در سفر به کرمانشاه سرسبز نمی‌توان از سوغات و هنرهای دستی مردمان هنرمند آن به راحتی گذشت. سوغاتی‌های خوراکی که عطر و طعم خاصشان هرگز از یادتان نخواهد رفت. همچنین صنایع دستی‌ای که هنرمندانه و با ظرافت تمام تهیه شده و چشم علاقمندان را خیره می‌کنند.
گليم بافي
گليم بافي از صنايع دستي خانگي است كه در بيشتر نقاط استان كرمانشاه رواج دارد. اكثر كارگاههاي گليم بافي در خانه هاي روستاييان هرسين به عنوان مركز عمده توليد گليم در استان از شهرتي خاصي برخوردار است. گليم بافي از صنايع دستي خانگي است كه در بيشتر نقاط استان كرمانشاه رواج دارد. وجود مراتع مساعد جهت پرورش دام ها كه تأمين كننده الياف لازم گليم هستند خود دليلي بر متداول بودن گليم بافي در اين نواحي است.
نقوش چشمه نظامي، و نقوش تركيبي درخت و لانه گنجشك، مرغابي، مار، عروسك، قيچي، خطوط افقي، عمودي، نقش قرقره راه راه، پنجه گربه، قاچ خربزه، گل مشرفي، گل ترمه و سوزني از جمله نقوشي هستند كه در گليم هاي استان به ويژه هرسين ديده مي شود. همچنين در زمينه گليم هاي هرسين نشانه هاي بسياري از درهم تنيدگي تمدن و فرهنگ ها ملاحظه مي شود.
گیوه یا کلاش
گیوه بافی، از هنرهای رایج ایران زمین محسوب می شود و در گذشته بیشتر مردم از گیوه یا همان کلاش به عنوان کفش استفاده می کردند؛ اما امروزه بعضی از قدیمی ها گیوه را به علت راحتی، سبکی، دوام و… به دیگر انواع پاپوش ترجیح می دهند. شهر “نودشه” در سال 1396 به عنوان شهر گیوه ثبت ملی شد. این شهر؛ از شهر های استان کرمانشاه است و حدود 160 کیلومتر با شهر کرمانشاه فاصله دارد. هنرمندان گیوه باف، کلاش های مرغوب و نفیس خود را به کرمانشاه می آورند و در بازار عرضه می کنند؛ در شهر کرمانشاه نیز کارگاه هایی وجود دارد که گیوه‌های با کیفیت می سازند و عرضه می کنند. بد نیست بدانید گیوه بافان کرمانشاهی، پنج نوع گیوه تولید می کنند که عبارتند از: “گیوه تخت آجیده”، “گیوه تخت چرمی”، “گیوه زیرپارچه ای”، “گیوه رویه ابریشمی” و “گیوه تخت لاستیکی”. هنر گیوه (کلاش) بافی علاوه بر کرمانشاه در استان های فارس، کردستان، چارمحال بختیاری، اصفهان، مرکزی و همدان نیز رواج دارد.
موج بافی کرمانشاه: موج بافی یا در اصطلاح محلی رختخواب پیچ یکی دیگر از سوغات کرمانشاه است. رختخواب پیچ در واقع پارچه‌ای است که از پشم خالص بافته می‌شود. رنگ‌های متنوع و شاد این پارچه آن را به پارچه رنگین کمانی نیز معروف کرده‌اند. از این پارچه استفاده‌های مختلفی مانند زیرانداز، فرش، رویه کرسی، بقچه، پرده، سجاده و… نیز می‌شود. امروزه از این پارچه برای تکمیل دکوراسیون سنتی منازل، کافی شاپ‌ها و… نیز استفاده می‌شود.
قالی کرمانشاه: قالی دست بافت یکی از گزینه‌های پای ثابت در صنایع دستی تمام شهرهای ایران از جمله صنایع دستی کرمانشاه است. مردم هنرمند ایران از زمان‌های دور در هنر قالی بافی دست داشته‌اند و قالی‌های کشورمان نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا معروف است. اما قالی‌های هر شهر با توجه به فرهنگ و اقلیم مخصوص، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. برای مثال رنگ و طرح قالی‌های دست بافت کرمانشاه فرهنگ و آیین مردم این شهر را به خوبی نشان می‌دهند. همچنین پرزهای قالی‌های کرمانشاهی معمولا بلندتر از سایر شهرهاست.
چیغ کرمانشاه: چیغ یکی دیگر از صنایع دستی این شهر به شمار می‌رود که هنوز هم به صورت سنتی و توسط مردم محلی بافته و استفاده می‌شود. چیغ نوعی حصیر است که در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف تولید می‌شود. این حصیر بیشتر به عنوان زیر انداز یا محافظ چادرهای عشایری مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته چیغ کرمانشاه به دلیل رنگ‌های شاد و زیبایی خود، جایگاه خوبی در میان سوغاتی‌های این شهر دارد.
ابزار‌های فلزی
در گذشته، سر‌تا‌سر کرمانشاه کارگاه های تولید ابزار فلزی گسترده بود و استادان و فلزکاران ماهر در آن کارگاه‌ها ابزار و لوازمی نظیر چاقو، قند شکن، قفل، کلید، ابزار کار، شکار، زین و یراق و… را می ساختند و به فروش می رساندند؛ اما متاسفانه با گذر زمان این کارگاه ها و این حرفه پر اهمیت، به دست فراموشی سپرده شد و امروزه روش های سنتی جای خود را به روش‌های صنعتی داده اند و کمتر کسی از این ابزار‌های فلزی یاد می کند. البته هنوز در روستایی به نام “کرند”، نزدیک شهر کرمانشاه فقط چند کارگاه سنتی به
تولید ابزار فلزی می پردازند که بیشتر به تهیه وسایل خانگی و زیستی اشتغال دارند و علاوه بر کرند در شهر کرمانشاه نیز چند کارگاه آهنگری وجود دارد که بیشتر آلات کشت و زرع را می سازند.
نمدمالی
نمدمالینمدمالی هنری است که در استان های کرمانشاه، خراسان، مازندران، سمنان، چهارمحال و بختیاری و… رواج دارد. نمدمالی، تنها روشی برای ایجاد یک پارچه است که در آن از بافتن استفاده نمی شود و محصول نهایی آن “نمد” است. در روند تولید نمد، با استفاده از فشار، حرارت، و رطوبت؛ الیاف های پشمی درهم تنیده می شوند و بافته ای سنتی نسبتاً مستحکمی را پدید می آورد. برای بهتر شدن کیفیت محصول نهایی، از صابون و زرده تخم مرغ نیز می توان استفاده کرد. پشم مورد استفاده در نمدمالی، پشم بهاره گوسفند است و پشم چیده شده در شش ماه اول سال مناسب تر است. به همین خاطر معمولا نمدمالان، فعالیت خود را در فروردین ماه آغاز و اواخر مهر به آن خاتمه می دهند. پشم، دارای ویژگی های خاصی است که همین خصلت ها سبب مناسب بودن آن برای نمدمالی و تهیه نمد می شود؛ دو مورد از این ویژگی ها عبارتند از:
. رطوبت: درصد رطوبت در پشم های مختلف متفاوت است.
. چربی: چربی در پوست حیوان تولید شده و پشم دارای چربی طبیعی از شکسته شدن الیاف جلوگیری می کند.
بهترین پشم برای نمدمالی، پشم گوسفند از نژاد مرغوب آن است که از مناطق کردستان، خراسان، لرستان، فارس، باختران، اصفهان، خوزستان و آذربایجان به دست می آید. از این هنر برای تهیه و تولید لوازمی مانند: کلاه نمدی، خورجین، زیرانداز، پادری و… استفاده می شود.
نمد مالي
نمد مالي از جمله هنرهاي سنتي كاربردي منطقه عشايري كرمانشاه است كه از ديرباز در اين استان وجود داشته و تاريخي به قدمت دست بافي دارد نمد مالي از جمله هنرهاي سنتي كاربردي منطقه عشايري كرمانشاه است كه از ديرباز در اين استان وجود داشته و تاريخي به قدمت دست بافي دارد. در گذشته انواع پوشش هاي پشمي و زير اندازها، حتي زين اسب ها از نمد تهيه مي شد.
در حال حاضر مصرف پوشش آن از قبيل كلاه نمدي، جليقه و فرجي مي باشد و چه زيباست نقش هاي رنگين اين نمدها كه هنوز در كف سياه چادرها و بر دوش چوپانان خودنمايي مي كنند. كاربرد نمد در بين عشاير به ويژه آنهايي كه درحال كوچ هستند بيشتر مي باشد نمدهاي زير انداز منطقه معمولاً به دو رنگ سياه و سفيد به صورت سفيد در زمينه سياه در نقش مي باشد. البته رنگ هاي سبز، سرخ، پرتغالي و بنفش هم در زمينه سفيد براي تزئين كردن آن مي افزايند. نقش هاي متداول در روي نمدهاي نقاط مختلف كرمانشاه عبارتند از: شمشير و تپانچه، رنگين كمان، گل ترنج، تبرزين، درخت و گنجشك، كله قوچي، نيلوفر، بز كوهي، مرغ، گل، پله، جقه شاهي.
چيغ بافي
چيغ يا چيخ عبارت از حصيري به پهناي تقريبي 150 سانتي متر است كه روي آن نقش هاي متفاوتي به وسيله نخ هاي رنگارنگ پشمي ايجاد مي شود. از چيغ براي حفاظت اطراف سياه چادرها استفاده مي شود و گاهي نيز براي تقسيم داخل چادرهاي عشايري به چند بخش جدا از هم كاربرد دارد.
قلم زني
هنر قلمزنی در اين استان روزگاري جلوه اي خاص داشته است و قلمزنان بزرگي در اين خطه مشغول فعاليت بوده اندهنر قلمزني در اين استان روزگاري جلوه اي خاص داشته است و قلمزنان بزرگي در اين خطه مشغول فعاليت بوده اند كه آخرين فرد از تبار قلمزنان حرفه اي شهر كرمانشاه استاد علي اكبر عين القضايي است كه با تدريس قلمزني به جوانان كرمانشاهي دست به احياء اين هنر زده است. قلمزنان هنرمند كرمانشاهي با الهام از آثار تاريخي دوره هخامنشي و ساساني و طبيعت منطقه، در نهايت ظرافت و زيبايي آثار هنري عظيمي را خلق كرده اند كه شهرت جهاني دارد.
پرده بافي – جاجيم بافي
پرده بافي نيز يكي از صنايع دستباف كرمانشاه مي باشد. جاجيم بافي يكي ديگر از صنايع دستي كرمانشاه است كه از ديرباز بين خانواده هاي روستايي و عشاير رواج داشته است.
پرده بافي نيز يكي از صنايع دستباف كرمانشاه مي باشد و هنوز چند نساجي در كرمانشاه به بافت پرده هاي نخي به اندازه هاي متفاوت مشغول مي باشند. براي بافت پرده از همان دستگاهي استفاده مي شود كه در موج بافي به كار مي رود، جاجيم بافي يكي ديگر از صنايع دستي كرمانشاه است كه از ديرباز بين خانواده هاي روستايي و عشاير رواج داشته است.
جاجيم به عنوان بالاپوش گرم مورد استفاده قرار مي گيرد. حتي در بين برخي از خانواده هاي روستاي جاجيم را به عنوان چشم روشني و جهيزيه نوعروسان هديه مي دهند و به عنوان يادگاري ارزنده سال ها در خانوارها باقي مي ماند مواد اوليه جاجيم پشم است و بافت آن شبيه به گليم است با اين تفاوت كه جاجيم در چهار تخته بافته مي شود و پس از بافتن به هم متصل و دوخته مي شود. در منطقه اورامان و ثلاث زنان جاجيم هايي را با نقوش متنوع و جنس مرغوب مي بافند كه در نوع خود كم نظير مي باشد.
قالي بافي
قالي بافي به صورت يك فعاليت جنبي با ارزش خود مصرفي و با نقوش بومي و محلي از سال ها پيش در ميان روستائيان كرمانشاه وجود داشته است. نقش هاي محلي شناخته شده ، نام روستاهاي معينيقالي بافي به صورت يك فعاليت جنبي با ارزش خود مصرفي و با نقوش بومي و محلي از سال ها پيش در ميان روستائيان كرمانشاه وجود داشته است. نقش هاي محلي شناخته شده، نام روستاهاي معيني را برخود دارد كه از جمله مي توان به نقش هاي حسين آباد و اكبر آبادي و كيوناني اشاره كرد.
امروزه تقريباً در بيشتر روستاهاي سنقر و در اغلب روستاهاي صحنه، كنگاور، دينور و بيستون، قالي بافي داير است. در ميان عشاير منطقه غربي كرمانشاه به ويژه ثلاث باباجاني اگرچه قالي بافي صنعت دستي اصلي نيست ولي در كنار گليم بافي و ساير دست بافت ها قالي هم بافته مي شود. در فرهنگ قالي بافي كرمانشاه واژه گل به معني نقش به كار برده مي شود چنانكه در گل اكبرآباد، گل ترنجي، منظور از گل نقشه گل قالي است. نقش هاي شناخته شده در قالي بافي اين منطقه عبارتند از دارگل، بازوبندي، سماوري، عبداللهي، اكبر آبادي، كيوناني و حسين آبادي كه هر يك از اين نقش ها، خود مجموعه اي از خرده نقش ها را در بر دارند.
مرس بافی
هنر مرس بافی، هنر دیرینه و اصیل کرمانشاه است که ماده اصلی آن پشم بز “مرسی” است که شامل مو و کرک های نازک زیر گردن و شکم بز می شود. پشم مورد استفاده، رنگ آمیزی نمی شود؛ بلکه با ترکیب دو یا چند نوع پشم همرنگ با یکدیگر و حلاجی کردن آنها بدست می آید. مرس، این پارچه محلی برای پوشاک محلی مردان و زنان منطقه از گذشته های دور رواج داشته و هم اکنون نیز رایج است. به گفته استادان قدیمی این صنعت، مرس بافی پیشینه ای چند هزار ساله دارد. این هنر اخیراً به ثبت ملی رسیده است و اصلی‌ترین مناطق بافت مرس در استان کرمانشاه مربوط به شهرستان‌های “جوانرود” و “پاوه” است ولی بهترین نوع مرس در روستای “هورامان” تهیه می شود. در گذشته روستاهای کی‌مینه، درزاور و هانی‌گرمله نیز تولید کننده پارچه مرس بوده اند اما هم اکنون تولیدات این هنر در اماکن ذکر شده مشاهده نمی شود.
ساخت ساز های سنتی
یکی دیگراز صنایع دستی و حرفه هایی که در کرمانشاه موجود است، ساخت سازهای سنتی از جمله “تنبور” می باشد که در گویش کردی به آن “تمیره” می گویند. تنبور یک ساز عرفانی است که افراد آشنا به این ساز، در مراسم های مذهبی و هنگام ذکر دعا و نیایش این ساز را می نوازند. ساز‌هایی همچون “سه‌تار” از خانواده تنبور محسوب می شوند اما تفاوت های اصلی میان آن دو مانند ابعاد کاسه و دسته، تعداد سیم ها و حتی نحوه نواختن آنها مشاهده می شود.
سوغات کرمانشاه، خوراکی های خوشمزه
شیرینی کاک کرمانشاه: شیرینی کاک از جمله شیرینی‌هایی است که در لیست آثار معنوی ایران جای گرفته و طرفداران بسیاری هم دارد. این شیرینی با یوخه شیرازی شباهت فراوانی دارد. هر چند برخی از ویژگی‌هایش خاص هر شهر است. شیرینی کاک در واقع لایه‌های نازکی از خمیر هل دار یا آغشته به گلاب است که ترد شده و روی آن با پودر نارگیل، بادام، خاکه قند، پسته و… تزیین می‌شود. در سفر به کرمانشاه این شیرینی ترد و خوشمزه را از دست ندهید.
نان خرمایی کرمانشاه: یکی دیگر از سوغاتی‌های خوراکی و معروف کرمانشاه نان خرمایی است که در زبان محلی به نان خانقی هم شناخته می‌شود. نان خرمایی شیرینی مقوی و خوش عطری است که زادگاهش کرمانشاه زیباست. نان خرمایی‌های مخصوص کرمانشاه را به صورت تازه تهیه کنید و از بافت نرم و عطر و طعم بی‌نظیر آن لذت ببرید. نان خانقی در واقع شیرینی‌ای است با مغزی غنی از خرما که به شکل‌های مختلفی مانند گل چندبرگ، گرد و بیضی پخت می‌شود. روی شیرینی هرازگاهی هم با گردو و… تزیین می‌شود.
نان برنجی کرمانشاه: نان برنجی یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین شیرینی‌های این شهر است. این شیرینی قدمتی بیش از ۱۵۰ سال دارد. در واقع در زمان قاجار نان برنجی کرمانشاه به قدری معروف بود که به نام این شهر ثبت شد. این شیرینی ترکیبی از آرد برنج مرغوب، زرده تخم مرغ، هل، گلاب، نمک، خرفه و زعفران است. نان برنجی به رنگ‌ها و اشکال مختلفی مانند سفید، زعفرانی و… پخته می‌شود که روی آن با قالب‌های مخصوص طرح‌های دلخواه هم می‌زنند. بافت این شیرینی بسیار نرم و لطیف بوده و عطر و طعم ویژه‌اش به ذائقه هر کسی خوش می‌آید.
نان برساق کرمانشاه: یکی دیگر از شیرینی‌های محلی کرمانشاه که طرفداران خاص خود را دارد نان برساق است. این نان در میان مردم کرمانشاه بسیار پرطرفدار بوده و یکی از شیرینی‌های اصلی سفره افطار در ماه مبارک رمضان است. نان برساق ترکیباتی مانند شیرینی بژی دارد، با این تفاوت که به شکل گرد و بزرگ پخت می‌شود. همچنین برخی مخلفات و طعم دهنده‌های آن نیز متفاوت است.
شیرینی بژی کرمانشاه: شیرینی بژی یکی دیگر از شیرینی‌های سنتی کرمانشاه است که طرفداران بسیاری در میان مردم محلی و گردشگران دارد. شیرینی بژی به اندازه سایر شیرینی‌ها شناخته شده نیست اما هر کسی که یک بار طعم آن را بچشد، به سختی می‌تواند از معرفی آن به دیگران چشم بپوشد. شیرینی بژی ترکیبی از شیر، آرد، روغن محلی، پودر رازیانه، شکر، گلاب، وانیل و زردچوبه است. پررنگ‌ترین ویژگی این شیرینی عطر رازیانه‌ای است که در همان لحظه اول احساس می‌شود و اغلب مصرف کنندگان آن را پسندیده‌اند.
روغن کرمانشاهی: روغن کرمانشاهی در واقع نوعی روغن حیوانی مخصوص کرمانشاه است که یکی از پرطرفدارترین سوغات این شهر محسوب می‌شود. به طوری که برخی از مردم فقط با هدف خرید روغن کرمانشاهی به این شهر می‌روند. روغن حیوانی کرمانشاه حاصل دامداری سنتی و تغذیه دام‌ها در مراتع سرسبز و مرغوب است. هر چند که روغن حیوانی تقریبا در تمام شهرهای ایران پیدا می‌شود. اما روغن کرمانشاهی یکی از مرغوب‌ترین آن‌هاست. بنابراین در سفر به کرمانشاه تهیه روغن حیوانی خوش عطر را از دست ندهید.
آخرین دیدگاه‌ها