون آورند و از آن شکر ساختند. و مردم از راه تبریک به یکدیگر شکر هدیه کردند، و در مهرگان نیز تکرار کردند، و هدیه دادن رسم شد.»
در میان ایرانیان عیدی دادن فقط به افراد خانواده و فامیل خلاصه نمیشود. عیدی دادن به سرایدار، رفتگر محل، نامهرسان و … (طبقه کم درآمد و زحمتکش جامعه) دارای تبرک، شگون و «دست لاف» است.
برای بعضی از افراد شگون عیدی و دشت کردن از دست عیدی دهنده اهمیت داشت که به نظر میرسد در سالهای اخیر این رسم تا حدودی کمرنگ شده است.
به هرحال نوروز به عنوان پدیدهای فرهنگی در سرزمین ما ویژگیهایی دارد که آن را از دیگر مناسبتها متمایز و ممتاز می کند، از جمله این پدیده ها رسم و آداب عیدی دادن و عیدی گرفتن است.
مردم با فرا رسیدن سال نو به یکدیگر شادباش میگویند. «سال نو مبارک» شادباش معروف ایرانیها در زمان کنونی است؛ اما در گذشته جملاتی که برای شادباش به یکدیگر میگفتند، بسیار پیچیدهتر و پر محتواتر از امروز بوده است. مورخان یکی از اصطلاحات رایج آن زمان را «صد سال به این سالها» میدانند. در دهههای اخیر نیز با رواج سره نویسی و سره گویی در کشور، اصطلاحاتی مانند «نوروز پیروز» یا «نوروزتان خجسته و فرخنده باد» بیشتر از قبل استفاده میشود.
سیزده بدر
مردم در روز سیزدهم فروردین به دامان طبیعت میروند و با گره زدن سبزه، شادی و طراوت را در خود زنده میکنند
در روز ۱۳ فروردین، مردم ایران از خانه بیرون میآیند و برای دور کردن ناپاکیها به دامان طبیعت میروند. درباره فلسفه سیزده بدر نظرات مختلفی وجود دارد. عدهای آن را به در کردن نحسی سیزده نسبت میدهند. برخی نیز استدلال میکنند از آنجایی که کلمه «در» بهمعنی «در و دشت» است، سیزده بدر را روز پناه بردن به در و دشت میدانند. سنت مشهور سیزده بدر «سبزه گره زدن» است. فلسفه این کار گره زدن زندگی با طبیعت است و افراد با این کار، شادابی و طراوت را برای خود آرزو میکنند.
سیزده بدر یک جشن است!
تصویری که ماها از روز سیزده به در داریم بیشتر یک پیکنیک و طبیعتگردی است که البته دور از واقعیت هم نیست؛ اما از اول اینطور نبوده.
نوروز یکی از آیینهای باستانی ایرانیان است و به همین خاطر، سیزده به در هم از همان ابتدا به عنوان یکی از جشنهای این عید همیشه در فرهنگ ایرانیان بود.
در سیزده بدر که معمولا آخرین روز تعطیلات نوروزی است، مردم به دامان طبیعت میروند تا از سال جدید در پای کوه و دشت استقبال و همچنین پیوندشان با طبیعت را تازه کنند (مشخص است که خیلی از افراد در طول سال، زمان یا انرژی زیادی برای طبیعتگردی ندارند).
ریشه سیزده به در و سیزده به در قدیم
به هر شهر و دیاری که بروید، نامی برای این روز گذاشتهاند: مردم کرمان به این مراسم سیزده گردی میگویند، در دماوند آن را سیزّه به در میخوانند، مردم خوانسار و کومله میگویند سینزده به در، در گناباد آن را با نام بیبی گردی میشناسند و در ابیانه به آن سزعید میگویند. ولی با هر اسمی که صدایش کنید، سیزده به در روزی است که مردم به دامان طبیعت میروند تا نحسی را از خود دور کنند و به جشن و پایکوبی بپردازند.
ریشهیابی مراسم و سنتها کار دشواری است، اما محققان همیشه کوشیدند تا فلسفه و چرایی پیدایش آنها را کشف کنند. مثلا مهرداد بهار، محقق و اسطورهشناس بنام ایرانی، سیزده به در را به خواستگاه اسطورهایاش برمیگرداند و آن را نمادی از آشوبِ پیش از آفرینش میداند. بهار میگوید هر آشوبی پیش از نظم گرفتن، نحس بوده است. به علاوه، در اساطیر ایرانی، عمر جهان هستی 12 هزار سال است و از بروج دوازدهگانه گرفته شده است. پس از این دوازده هزار سال، دوره جهان بسته میشود. انسانها که در تمام این 12 هزار سال باید با اهریمن و نیروهایش میجنگیدند، سرانجام به پیروزی نزدیک میشوند. با ظهور سوشیانتِ منجی، باقیمانده نیروهای اهریمن هم از بین میرود. دوازده روز نوروز هم میتواند نمادی از همین 12 هزارسال و روز 13 هم شروع هزاره سیزدهم و رهایی از جهان مادی و بازگشت به جهان مینو باشد.
در تفسیری دیگر گفته میشود که روز سیزدهم هر ماه، به ایزد تیر یا تیشتر تعلق داشته که خدای باران هم بوده و روز سیزدهم سال نو، روز طلب باران برای کشت نو بوده است. در این روز ایزد باران با دیو خشکی نبرد میکرد و اگر پیروز میشد سال پرباران میشد. مردم در این روز به طبیعت میرفتند برای فرشته باران قربانی میکردند و منتظر پیروزی او بر دیو خشکسالی میماندند. میگویند این روز در اساطیر نحس نبوده و مراسم آیینی در آن برگزار میشده است.
ریشه مراسم هر چیزی باشد، به نظر میرسد در ابتدا نحس تلقی نمیشده و به مرور تبدیل به روز نحسی شده است که باید نحسی آن را بهدر کرد. مردم در زمان قاجار، باور داشتند نباید شادی 12 فروردین را با سیزدهم که روز نحسی است در هم آمیخت، نباید آن را به خانه راه داد و به همین دلیل، منازلشان را ترک میکردند.
چه زمانی عید نوروز در ایران رسمی شد؟
طبق روایتها خاستگاه اصلی عید نوروز در ایران باستان است اما طبق نظر مورخان باید از سومریها به عنوان نخستین تمدن بشری در برگزاری نخستین جشن نوروز یاد شود. بنابراین نوروز از سومر به اکد، و از آنجا به بابل و آسور رسیده است، همچنین از ایلامیها به عنوان آغازکنندگان تمدن در ایران به دوره هخامنشیان و ساسانیان و غیره منتقل شده است.
کوروش کبیر نخستین پادشاه ایرانی و بنیانگذار سلسله هخامنشان بود که عید نوروز را در سال ۵۳۸ (قبل از میلاد) به صورت رسمی نامگذاری و این روز را به عنوان جشن ملی ماندگار کرد. کوروش در این روز برنامههای ویژهای را همچون ترفیع رتبه سربازان، پاکسازی مکانهای عمومی و خانهها و بخشش محکومان در زندان اجرا کرده است.
برگزاری این آیین در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز تداوم داشته است به طوری که جشن نوروز در زمان داریوش اول هخامنشی در تخت جمشید برگزار میشده و به مناسبت نوروز سکهای از جنس طلا با نقش سربازی در حال تیراندازی ضرب کرده است. گفتنی است در دوره هخامنشی جشن نوروز بسیار طولانی بوده است و از 21 اسفند تا 19 اردیبهشت مردم به جشن و پایکوبی میپرداختهاند.
ثبت جهانی عید نوروز
به طور کلی نوروز ریشه ایرانی دارد و قدمت آن به بیش از 3 هزار سال میرسد اما در کشورهای دیگر نیز این روز جشن گرفته میشود. از این رو مجمع عمومی سازمان ملل متحد در چهارم اسفند سال ۱۳۸۸ مصادف با ۲۳ فوریه ۲۰۱۰ نوروز را در تقویم خود به ثبت رساند و براین اساس روز ۲۱ ماه مارس در تقویم میلادی به عنوان «روز جهانی عید نوروز» به رسمیت شناخته شد. همچنین در هشتم مهر 1388 سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد معروف به یونسکو، نوروز را به عنوان یک میراث جهانی به ثبت رساند.
متن و عکس نوشته تبریک نوروز باستانی 1402
باد نوروزی همی در بوستان بت گر شود
تا ز صنعش هر درختی لعبتی دیگر شود
در این بهار دل انگیز ؛ مزرع سینه اتان از سبزه ی محبت ؛ سبز و خرم باد
یادت همه ی روز خوشتر از عید کاین منشا شادی جهان اسـت
در این بهار سبز و روح بخش، امیداست:
نظر مهر ربوبیت در دل تان بر دوام
بر بساط عافیت آرام
کارهایتان بر نظام
دولتتان تمام
و روز و نوروزتان فرخنده در ایام باشد.
سبزترین و دلنوازترین تبریکات خودرا تقدیم حضورتان می نمایم.
دل تان درنظر حق شادان و جانتان بـه مهر ازل، نازان باد.
نوروز تنها
بهانهای برای تبریک گفتن نیست،
بلکه فرصتیست
برای به جا آوردن سنتهای دیرینهمان.
امیدوارم لحظات زندگیتان
سرشار از شادی و آرامش باشد.
نوروز یادگار ماندگار
یاران دیروز این دیار و پاسداشت
پاکیها، نیکیها و پهلوانیها
بر همه ایرانیان
نیکوسرشت خجسته باد.
آمد بهار و بخت که عشرت فزا شود
از هر طرف هزار گل فتح وا شود
گلشن شود نشیمن سلطان نوبهار
چون بهر شاه تخت مرصع بنا شود
سال نو مبارک
عیدآمد و عید آمد
یاری که رمید آمد
عیدانه فراوان شد
تا باد چنین بادا
سال نو مبارک
نوروز، از نفس های معتدل بهار می تراود
و در سفره گلدار هفت سین دمیده می شود؛
سفره ای که در آن ماهی قرمزی،
تکرار تازه زندگی را میان
تنگ کوچکی از آب گوشزد می کند.
نه کاپشن و نه کلاه
نه دستکشای راه راه
با یک لباس راحت
تو چمن و طبیعت
توپ بازی و تاب بازی
کنار جوی آب بازی
بهاره آی بهاره
به به! چه کیفی داره
چشم ها به روشنی باز می شوند
و دل ها به یکدیگر نزدیک و قلب ها آرامش دوباره می یابند
در حلول سال نو و دلگرم به آتیه های مهربانی و صفا می شود.
آخرین دیدگاهها