در این مطلب می خواهیم صنایع دستی های ثبت ملی شده را بشناسیم. صنایع دستی ایران سهم قابلتوجهی از صادرات کالاهای کشور ما دارند. فرش ایرانی یکی از محبوبترین صنایع دستی در تمام جهان به شمار میرود که قیمت بالایی نیز دارد. بهدلیل اشتغال مردم روستاها، عشایر و ساکنان شهرهای کوچک در این صنعت، میتوان نتیجه گرفت که با سرمایهگذاری مناسب در صنایع دستی ایران، زیرساختهای اقتصادی جامعه محکم خواهند شد.
فرهنگ و هنر ایران با صنایع دستی گره خورده است و بخش بزرگی از گردشگری کشورمان با آن عجین شده است. صنایع دستی که قرنهاست مرزهای ایران را پشت سر گذاشته و شهرت جهانی پیدا کردهاند. از فرش ایران که در دنیا زبانزد است، بگیرید تا پارچههای زربفت دوران ساسانی که امروزه دیگر نشانی از آنها باقی نمانده است. صنایع دستی که بخشی از هویت کشور ایران را در خود جای داده است و همیت زیادی برای گردشگری کشورمان دارد.
فقط در ایران، بیش از ۳ میلیون هنرمند و صنعتگر در ۳۰۰ رشته مختلف هنرهای سنتی و صنایع دستی مشغول به کار هستند و بخشی از درآمد کشور را به خود اختصاص میدهند. از هر ایرانی بخواهید چند مورد از صنایع دستی ایران را نام ببرد، حداقل 5 تا به ذهنش میرسد و این نشان دهنده تنوع هنرهایی است که جای جای ایران رواج دارد؛ از قالیبافی و کاشی کاری گرفته تا خاتم و خراطی و هنرهای ظریف دیگر.
معیارهای ارزیابی صنایع دستی های ثبت ملی :
مرغوبيت: مرغوبيت يک محصول در صنايع دستي وابسته به عواملي چون استفاده از مواد اوليه طبيعي برگشت پذير، کيفيت مطلوب در ساخت، اجرا و پرداخت نهايي محصول، رعايت کليه نکات ايمني و بهداشتي محصول، تناسب مواد مصرفي در ساخت محصول با کاربرد مورد انتظار از محصول و توانايي محصول در تامين نيازهاي مادي و معنوي مصرف کنندگان است.
اصالت: اصالت طرح و عدم بكارگيري از طرحهاي غير ايراني. نمایش هويت فرهنگي و ارزشهاي زيباييشناسي ايراني
نوآوري: نوآوري در فرآيند توليد، طراحي، عملكرد محصول و فرآوري مواد.
قابليت بازاريابي و عرضه در بازار: قابل عرضه بودن محصولات در بازارهاي داخلي و خارجي از حيث قيمت (تعادل بين قيمت و کيفيت)، بستهبندي و سفارش پذيري، کاربرد محصول، استفاده ايمن و مطمئن بوسيله خريداران بالقوه و ماندگاري محصول.
اصفهان شهر جهانی صنایعدستی
جعفر جعفرصالحی معاون صنایعدستی و هنرهایسنتی استان اصفهان گفت: از مجموع ۶۰۲ رشته صنایعدستی شناخته شده در جهان حدود ۲۹۹ رشته مربوط به ایران است و از این تعداد حدود ۱۹۹ رشته متعلق به اصفهان؛ یعنی یک سوم صنایعدستی جهان از نظر تنوع در اصفهان است.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اصفهان اظهار داشت: حدود ۶۰ هزار هنرمند در ۲۴ شهرستان استان اصفهان فعالیت می کنند، اما حدود ۸۰درصد از این هنرمندان در خود شهر اصفهان که استخوان بندی و جوهره اصلی شهر خلاق و شهر جهانی صنایعدستی است مشغول به کار هستند. بسیاری هنرمندان صنایعدستی به عنوان شغل دوم به یک هنر میپردازند اما در اصفهان هنرمندان صنایع دستی به صورت هنرمند و صنعتگر حرفه ای و شغل اول در یک حوزه فعالیت میکنند.
جعفرصالحی با بیان اینکه اصفهان علاوه بر شهر جهانی صنایعدستی، شهر خلاق صنایعدستی هم است، گفت: حدود ۶۰ تا ۷۰درصد تولید صنایعدستی کشور در استان اصفهان تولید می شود و میدان امام (نقش جهان) اصفهان بزرگترین میدان عرضه و فروش صنایعدستی جهان است.
معاون صنایع دستی استان اصفهان تصریح کرد: نام اصفهان و صنایع دستی این استان از قدیم برند جهانی بود، ثبت جهانی میتواند به فروش و صادرات بیشتر کمک کند که متاسفانه به کرونا برخورد کردیم و کمی در این روند پیچیدگی ایجاد کرد. عنوان جهانی باید در صادرات محصولات نمود داشته باشد، و در بخش صادرات یکی از فرصتها برگزاری هفتههای فرهنگی است.
تبریز شهر جهانی فرش | صنایع دستی های ثبت ملی
یاشار ملفوظی هنرمند فرشباف تبریزی دارای مدرک کارشناسی طراحی فرش و کارشناسی ارشد تاریخ هنر ایران اسلامی میگوید: تبریز و فرش تبریز برای همه جهان شناخته شده است، اما متاسفانه برای معرفی تبریز شهر جهانی فرش اقدام شایسته نام تبریز و اعتبار فرش تبریز در داخل کشور برای آگاهی عمومی مردم انجام نشده است.
ملفوظی با بیان اینکه هنر فرشبافی در تبریز موروثی، خانوادگی و نسلبه نسل است، گفت: فرش بافی بیشتر هنر است تا صنعت، هنری که هر بخش آن از طراحی و نقشه کشی و نخریسی تا رنگرزی و بافت، حاصل ذوق و سلیقه ذاتی هنرمندانه است، هنری که هر بخش آن ریشه و سابقه خانوادگی دارد، من خودم نسل چهارم از خانواده (ملفوظی) به عنوان تولیدکننده فرش هستم که این هنر بی نظیر را آموختم و عاشقانه و با همه مشکلاتی که سر راه بود در همین رشته هم در بخش تحصیل کردم و هم از ۱۵ سالگی با ورود به بازار فرش تبریز در این بخش فعال هستم، تولیدات ما کاملا سنتی، تزیینی و هنری است.
هنرمند فرش باف ۴۳ ساله تبریزی معتقد است: جهان در وهله اول ایران و ایرانی را به هنر زیبا و فاخر فرش میشناسد، برند نام ایران در افکار عمومی با فرش ایرانی عجین است، اما این هنر اصیل و محصول فاخر کم نظیر، سالهاست در یک دوگانگی بین حوزه صنعت و هنر میان دو وزراتخانه باقی مانده است.
دزفول شهر ملی کپو
با رأی نهایی سومین شورای راهبردی انتخاب شهر و روستاهای ملی، شهر دزفول از استان خوزستان به عنوان شهر ملی کپوبافی اعلام و لوح ثبت شهر ملی صنایعدستی از «علی اصغر مونسان» وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی به شهردار دزفول تقدیم شد.
پس از این آئین، با حضور مدیرکل میراث فرهنگی استان خوزستان و مسئولان محلی دزفول، میدان بین تالار جام جام و اردوگاه شهید رجایی در مسیر شهیون به نام میدان کپو نامگذاری شد.
«کپو» در لغت دزفولی به سر یا کله و اصطلاحاً به هر شیء کروی، گرد یا چمباتمه زده گفته میشود و در تعریف، به مصنوعات حصیری که از برگ خرما یا «کرتک» به شکل ظروف دردار کروی بافته میشود، اطلاق میشود.صنایع دستی های ثبت ملی
قاسمآباد؛ روستای جهانی چادرشب بافی
چادرشب از آن محصولات هویت ساز در مناطق گیلان است که از نسلی به نشل دیگر منتقل میشود و با جهیزیه عروس از این خانه به آن خانه میرود. این چادرشبها استفادههای فراوانی دارند و به گفته بافندگانش، از هنرهای باستانی این مناطق محسوب میشوند. با توجه به اهمیتش در روستای قاسم آباد، در سال 98 قاسم آباد به عنوان روستای جهانی چادرشب به ثبت رسید.
هنرهای دستی دومین شهر جهانی صنایع دستی ایران
شهر زیبای شیراز به عنوان پایتخت فرهنگی و دومین شهر ادبی جهان یکی از محبوبترین و پربازدیدترین مراکز جهانگردی و توریستی ایران به حساب میآید که با داشتن جاذبههای تاریخی، فرهنگی و ادبی مهمی همچون آرامگاه حافظ و سعدی و تخت جمشید نقش مهمی در تاریخ کهن باستانی و بزرگ ایران برعهده دارد.
بخش مهمی از اقتصاد شهر شیراز با داشتن 80 رشته فعال به واسطه صنایع دستی نفیس این شهر است که در سال 1398 توسط شورای جهانی صنایع دستی یونسکو به ثبت رسید و شایستگی حضور در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی را دریافت کرد.
تولیدات و هنرهای دستی این شهر در حوزه صنایع دستی شامل رشتههای بسیار متنوع و مخلتفی است که همگی گویای پیشینهی تاریخی و اصالت آنها و خلاقیت و نوآوری صنعتگران و هنرمندان این شهر باصفا با مردمان خونگرم است.
صنایع دستی شیراز بسیار متنوع است که حوزههایی مانند صنایع چوبی (منبت، معرق، خاتم)، شیشهگری سنتی، دستبافتههای سنتی (گلیم، حصیر، گبه، جاجیم، بوریا)، نگارگری، کاشی و سرامیک (کاشی هفت رنگ، کاشی معرق)، هنرهای فلزی (قلم زنی و نقره کاری) و انواع دیگر هنرها را شامل میشود.
میبد شهر جهانی زیلو | صنایع دستی های ثبت ملی
محمدعلی غنیپور میبدی هنرمند ۶۰ ساله زیلوباف اهل و ساکن میبد درباره این رشته صنایعدستی میگوید: هفت نسل پشت پشت این هنر را حفظ کردیم، من نسل هفتم زیلوباف خانوادهمان هستم، از کودکی در کنار خانواده ام در همین صنعت بودم، نزد پدرم زیلو بافی را آموختم، الان استادکار هستم و شغل و درآمدم از تولید و فروش زیلو است.
هنرمند زیلوباف میبدی بیان کرد: زیلوبافی سابقه ۳هزارساله دارد که تا ۹۰۰ سال سند سابقه و تا ۱۲۰۰ سال سند مصور از زیلو وجود دارد. پیش از جهانی شدن زیلوی میبد (در سال ۹۷) تعداد محدودی استادکار و هنرمند زیلوباف در میبد داشتیم، اما با ثبت جهانی زیلوی میبند با آموزشهایی که انجام شده بیش از ۳۰۰ هنرمند و صنعتگر زیلوباف در میبد فعالیت می کنند، اما فقط ۲۴ استادکار قدیمی فعال هستند.
وی درباره شیوه و الیاف مصرفی در تولید زیلو میبد گفت: زیلو از پنبه خالص، رنگهای گیاهی و صنعتی و با دستگاه عمودی و معمولا با یک بافنده، بافته میشود، و بافنده پای دستگاه باید در حرکت و رفت و آمد باشد. هنگام بافت زیلو پیادهروی زیاد میشود تا حدی که یک بافنده در روز ۳۰ کیلومتر باید پای دستگاه پیادهروی کند. ابعاد زیلو مانند فرش و قالی از ۶ تا ۹ تا ۱۲ متر است، البته اندازه بیشتر به دستگاه بافت مرتبط نیست و به ابعاد سفارش بستگی دارد، و بنا به رنگ و طرح قیم متفاوت است.
خراشاد؛ روستای جهانی توبافی (حوله بافی)
خراشاد در خراسان جنوبی دومین روستایی بود که در سال 97 به توبافیهای مخصوصش به عنوان روستای جهانی به ثبت رسیده است. این هنر چندین قرن در این روستا رواج داشته.
مریوان؛ شهر جهانی کلاش (گیوه کردی)
کلاش یا گیوه کردی از اجزای مهم لباس مردمان غرب کشور است. در بازار استانهای کردستان و کرمانشاه و ایلام که بگردید، گیوههای متنوع با جنسهای مختلف به چشمتان میخورد. امّا گیوههای اصیل معمولا جنسشان از نخ و بسیار راحت هستند. مریوان در استان کردستان در سال 96 به عنوان شهر جهانی گیوه به ثبت رسیده است.
آباده؛ شهر جهانی منبت
منبّت هم از آن هنرهای ظریف ایرانی است که در شهرهای مختلف ایران یافت میشود امّا شهرت آن به عنوان شهر جهانی در سال 97 نصیب آباده شده است.
شیراز؛ دومین شهر جهانی صنایع دستی
گفتیم اصفهان به عنوان شهر جهانی صنایع دستی به ثبت رسیده، امّا در سال 98 شیراز هم به دلیل تنوع هنرهایی که در آن وجود دارد به عنوان دومین شهر جهانی انتخاب شد. در استان فارس ۸۰ رشته صنایعدستی فعال است که بیشتر این رشتهها در شهر شیراز فعال هستند؛ در گروه دست بافتههای داری گلیم، جاجیم و گبه و قالی؛ خاتم شیراز که نشان جغرافیایی بین المللی صنعت (VIPO) را گرفته است، در گروه صنایع چوبی، خراطی و در گروه هنرهای معماری، کاشی هفت رنگ، آیینهکاری و گچ بری از هنرهای سنتی مشهور در شیراز است.
لالجین شهر جهانی سفال
لالجین که عنوان شهر جهانی سفال و پایتخت سفال ایران را به شایستگی به دوش میکشد؛ مردم لالجین با سرانگشتان هنر، خاک و آب را در هم میآمیزند و با کیمیاگری، جلوههایی زیبا میآفرینند که چشم هر بینندهای را خیره میکند.
لالجین شهری که بوی خاک رس پیچیده در کوچه پس کوچههایش، جانی تازه به هر رهگذر و گردشگری میبخشد، صدای چرخش چرخهای سفالگری آن در گوش جان، نوایی زیبا میسراید، نقش و رنگهای شاد روی سفالینههایش، چشم دل مینوازد و صیقل لعاب آن، آیینه دل را صفا میدهد.
شهری که مردمانش هنرمندند و ۸۰ درصد از جمعیت آن دست بر یک آتش داشته و به پیشه سفالگری، سرامیککاری و شغلهای وابسته آن مشغول هستند، برخی مواد اولیه سفالگری را آماده میسازند، عدهای بر روی سفالینهها، نقش و طرح میزنند، برخی بستهبندی سفال را بر عهده دارند و گروهی دیگر به خرید و فروش محصولات سفالین اشتغال دارند.
از سفال و سفالگری که سخن به میان میآید این شهر ۱۷ هزار نفری با سفالینههای خوش نقش و نگارش در ذهن تداعی میشود و خاطر هر هنردوستی را به کوچههایی میکشاند که در احاطه کارگاههای سفال گری قرار گرفته اند،گویی در جای جای این شهر رد پای سفال مشهود است.
لالجین در شهرستان بهار و ۲۴ کیلومتری شهر همدان واقع است و به عنوان یکی از قطبهای گردشگری استان همدان و مرکز سفال و سرامیک خاورمیانه شناخته شده است، شهری که قدمت سفالگری در آن بر اساس مستندات موجود به بیش از ۷۰۰ سال میرسد و از پنج سال پیش نه فقط پایتخت سفال ایران که به عنوان شهر جهانی سفال از آن یاد میشود.
مشهد شهر جهانی گوهرسنگها
بر اساس آخرین آمار معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی کشور، در حال حاضر نزدیک به ۳۷۰ رشته صنایع دستی در ۱۵ گروه طبقهبندی شده است که در استان خراسان رضوی ۷۰ رشته به ثبت رسیده است. شهر مشهد با بیش از ۶۲ رشته فعال صنایع دستی، یکی از شهرهای مطرح کشور در این حوزه است. همچنین مشهد با بیش از ۸۹۰۰ کارگاه انفرادی و گروهی و وجود بیش از ۲۰هزار هنرمند و صنعتگر، از لحاظ جمعیت شغلی نیز جزو سه شهر اول کشور محسوب می شود.
خراسان رضوی از نظر منابع معدنی همچون فیروزه و آگات (عقیق)، بریل (آکوامارین)، سافیر، یاقوت، روتیل، ارتوکلاز، فیروزه قوچانی (کریزوکلا)، ژاسپر، عقیق سلیمانی، اوپال، گارنت، درکوهی، رزکوارتز، آندالوزیت، ایلمنیت، آراگونیت و پلی گورسکیت حائز اهمیت است. فیروزه یا تورکواز، در تراکیتهای پورفیری و ماسه سنگهای غنی از مواد آلی (فسفر) دیده میشود. بهترین نوع فیروزه از نظر کیفیت، رنگ و ارزش در نیشابور ایران یافت میشود که دارای مرغوبترین نوع فیروزه در جهان است.
در این منطقه عقیق در الگوی رنگی متعدد و به حالت نواری دیده میشود به طوری که هیچ دو گونه آگات مثل یکدیگر نیستند. آگات در حالت عادی به صورت کدر نازیبا است که به صورت نودولهای گرد شده یا برجسته وجود دارد و تنها زمانی که پولیش داده شود زیبا می شود. کانی بریل یک سیکلو سیلیکات آلومینیوم دار برلیوم، شفاف تا نیمه شفاف و دارای جلای شیشهای استکه نمونههایی از آکوامارین در محدوده خواجه مراد مشهد هم مشاهده شده است.
عبدالصمد رحیمی رییس اتحادیه فیروزهتراشان گفت: مشهد مرکز تراش سنگهای زینتی و قیمتی در ایران است، حدود ۳۸۰ واحد تراش سنگهای قیمتی در مشهد است، نیشابور شهر فیروزه (بزغان قدیم) هم در زمینه فعال است، این تجمع از معادن و کارگاههای تراشسنگهای زینتی از فیروزه،عقیق و زمرد و… باعث شده این منطقه به عنوان شهر جهانی ثبت شود.
زنجان؛ شهر جهانی ملیله | صنایع دستی های ثبت ملی
ملیله کاری هم از آن هنرهای ظریفی است که معمولا توریستها با شنیدن نحوه تهیه آن شگفت زده میشوند. گفته شده قدمت این هنر حتّی به پیش از میلاد مسیح برمیگردد و اصالت آن را زنجان میدانند؛ گر چه در شهرهای دیگر هم انجام میشود. به همین دلیل در سال 98، زنجان به عنوان شهر جهانی ملیله انتخاب شد.
کلپورگان روستای جهانی سفال
موزه زنده سفال کلپورگان تنها موزه زنده سفال در جهان است که قدمت آن به هفت هزار سال پیش بر میگردد؛ سفال کلپورگان به صورت کاملاً دستی، بدون چرخ سفالگری و توسط زنان بلوچ ساخته میشود. کلپورگان روستایی در ۲۵ کیلومتری شهر سراوان و ۳۹۰ کیلومتری جنوب شرق زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان خواستگاه سفالی به همین نام است.
کلپورگان با سفالینههای منحصر به فرد و شهرت جهانی شاهکار اندیشه، ذوق، فرهنگ و هنر زنان بلوچ سرزمین ایران است. زنان بومی منطقه به عنوان یگانه خالقان سفال کلپورگان، این هنر ارزشمند را نسلبهنسل از مادران به دختران منتقل میکنند و گذشت زمان و حوادث تاریخ نیز نه تنها از اصالت آن کم نکرده، بلکه بیش از پیش بر ارزشهای هنری آن افزوده است.
آنچه سفالگری کلپورگان را از سایر نقاط متمایز کرده ویژگیهای خاص آن است به گونهای که تمام مراحل ظریف سفالگری به وسیله زنان انجام میشود و مردان فقط کارهایی مثل حمل خاک رس از معدن مسکوتان واقع در ۲ تا سه کیلومتری کارگاه، آماده کردن گل و پختن سفال را انجام میدهند.
استفاده نکردن از چرخ سفالگری در تهیه آثار سفالی سبب توجه جهانیان به سفال کلپورگان شده به گونهای که همه سفالینهها با روشهای سنتی ابتدایی، بدیع و به کمک دست تولید میشود. طرحها و نقشهای سفال کلپورگان کاملا هندسی و تداعی گر نقش های باستانی و تــزیینــات روی سفالینهها با نمادهای تجریدی است که از نسلی به نسل دیگر به یادگار مانده و حکایت از راز و رمــز و دریافتها و برداشتهای روحی و درونی هنرمند از محیط اطراف و اعتقادات و باورهای او دارد.
اغلب نمادهای روی آثار سفالی کلپورگان شبیه به نقوش سفال های ماقبل تاریخ و آغاز دوره تاریخی است.در این سفالینهها لعاب به کار نمیرود بلکه برای تزیین و نقاشی از سنگ تیتوک استفاده میشود. این سنگ در منطقه تپه آچار در کهوران مهرستان یافت میشود و رنگ آن معمولا قهوهای یا سیاه است.
ملایر؛ شهر جهانی مبل و منبّت
پیش از این اگر خاطرتان باشد در مطلب تولید گردو ایران، درباره فراوانی گردو در شهرهای همدان و شهرتش برای مبلمان و هنرهای دستی صحبت کرده بودیم. ملایر هم یکی از شهرهای همدان است که به دلیل شهرتش در صنعت مبلمان و منبّت کاری، در سال 98 به عنوان شهر جهانی منبّت به ثبت رسیده است.
سیرجان شهر جهانی گلیم شیریکیپیچ
گلیم شیریکیپیچ از شاخصترین دست بافتههای زنان روستایی و عشایری شهرستان سیرجان است که خاستگاه اصلی آن روستای دارستان در۲۵کیلومتری مرکز شهرستان سیرجان است. تبدیل شدن به برند جهانی در بازار صنایعدستی، اعتماد مشتری برای خرید محصول، توسعه بازار صنایعدستی، رقابتپذیری در بازارهای بینالمللی، اشتغالزایی، ارزآوری بالا، حفظ اشتغال موجود، حفظ اصالتهای فرهنگی منطقه از رهاوردهای ثبت جهانی گلیم شیریکیپیچ سیرجان است.
حدوداز ۲۰۰ کارگاه تولید انفرادی در این شهرستان و در روستای دارستان که مهد گلیم شیریکی پیچ سیرجان است، فعالیت دارند. ثبت سیرجان بهعنوان شهر جهانی گلیم، فصلی جدید در تاریخ و فعالیتهای مرتبط با صنایعدستی و گردشگری این شهرستان ایجاد کرده و باعث رونق هر چه بیشتر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن شده است.
کاظم حسینزاده معاون صنایعدستی استان کرمان میگوید: جهانی شدن گلیم شیریکیپیچ، مدیون خلاقیتهای هنری و محصولی از سرپنجه زنان روستایی و عشایر و بیش از ۱۰هزار بافنده گلیم سیرجان است. امروز زنان و مردان سییرجانی با افتخار می گویند که گلیمباف و شهروند شهر جهانی هستند.
معاون صنایعدستی استان کرمان گفت: تا پیش از ثبت جهانی به دلیل مسائل اقتصادی و اجتماعی، تعداد هنرمندان شاغل در گلیم بافی در سیرجان به زیر پنج هزار نفر رسیده بود اما با جهانی شدن این هنر صنعت که قدمت آن به بیش از ۴۰۰ سال میرسد تعداد هنرمندان گلیمباف سیرجانی دو برابر شده و به بیش از ۱۰ هزار نفر رسیده است. بافندگان این محصول معمولا از عشایر هستندکه از چند سال پیش به این منطقه کوچ کرده و در منطقه سیرجان زندگی میکنند.صنایع دستی های ثبت ملی
آخرین دیدگاهها