آموزش خاتم کاری در منزل

در این مطلب قصد داریم آموزش خاتم کاری در منزل را نشر دهیم هنری که بافراگیری آن به راحتی به درآمد خواهید رسید. زیرا خاتم کاری هنری شناخته شده است و همیشه مخاطبان خود را در سر تا سر ایران و همچنین دنیا دارد. آموزش خاتم کاری روی مس یکی از شاخه‌های مربوط به هنر خاتم کاری می‌باشد. در این مطلب می‌خواهیم به طور خاص به آموزش خاتم کاری روی مس بپردازیم و لازم است پیش از آن اطلاعاتی درباره خاتم کاری بدست بیاوریم. به دلیل اینکه از ابداع اولین خاتم‌ کاری‌های ایرانی، سده‌ها می‌گذرد. کسی نمی‌داند که دقیقاً خاستگاه این هنر زیبا کدام شهر بوده است.

ویدئو آموزش خاتم کاری در منزل

بنابراین نمی‌توانیم به طور قطع درباره تاریخچه خاتم کاری صحبت کنیم. با این حال عده بسیاری از استادان خاتم کاری، شهر شیراز را مهد این هنر می‌دانند. در حال حاضر قدیمی‌ترین اثر خاتم کاری ایرانی در شیراز قرار گرفته و بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت دارد. این اثر خاتم کاری یک منبر خاتم در مسجد عتیق شهر شیراز است.

هنر خاتم کاری در واقع هنر آرایش اشیا چوبی موزاییکی شکل با مثلث های کوچک است ، هر چقدر مثلث های کار شده ظریف تر و اشکال و طرح ها منظم تر باشند نوع خاتم مرغوبیت بیشتری دارد ، یکی دیگر از دلایل ارزشمند بودن خاتم کیفیت مواد اولیه نیز می باشد .

در یک طرح خاتم، برای ساختن کوچک ترین واحد هندسی، لااقل سه مثلث و برای بزرگترین آن، حداکثر چهارصد مثلث بکار می رود. خاتم کاری یکی از اصیل ترین و زیباترین شاخه های صنایع دستی ایران میباشد که ساخت آن علاوه بر ذوق و نگاه هنری سازنده مستلزم صرف وقت، دقت و بردباری و شکیبایی می باشد. طبق نظر اکثر کارشناسان آثار تاریخی، میراث فرهنگی و صنایع دستی، شیراز را بعنوان خواستگاه این هنر- صنعت معرفی می نمایند ولی با توجه به علاقه و توجه پادشاهان سلسله صفوی به این هنر، اصفهان به قطب تولید و ترویج خاتم کاری و مهد صنایع دستی تبدیل گشت. لکن هنوز تعدادی بر این باورند که خاتم شیراز دارای ظرافت و جذابیت بیشتری نسبت به دیگر مناطق تولید این آثار هستند.

خرید صنایع دستی

آموزش خاتم کاری در منزل تاریخچه خاتم کاری

هنر خاتم‌ کاری به شیوه امروزی پیش از صفویه و در عهد استیلای ایلخان مغول بر ایران و به دنبال پیدایش رابطه مستقیم بین ایران و چین، به ایران راه یافته است. بعضی دیگر از پژوهشگران هم معتقد هستند که خاتم کاری در دوره دیلمان در کشور ایران و در شهر شیراز تاسیس شد و در عصر صفویه به اوج شکوفایی رسید، چون از طرفی حمایت حکومت از هنرمندان و از دیگر سو ایجاد روابط بازرگانی با کشورهای دور و نزدیک به توسعه و گسترش هنر خاتم کمک کرد. در ایران قبل از ظهور اسلام گونه ای خاتم سازی رواج داشته و شیوه کار آن چنین بوده که از چوب یکرنگ مکعب هایی به اضلاع چهار میلی متر می بریدند و با طرح های مختلف روی صفحه ای نصب و میخ کوب می کردند و این روش تا چند قرن بعد از اسلام هم مرسوم بوده است.

در دوران صفویه هنر خاتم‌ کاری به اوج شکوفایی رسید بگونه ای که از شهرهایی، مانند شیراز هنرمندانی به اصفهان دعوت شدند و به فعالیت در زمینه ی خاتم کاری، منبت کاری، کاشی کاری و گره چینی و ساختن ساختمان های حکومتی و بارگاه ها و مکان های مقدس تشویق و ترغیب شدند. پس از آن در زمان قاجاریه خاتم‌ کاری شبیه سایر هنر ها از اهمیت افتاد تا این که در ابتدای دوران پهلوی در سال ۱۳۰۷ مدرسه صنایع مستظرفه به کوشش استاد محمد غفاری (کمال الملک) تأسیس و این هنرستان رونق و توسعه ای به هنر های دستی کشور بخشید و بعد از آن کارگاه های خاتم سازی و چند کارگاه دیگر در وزارت فرهنگ و هنر سابق تشکیل شد. اکنون منبری خاتم کاری شده در مسجد جامع عقیق شیراز وجود دارد که بیش از هزار سال از زمان ساخت آن می گذرد. آثار قدیمی به جامانده مانند کاخها و رحلهای قران بیانگر قدمت هنر خاتم‌ کاری در شهر اصفهان به خصوص در دوران صفویه است.

شروع آموزش خاتم کاری در منزل

آموزش خاتم کاری در منزل روش خاتم کاری روی مس

قبل از پرداختن به مراحل کار ابتدا با ابزار ها و نقوش این کار آشنا می شویم.

ابزار خاتم کاری

• رنده
• چکش
•  دریل
•  سوهان
•  ابزار مخصوص برش چوب
• انواع چوب : آبنوس ، فوفل ، عناب و ….
•  انواع استخوان : فیل ، شتر،اسب و …
•  مفتول های فلزی : آلومنیوم ، برنج ، نقره

1- بریدن و آماده سازی مواد خام :

ابتدا مواد خام اعم از استخوان، چوب و فلز را آماده می کنیم و در مورد چوب هم اصولا از چوب هایی با رنگ های متفاوت استفاده می کنیم و بعد از آن باید چوب ها را با اره مخصوص به قطعات بسیار نازک برش دهیم که به این قطعات نازک چوب به اصطلاح “لا” گفته میشود.
حال نوبت به استخوان ها میرسد؛ استخوان ها را داخل یک ظرف سفالی که درون آن آهک است، به مدت سه ماه قرار میدهیم تا رنگ آن سفید شود و در آخر دوباره چوب و استخوان هار را به صورت ریز تر برش میزنیم.

در آخرین قسمت از این مرحله نوبت به برش فلز می رسد؛

فلز ها را برش می زنیم و برای اینکه بتوانید شکل مورد نظر خود را به دست آورید؛

باید مواد را روی یک تخته چوب که نقش قالب را دارد قرار دهید و روی آن سوهان پهن بکشید.

2- قرار دادن شش های مرکب و میله :

در این مرحله شما باید طرح مورد نظر خود را انتخاب کنید، به عنوان مثال ترکیب اشکال مثلثاتی را در داخل شش گوش های منتظم، با در نظر داشتن حداقل سه نمونه چوب رنگی و استخوان بعلاوه فلز می توان ترکیبات بسیار زیبا و متنوع را تشکیل داد.

3- بهم بستن گل ها و بسته بندی آن ها :

زمانی که میله ها آماده شد آن را با طولی معین برش می زنیم و به هشت قسمت تقسیم می کنیم، بعد از آن با توجه به بزرگی کار استخوان ها را روی کار قرار دهیم و قسمتی از آن را به همراه مواد دیگر که ارتفاعشان با ارتفاع کار یکی است، گرد کنیم.
در آخرین قسمت این مرحله گل های شش گوش و میله مثلثاتی را روی  تخته ها یا استخوان ها می چسبانیم و تخته دیگری را روی آن قرار می دهیم و کل این مجموعه را بین دو تخته گیره می گذاریم و با چکش مخصوص آن را می کوبیم تا محکم شود.

4- بریدن بسته ها و لایه های پشت :

در این قسمت شما با استفاده از اره بسیار نازک بسته بندی میله را به قطعاتی با قطر 3 میلی متر برش می دهید.

5- برش طولی توره ها و سوار کردن ورقه ها :

توره ها را با استفاده از اره بسیار ظریف می بریم و به شکل ورقه های نازک قاچ می دهیم.

برش ها به شکلی انجام می شوند که با برش اول، لایه ی دو سایه به دو بخش مساوی تقسیم می شود و  برش بعد، آصر اول را شکاف می دهد و همین کار را تکرار می کنیم تا 24 ورقه درست شود، بعد از آن ورقه ها را روی تخته ی بخصوصی صاف می کنیم و سمباده می کشیم و به وسیله ای که باید تزیین شود می چسبانیم.

در مرحله ی آخر  سطح خاتم کاری شده را سنباده می کشیم و روغن سندلوس را به آن می زنیم تا مقاومت کافی را در برابر رطوبت داشته باشد.

نکته پایانی در تمامی مراحل گفته شده فراموشتان نشود که تمام نکات ایمنی را رعایت کنید و از دستکش و عینک ایمنی و پیشبند استفاده نمائید.

آموزش خاتم کاری در منزل | خاتم کاری روی چوب

یکی دیگر از موادی که خاتم کاری روی آن انجام میشود چوب است.

شاید با خود فکر کنید حالا که یکی از مواد اصلی تغییر کرد مراحل انجام این نوع خاتم کاری نیز فرق می کند، اما چنین موردی نیست؛ برای انجام این نوع خاتم کاری شما باید همان مراحلی را طی کنید که در قسمت قبلی برای شما توضیح دادیم.

صنایع دستی خاتم کاری روی چوب

ساعت خاتم کاری

ساعت یکی از وسایلی است که هر خانه ای حداقل به یکی از آنها نیاز دارد. علاوه بر این می توانید انواع مختلفی از این دستگاه را در اختیار دوستان و آشنایان خود قرار دهید. برای این کار می توانید از ساعت منبت کاری شده استفاده کنید که در مدل ها، طرح ها و نقش های مختلف موجود است و می تواند هدیه ای خاص از طرف شما برای آن عزیز باشد.

میناکاری روی مس

این شاخه از هنر هم دقت و ظرافت بسیار بالایی را برای به اتمام رساندنش می طلبد؛ البته ناگفته نماند که این هنر مخصوص شهر اصفهان است از گذشته تا به امروز؛ اگر بخواهم به صورت خلاصه مراحل کار را برایتان بگویم بدین صورت است:

ابتدا روی ظرف کار هایی را انجام میدهند که شکل مورد نظرشان را به خود بگیرد و از هر آلودگی پاک شود.

سپس طرح را روی ظرف انتقال می دهند و قبل از رنگ کردن خط های طرح را دور گیری می کنند.

در آخر هم بعد از آماده سازی رنگ های نسوز کار را با توجه به ترکیب رنگی مورد نظر خود کار را رنگ می کنند.

ناگفته نماند که از اول تا آخرین مرحله کار ظرف لعاب های زیادی را پشت سر می گذارد که هر کدام برای تثبیت یک مورد خاص می باشد.

آموزش خاتم کاری در منزل | مراحل آموزش خاتم کاری در اصفهان

خرید هدایای سازمانی

مرحله ی اول : بریدن و آماده کردن مواد خام 

خاتمکار مواد خام مثل چوب ، استخوان و یا فلز را از قبل آماده می کند ، چوب هایی که معلوما استفاده می کند رنگهای متنوع دارد مثل رنگ قرمز چوب عناب ، رنگ زرد روشن چوب نارنج ، رنگ سرخ تیره چوب فوفل ؛ برای کارهای قیمتی و ارزشمند از چوب آبنوس و چوب قهوه ای ساج استفاده می شود .
سپس خاتم ساز چوب ها را بوسیله ی اره بغل شش بر به صورت قطعات نازک یا به اصطلاح خودشان” لا ” می برد ، ضخامت هر لا 0.23 و ابعادی در حدود 5*70 متر دارد به لاهای نازک ، لای مثلث نیز می گویند ؛ به دلیل اینکه طرز بریدن آنها باهم فرق دارد اسامی شان نیز متفاوت است ، بعد از بریدن آنها را در گوشه ای می گذارند تا خشک شود .
سپس خاتم کار چوبها را با اره بغل شش بُر به قطعات نازک به اصطلاح خودشان ” لا” می برد. ضخامت هر لا 23/0 و ابعاد آن 5*70 سانتی متر است. لاهای نازک را ” لای مثلث” یا ” لای بغل شش” یا ” لای یک لایی” می نامند؛ علت اختلاف نام آنها بدلیل طرز بریدن آنهاست. سپس آنها را در گوشه ای می گذارند تا خشک شود.
استخوان شتر را هم به همین روش به نوارهای کوچکی تبدیل و در داخل هسین که نوعی ظرف سفالی است قرار می دهند سپس توی این ظرف آب آهک قرار می دهند و استخوان ها را تا سه ماه درون آن قرار می دهند تا سفید شود ، در مرحله ی بعد چوب ها و استخوان ها را مجددا برش ریزتر می دهند و به آن ” شش ” می گویند با پهنای 0.24 است .
در این مرحله از آموزش خاتم کاری بعضی از شش های استخوانی را به هم می بندند و در ظرف دیگری که محلول خورنده سبز رنگی دارد می گذارند این محلول سبز رنگ شامل نشادر و سرکه است که براده ی مس به آن اضافه شده است ، شش ها 4 تا 6 ماه در این آب می مانند تا اثر اسیدی مس در آ ن نفوذ کند ، برای کارهای خاتم کاری گران تر از عاج فیل به جای استخوان شتر استفاده می شود .

سپس نوبت به آماده کردن ” شش” های فلزی می رسد ، شش های فلزی اغلب از جنس برنج و در موارد خیلی استثنایی از نقره ساخته می شوند ، مفتول برنج را به قطعات 70سانتی متر می برند و با چکش دم پهن در قالب های آن را به صورت شیارهای مثلثی در می آورند و به این شکل مثلثی به نام سه پخ بوجود می آید .
سپس در این مرحله باید ششها را به شکل های مختلف در آورند ، شش های کوچک را مثلث ، شش های بزرگتر را بغل شش ، شش های الماس گون را جو می نامند ، خاتم کار به منظور به دست آوردن شکل های مورد نیاز خود شش های آماده را طبق نقشه روی یک تخته که به صورت قالب عمل می کند و سیم مساوی به آن می گویند قرار می دهد و روی آن سوهان دم پهن می کشند تا شکل معینی را به دست آورد .

مرحله ی دوم سوار کردن شش های مرکب و میله 

خاتم کار در این مرحله از آموزش خاتم کاری طرح موردنظرش را انتخاب می کند ، برای مثال ترکیبی از اشکال مثلثاتی را در داخل شش گوش های منتظم یا مثلثات بزرگ ، با داشتن حداقل سه نمونه چوب رنگی و استخوان و فلز می توان ترکیبات احتمالی بسیار متنوع و زیادی را تشکیل داد .

مرحله ی سوم به هم بستن گل ها و بسته بندی آن ها 

زمانیکه تمام میله ها آماده شدند طول اصلیشان که 70 سانتی متر است به 8 قسمت که هر کدام 75/8 سانتی متر یا بیشتر است بریده می شوند ، سپس شخص خاتم کار با درنظر گرفتن بزرگی کار لایه های استخوان را آماده می کند و نیمی از آنها را با قطعاتی که دو سر آن چسب زده شده و به ارتفاع کار مورد نظر می باشد، گرد می آورد.
در این مرحله گل های شش گوش کوتاه و میله مثلثاتی را روی این تخته ها یا استخوان ها می چسباند ، سپس تخته دیگری را روی آن قرار می دهد و همه این مجموعه را بین دو تخته گیره قرار میدهد.و سپس دو تا ” گوه” هم روی آن می گذارند و با چکش دو ” گوه” را می کوبد تا محکم شود ، این منگنه ” تنگ زنگیره” نامیده می شود بسته بندی این میله ها را نیز” قامه” می گویند.

مرحله ی چهارم بریدن بسته ها و لایه های پشت 

خاتم کار بوسیله ی اره بسیار نازک قامه را به قطعاتی با ضخامت 3 میلی متر برش می دهد برش آن نسبت به محور شش ها قائمه است .

مرحله ی بعد برش طولی توره ها و سوار کردن ورقه ها 

توره را با اره بسیار ظریف می برند و به شکل ورقه های نازک قاچ می دهند. برشها طوری انجام می شوند که با اولین برش، لایه ی دو سایه به دو قسمت مساوی تقسیم می شود برش بعد آصر اول را شکاف می دهد و همین عمل تکرار می شود تا 24 ورقه که لایه ای در حدود5/1 میلی متر خاتم کاری در یک طرف و 3میلی متر آصر در طرف دیگر درست کند، سپس ورقه ها را روی تخته مخصوص صاف می کنند و سمباده می زنند و به شی ای که باید تزیین شود چسبانده می شود .
در مرحله ی آخر آموزش خاتم کاری در منزل برای بعضی از خاتم ها یک حاشیه خاص دور شی می گیرند که باعث زیباتر شدن خاتم می شود ، در نهایت سطح خاتمکاری شده را سنباده می زنند و به آن روغن سندلوس می زنند تا در برابر رطوبت مقاومت داشته باشد .