در صنایع دستی متنوع ایرانی همواره شاهد انواع بافت با کیفیت‌های متفاوت هستیم. تکنیک بافت و بهره برداری از آن، علاوه بر کارایی بی حد و حصر، زیبایی خاصی هم به انواع بافت صنایع دستی ایران می‌دهد.صنایع دستی شهرهای مختلف ایران در بسیاری از کشورهای خارجی نیز شناخته شده‌اند و به برخی از کشورها نیز صادر می‌شوند. در این بین فرش به عنوان یکی از مهمترین صنایع دستی بافتنی ایران، بیشترین تقاضا را در داخل و خارج از کشور دارد. به غیر از فرش انواع صنایع دستی در جایجای کشور تولید می‌شود.
تعریف صنایع دستی
در یک تعریف جامع از صنایع دستی می‌خوانیم: صنایع دستی آثار هنری‌ای هستند که با استفاده از مواد اولیه‌ی بومی یک منطقه و با تکنیک‌های دستی هنرمندان و ابزار مخصوص و معمولا بومی آن منطقه ساخته می‌شود. در هویت هر صنعت دستی، ویژگی‌های فرهنگی، جغرافیایی، باور‌های ملی و منطقه‌ای و… بازتاب پیدا می‌کنند.
تاریخچه بافتنی سنتی در ایران
تاریخچه بافتنی سنتی در ایرانبافتههای قدیمی به مرور زمان از بین رفته‌اند و در نتیجه مشخص کردن زمان تولید اولین بافتنی بسیار دشوار خواهد بود و به عبارتی شاید تنها بر پایه حدس و گمان استوار باشد. البته برخی از باستان‌شناسان میله‌ها و چوب‌های نوک‌تیزی را در حفاری‌های خود کشف کرده‌اند که ممکن است برای بافتن در زمان‌های قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفته، اما این موضوع ثابت شده نیست چون این احتمال نیز وجود دارد که برای انجام کاری کاملاً متفاوت از آنها استفاده می‌کردند.
تاریخچه بافتنی سنتی ایران، قدمتی دیرینه دارد. تاریخ نساجی اما در ایران به ابتدای عصرنوسنگی بازمی‌گردد. در سال 1950 میلادی، در غاری نزدیک به دریای خزر، حفاری‌هایی انجام شد که طی آن تکه‌هایی از پارچه‌های بافته شده از پشم گوسفند و موی بز کشف شدند. طی مطالعات باستان‌شناسان مشخص شد که عمر تکه‌های پارچه، حدود 6500 سال است. طی حفاری‌های انجام شده در نزدیکی شوش، دو تبر مسی کشف شد که روی آنها نقش پارچه بود و قدمت این تبرها 3500 سال تخمین زده شده است. در خانه‌های اولیه فلات ایران نیز دو سرک و خامه کشف شد که باستان‌شناسان قدمت آنها را حدود 5000 سال تخمین زده‌اند.
ویدئو سبدبافی | صنایع دستی بافتنی
صنایع‌دستی بافتنی
صنایع بافتنی یکی از انواع صنایع‌دستی بوده که مواد اولیه آن نخ است. بافندگی همان تولید پارچه که به‌وسیله بافتن نخ انجام می‌شود. این هنر در اکثر نقاط کشور وجود دارد و مختص یک نقطه خاص نیست. صنایع‌دستی بافتنی وسعت زیادی داشته و محصولات مختلفی در این صنایع تولید می‌شود. این بافتنی‌ها هم با دست و هم با ماشین انجام خواهد شد.
بافندگی در دوران هخامنشی
بافندگی در دوران هخامنشیدر دوران حکومت هخامنشی صنایع‌دستی بافتنی بخصوص در زمینه بافت پارچه‌های ابریشمی شهرت زیادی داشته است.
به گفته تاریخ‌دانان زیادی اسکندر مقدونی از زمان ورودش به ایران تا لحظه مرگش از پارچه‌های ظریف ایرانی بر تن داشته و همین نشان از تاریخ این هنر در کشورمان است. همچنین در این دوران استفاده از پارچه‌های زر که تاروپود آن از جنس تار طلا بوده بیشتر تولید شده است.
صنایع‌دستی بافتنی در دوران صفویه
دوران اوج اقتدار و عظمت ایران به دوران صفویه برمی‌گردد. بسیاری از هنرهایی که به فراموشی سپرده شدند در دوره صفویه دوباره او اوج خود رسیدند. یکی از این هنرها صنایع‌دستی بافتنی بوده که تا قبل از این دوران بسیار کم‌رنگ شده بود. در زمان صفویه چون شاه و درباریان به پوشش اشرافی خیلی اهمیت می‌دادند این صنعت پیشرفت قابل‌توجهی داشته است.
زمانی که این حکومت به دست افغان‌ها سقوط کرد بسیاری از این هنرها در ایران روبه‌زوال رفت. در دوران افشاریه، زندیه و قاجار نیز هیچ تلاشی برای به اوج رسیدن صنایع‌دستی انجام نشد و دوران بسیار دردآوری برای هنر ایران بود.
ویدئو قلاب بافی | صنایع دستی بافتنی
انواع صنایع دستی بافتنی ایران
برای طبقه‌بندی صنایع‌دستی بافتنی و دیگر صنایع هنری منابع بسیاری وجود دارد. این صنایع به دودسته صنایع‌دستی بافتنی داری و صنایع‌دستی دستگاهی تقسیم شده که در ادامه این مطلب به‌تمامی زیرشاخه‌های این هنر خواهیم پرداخت و آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. شناخت انواع صنایع دستی بافتنی از جذابیت بالایی برخوردار است.
صنایع دستی بافتنی در ایران به صورت زیر طبقه بندی می شوند:
• صنایع بافتنی سنتی داری: شامل فرش و قالی دستباف، گلیم بافی، زلو و گبه
• بافته های سنتی دستگاهی: شامل جاجیم، پارچه و پلاس
پارچه های مختلفی از گذشته های ایران به یادگار مانده است که از انواع آن ها می توان به پارچه های زری، مخمل های نقش برجسته، عبا، چادر شب، پارچه های ابریشمی بافت کلات نادر و یوسف آباد، ترمه، برک، شمد، روفرشی، پرده، احرامی و … اشاره کرد.
• دوخت روی پارچه: شامل سوزن دوزی، پته دوزی، نقش دوزی، ملیله دوزی، بخارا دوزی، نوار دوزی، قلاب دوزی، خوس دوزی و زرتشتی دوزی
• دوخت داخل پارچه: شامل سکمه دوزی و چشمه دوزی
• رو دوزی سنتی: شامل قیطان دوزی، منجوق دوزی، چهل تکه دوزی، پولک دوزی، سکه دوزی و نقده دوزی
• بافته های حصیری: شامل چیغ بافی، بوریا بافی، بامبو بافی و مروار بافی
ویژگی مشترک تمام این بافته های سنتی این است که از دو رشته، یا نخ و یا حصیر به صورت تار و پود استفاده می شود و با تنیدگی و یا بافت و گره، تار و پود ایجاد می شود که تبدیل به این بافته های سنتی زیبا می شوند.
بافتنی سنتی دستگاهی:
بافتنی سنتی دستگاهی:در این نوع صنایع‌دستی بافتنی به‌جای دست از دستگاه استفاده می‌کنند و نمی‌توان آنها را دست‌ساز محسوب کرد. اما خود این دستگاه‌ها عموماً دست‌ساز هستند. در ادامه این بخش به محصولاتی که با این روش تولید می‌شوند اشاره خواهیم کرد.
پارچه‌ها:
پارچه‌ها از اصلی‌ترین و ضروری‌ترین نیازهای مردم هستند که پارچه سنتی و دستبافت از کیفیت بالاتری برخوردار است. این پارچه‌ها به‌خاطر استفاده از مواد طبیعی و نحوه بافت آنها لطیف‌تر بوده و هنر دست در آن مشخص خواهد بود. از جمله پارچه‌های سنتی می‌توان به:
چادرشب:
یکی از مهمترین صنایع‌دستی بافتنی چادرشب بوده که در مناطق شمالی کشور بافته می‌شوند. برای تولید این محصول از نخ ابریشم و یا پنبه استفاده خواهند کرد. این نوع پارچه برای رومیزی، روی تختخواب، بستن دور کمر و حتی پرده مورداستفاده قرار می‌گیرد.
مخمل:
مخمل:مخمل از دیگر پارچه‌های دستباف سنتی است که با نخ و یا ابریشم تولید می‌شود. این نوع پارچه دارای پرزهای لطیف و نرمی بوده و از نفیس‌ترین و زیباترین پارچه‌های سنتی به شمار می‌رود. در شهر کاشان پارچه مخمل بیشتر رواج دارد.
برک:
برک یک نوع پارچه ضخیم دستبافت بوده که برای دوخت لباس مردانه از آن استفاده می‌کنند. این پارچه در نواحی خراسان وجود دارد و از پشم شتر و یا بز برای بافتن آن بهره می‌برند.
جاجیم:
جاجیم بافتنی که شبیه به گلیم و از فرش ضخیم‌تر است و راه‌راه‌های نخی رنگی دارد.
کیف سنتی جاجیم
شمد:
شمد یک نوع پارچه روانداز بوده که با نخ پنبه‌ای و ابریشم بافته می‌شود. این پارچه را می‌توانید در نواحی شمالی کشور، شوشتر و بهبهان پیدا کنید.
پلاس‌ها:
پلاس‌ها بافتی مانند جاجیم دارند اما نخ به‌کاررفته در آن کمتر از جاجیم بوده به همین خاطر کیفیت پلاس‌ها پایین‌تر است. این نوع بافتنی نقش خاصی نداشته و دورو بافته می‌شوند.
زری:
در پارچه سنتی زری از ابریشم، پودهای طلا و پشم برای بافت آن استفاده می‌شود. زری دارای نقش‌های زیبا و اصیل ایرانی است که در استان‌های یزد و اصفهان بافته می‌شوند.
ویدئو تریکو بافی | صنایع دستی بافتنی
انواع صنایع دستی بافتنی
در صنایع‌دستی بافتنی داری از چهارچوبی به نام دار استفاده می‌کنند. این دار مانند اسکلتی برای شکل‌گرفتن بافت موردنظر است. همچنین بسته به نوع کارایی که دارند این دارها به‌صورت افقی و عمودی ساخته می‌شوند. بافنده با پیاده کردن طرح خودروی آن نقش مورد دلخواه خود را می‌بافد. ازجمله این بافته‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
گلیم
یکی از انواع صنایع‌دستی بافتنی داری گلیم دست بافت ایرانی است. این بافت بدون پرز بوده و روی دارهای افقی و عمودی بافته می‌شود. مهمترین ویژگی در گلیم به‌چشم‌آمدن بیشتر رنگ بافت‌هاست که به آن پودنما می‌گویند. همچنین آنها به یک رو و دو رو تقسیم می‌شوند.
فرش و قالی دستبافت
یکی از پرطرف‌دارترین صنایع‌دستی بافتنی فرش و قالی‌های دستبافت بوده که از مهمترین شاخصه آن کیفیت بالا و زیبایی است.
گبه
گبهگبه یکی دیگر از بافت‌های داری که پود آن نقش مهم‌تری دارد و باعث نرم شدن ساختار بافت شده است. این نوع بافت پرزدار بوده و در بعضی مواقع پرز آنها به یک سانتی‌متر هم می‌رسد.
زیلو
زیلوبافتی ضخیم‌تر نسبت به سایر صنایع‌دستی بافتنی داری دارد و از پنبه برای بافت آن استفاده می‌شود. در مناطق روستایی این بیشتر این زیلوها بافته می‌شوند و بافتی دوطرفه دارند و طرح روی آن با طرح زیر متفاوت است.
گیوه
یکی از صنایع دستی دست بافت ایرانی گیوه است، این صنایع دستی دست بافت یکی از شاهکارهای ایران در حوزه کفش است، گیوه مردانه و زنانه دارای تنوع، کیفیت و زیبایی خارق العاده است. در فروشگاه تخصصی اسرین کالا به صورت مستقیم گیوه زنانه و مردانه عرضه می شود.
صنایع دستی بافتنی حصیر بافی
در این بافته های دستی، از نی های حصیری استفاده می شود. بافته های حصیری نه تنها در کف پوش و زیراندازها کاربرد دارند بلکه برای ساخت سبد، کلاه و ظرف های مختلف نیز به کار می روند. هنرمندان با استفاده از بافت های مشبک و پیچشی این محصولات را می بافند که از جمله ی آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• چیغ بافی: چیغ بافی نوعی حصیربافی است که توسط مردم عشایر بافته می شود.
• بوریا بافی: این نوع بافت حصیری برای سقف خانه های گلی بکار می رود.
• بامبو بافی: این هنر مخصوص مردم شمال ایران است. چرا که مواد اولیه ی این هنر نی های خیزان هستند که در مرداب ها یافت می شوند. از این هنر برای ساخت انواع محصولات همچون، شکلات خوری، سبد،میوه خوری، لوستر و … استفاده می شود.
دوخت روی پارچه
- سوزن دوزی
- گلابتون دوزی
- پته دوزی
- نقش دوزی
- ملیله دوزی
- خوس دوزی
- زرتشتی دوزی
- قلاب دوزی
- نوار دوزی
- بخارا دوزی
- زیور آلات دست ساز
دوخت داخل پارچه
- سکمه دوزی
- چشمه دوزی
رودوزی سنتی
- قیطان دوزی
- پولک دوزی
- نقده دوزی
- سکه دوزی
- چهل‌تکه دوزی
- منجوق دوزی
خرید صنایع دستی بافتنی
خرید صنایع دستی بافتنیبرای خرید صنایع دستی بافتنی بجای اینکه خود به شهر های مختلف سفر کنیم به راحتی می توانیم با مراجعه به فروشگاه اینترنتی صنایع دستی کالاهای مورد نیاز خود را انتخاب و خریداری نماییم و ان را درب منزل تحویل بگیریم . امروزه فروشگاه های بسیار زیادی در زمینه صنایع هنری مختلف ایجاد شده اند و محصولات هنری مختلفی را به هنر دوستان عرضه می کنند . بزرگترین فروشگاه صنایع دستی در کشور یعنی خاتم خانه هم با انبوهی از این صنایع هنری مکان مناسبی بای خرید محصولات هنری است .
آخرین دیدگاه‌ها