سوزن دوزی یا سوچن دوزی یکی از قدیمیترین هنر و فرهنگها در میان مردمان استان سیستان و بلوچستان میباشد، سوزندوزی بلوچی از سالیان پیش در بین مردم بلوچ بخصوص در میان زنان رایج بوده است. این هنر در طبقه هنرهای رودوزی در صنایع دستی قرار دارد و از آن برای آراییدن و آراستن لباسها مختلف استفاده میگردد و در مقایسه با دوختهای لباسهای سنتی دیگر اقوام ایرانی کاملا متفاوت هست و از محبوبیت بالایی برخوردار است بطوری که از این هنر حتی در لباسهای امروزی نیز استفاده میشود. ما در این نوشتار سعی بر این داریم تا شما را با این هنر اصیل ایرانی بیشتر آشنا کنیم، پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
تاریخچه سوزن دوزی بلوچی
سوزن دوزی بلوچ یکی از زیباترین هنرها ی فرهنگی ایرانی است که در میان مردمان بلوچستان کاربرد بسیاری دارد، اما متاسفانه در رابطه با تاریخچه هنر سوچن دوزی تاریخچه دقیقی در دسترس نمیباشد اما بررسیها نشان میدهند که این هنر اولین بار در توسط قوم ایلخانی و در اوایل اسلام رواج پیدا کرده است.
هنر سوزن دوزی در بین زنان بلوچ از محبوبیت بالایی برخوردار است و مردم بلوچستان در اصل این هنر را نشان دهنده هویت و سنت اصیل خود میدانند. این روش رودوزی لباس در بلوچستان پرکاربردترین روش برای تزئین لباسها بخصوص لباسهای ساده و محلی میباشد؛ پیراهن زنانه در قوم بلوچ با استفاده از هنر سوزن دوزی در چهار بخش از لباس استفاده میشود که این بخشها شامل سر آستین ها، پیش سینه لباس و قسمت پایینی پیش سینه که بصورت عمودی تا پایین لباس دوخته میشود و همچنین جیبها میشود (این قسمتها در سوزن دوزی مربوط به لباس زنان بلوچ هست و در لباسهای که دارای شلوار هستند قسمت پایین شلوار را نیز سوزن دوزی میکنند.)
هنرزیبای سوزن دوزی بلوچ یکی از اصیلترین فرهنگهای ایرانی در زمینه رودوزی است که آثار مشابه این هنر را محققین در سنگ نگاره و سفالهای قبل از اسلام یافته اند، این آمار نشان دهنده پیشینه غنی سوزن دوزی میباشد.
ترکیب صنایع دستی و بومی قومیتها و فرهنگهای مختلف با مد و فشن میتواند یکی از کارآمدترین شیوهها در توسعهی پایدار صنعت مد جهان باشد؛ هنرهای بومی و باستانی میتوانند در طرحهای مدرن طراحان به کار گرفته شوند و ضمن حفظ و اعتلای میراث فرهنگی بومی قومیتهای مختلف برای هنرمندان محلی و بومی هم کارآفرینی شود. یکی از این هنرهای بومی و بسیار ارزشمند که میتواند در صنعت مد جهانی نقش بسیار مهمی را ایفا کند، سوزندوزی بلوچی است. سوزندوزی بلوچی سالهاست که نشان اصالت سازمان جهانی یونسکو را به عنوان یک میراث فرهنگی بسیار با اهمیت دریافت کرده و از سال ۹۵ به عنوان فاخرترین لباس ملی ایرانیان معرفی شده است. در این مقاله به معرفی هنر سوزندوزی بلوچی و کاربرد آن در صنعت مد و فشن میپردازیم.
خرید صنایع دستی
پیشینهی پیدایش و گسترش هنر سوزندوزی بلوچی در ایران
گرچه قدمت سوزندوزی در ایران به سدههای قبل از میلاد مسیح باز میگردد، ولی شواهد دقیقی از پیشینهی رواج و سابقه باستانی سوزندوزی بلوچ در دست نیست. باوجود این، میتوان گفت سوزندوزی که آن را «سیچن دوچ» هم مینامند با صنعت تولید ابریشم رابطهای مستقیم دارد. شواهد تاریخی نشان میدهد که در گذشته پرورش کرم ابریشم در بلوچستان معمول بوده و تجارت ابریشم بازار گرمی داشتهاست. در برخی از منابع زمان شروع این هنر ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال پیش از اسلام عنوان شده و شواهد موجود حاکی از آن است که این شیوهی دوخت از اوایل اسلام در میان قوم بلوچ رایج بوده و در دورهی ایلخانی و به خصوص دورههای تیموری و صفوی به اوج خود رسیده است.
به اعتقاد برخی پژوهشگران و بر اساس شواهد موجود نقوش سوزندوزی بلوچ نزدیکی خاصی با نقوش سنگ نگارههای پیش از تاریخ دارد و همین قدمت سوزندوزی باعث شده بر جذابیت و اعتبار این هنر رازآلود افزوده شود.
سرزمین بلوچستان میان کشورهای ایران، پاکستان و افغانستان گسترده شده است و مردمان این دیار همگی به صورت نسل به نسل سوزندوزی بلوچی را میآموزند و به فرزندانشان آموزش میدهند. این هنر در بین تمام زنان و حتی کودکان این قوم رواج دارد، چرا که هر دختر بلوچ از سنین کودکی، علاوه بر آموختن و انجام امور مختلف خانهداری، موظف به آموختن هنر سوزندوزی است؛ دوخت یک مجموعهی سوزندوزی شده لباس زنانه (زی و گپتان) جز سنتهای قدیمی و آموزههای زندگی بلوچها محسوب میشود.
تا دههی پنجاه شمسی بسیاری از مردم در بلوچستان به پرورش کرم ابریشم مشغول بودند و نخ مورد نیاز برای سوزندوزی خود را تولید میکردند، اما اکنون پرورش کرم ابریشم در این منطقه وجود ندارد و معمولاً زنان برای سوزن دوزی از نخ کاموای پاکستانی استفاده میکنند.
«اسلام کاظمیه» در کتاب «جای پای اسکندر» چاپ ۱۳۵۰ که حاصل سفر او به سیستان و بلوچستان است، درباره سوزندوزی بلوچ چنین نوشته است:
گلدوزی زن بلوچ به تازگی در تهران سخت باب شده است. زنان شیکپوش به تقلیدی سر و دست میشکنند برای یک پیراهن یا سفره دستدوزی که اسمش را گذاشتهاند «بلوچیدوزی» و قیمت گرانی در راه این کار میدهند. باسلیقهترین دستدوزها ساکن دهکدههای قاسم آباد، گوپچ و اسپکه هستند. از تهران سفارش پشت سفارش میرسد برای درخواست این هنر بومی با رنگ و طرح اعجاب انگیزش.
اما دورهی اوج شهرت و محبوبیت هنر سوزندوزی بلوچی در صنعت مد را میتوان در دههی پنجاه و چهل شمسی دانست. پیش از آغاز جشن های ۲۵۰۰ ساله «ماه منیر جهانبانی» که از نزدیکان به خاندان سلطنتی محسوب میشد و با هنر سوزندوزی بلوچی آشنا بود، واسطهی آشنایی فرح دیبا با این هنر فاخر بلوچ شد. پس از بازدید فرح دیبا از بلوچستان، انواع پارچهها و نخهای با ارزش و گرانقیمت به سمت بمپور که یکی از مراکز اصلی هنر سوزندوزی در بلوچستان محسوب میشد فرستاده شد.
خانم جهانبانی پارچهها و نخهای فرستاده شده از سمت تهران را بین اساتید سوزندوزی بلوچی همچون خانم مهتاب نوروزی و مهناز جمالزهی و شاگردانشان توزیع کرد. حاصل این تلاشها مجموعهای بسیار فاخر بود که برای خانواده پهلوی و مدعوین جشنهای ۲۵۰۰ ساله آماده شده بود؛ مجموعه ای شامل چندین دست لباس بسیار فاخر برای خانواده سلطنتی و کراوات، کوسن، دستمال سفره و… برای مدعوین جشنهای ۲۵۰۰ ساله که «مجموعهی رویال» نامیده شد.
سوزن دوزی بلوچی چه نوع دوختی است؟
نخهای مورد استفاده در دوخت و دوز
جنس نخهای مورد استفاده در دوخت و دوز این آثار در گذشته، نخ ابریشمی بود که از پرورش کرم ابریشم در مناطق متفاوت این استان بدست میآمد، با اینکه امروزه نخهای پنبهای و کاموایی جای خود را به ابریشم داده اند، اما همچنان در برخی نواحی این استان از نخهای ابریشمی مرغوب و با کیفیت استفاده میشود. نخهای پنبهای مورد استفاده، امروزه بر خلاف گذشته در کارخانههای ریسندگی تهیه شده و دیگر به شکل بافندگیهای دستی تهیه نمیشوند.
ایرانشهر، شهر ملی سوزن دوزی کشور
با وجودی که هنر سوزن دوزی در اکثر مناطق سیستان و بلوچستان وجود دارد، اما انتخاب ایرانشهر به عنوان شهر ملی سوزن دوزی به علت تعداد کارگاههای بیشتر و تکنیکهای متداول و رایج این شهر بوده است. کیفیت سوزندوزی و وجود زیرساختهای شهری در ایرانشهر باعث شده این شهرستان در سال ۹۷ به عنوان شهر ملی سوزن دوزی کشور به ثبت برسد.
سوزندوزی بلوچ دارای مهر اصالت از سازمان یونسکو است و در فهرست میراث معنوی کشور نیز ثبت شده است.
آثار سوزندوزی بلوچی در موزه
در حال حاضر در موزه پوشاک سلطنتی، ۶ دست لباس با سوزندوزی بلوچ در معرض نمایش عموم قرار گرفته است. این لباسها توسط «کیوان خسروانی» طراح مد و آرشیتکت معروف ایرانی و ماه منیر جهانبانی طراحی شدهاند و سوزندوزی این لباسها توسط گروهی از زنان بلوچ اجرا شده است.
بخشی از آثار موزه تاریخ معاصر هم در برگیرنده تعدادی از لباسهای خاندان پهلوی از جمله فرح دیبا است. در میان این لباسها میتوان سوزندوزیهایی بسیار ظریف و ناب بلوچ را دید که در بهترین مراکز دوزندگی بلوچ تهیه شده و بارها توسط درباریان پوشیده شده است.
تونیک مشکی سوزندوزی بلوچ متعلق به فرح پهلوی، کت سوزندوزی بلوچ متعلق به شهناز پهلوی و سارافون سوزندوزی متعلق به فرح پهلوی از جمله مهمترین این لباسهای فاخر سوزندوزی شدهی بلوچی محسوب میشود.
با استفاده از گستردهی خانوادهی سلطنتی از سوزندوزیهای بلوچی این هنر بومی و بسیار فاخر در جهان هم شناخته شد و از دهه هفتاد میلادی به بعد بسیاری از طراحان لباس مشهور جهان هم از این هنر فاخر و جذاب در طرحهای مدرن بهره گرفتند.
در سال ۲۰۲۰ یکی از لباسهای سوزن دوزی شده و بسیار فاخر فرح پهلوی در موسسهی «هرمان هیستوریکا» در مونیخ آلمان به حراج گذاشته شد و به قیمت ۴۰ هزار دلار به فروش رسید. سوزندوزی این لباس کار مهتاب نوروزی یکی از اساتید به نام سوزندوز بلوچی بود که در آن به جای رنگهای رایج سوزندوزی آن دوران (مشکی و قرمز) از نخهای آبی و طلایی استفاده شده بود.
سوزندوزی بلوچی هدیه ای فاخر
اگر به فکر خرید هدیه ای ارزشمند برای دوستانتان هستید و یا اگر به عنوان مدیر یک شرکت قصد خرید هدایای سازمانی برای کارمندان خود را دارید . کت و یا پارچه های سوزندوزی هدیه ای ارزشمند خواهد بود که هرکسی از داشتن آن خوشحال خواهد شد .
آخرین دیدگاهها