صنایع دستی قلم زنی چیست؟
سرزمین پهناور ایران همواره بستری حاصلخیز برای خلق هنرهای ناب، اصیل و معنوی و در عین حال سازگار با زندگی مردم و آداب و رسوم جوامع و اقوام آنان بوده است. بر اساس اسناد تاریخی موجود، تاریخچه ساخت قلم و استفاده از فلزات به بیش از هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد. آثار باقی مانده از هر دوره و از دوران های مختلف بیانگر حرکتی مستمر و پیوسته است که علاوه بر نمادهای ملموس و مادی که در قالب بشقاب، فنجان و … ایجاد شده است، نمایانگر فضایی معنوی و معنوی است که ریشه در باورهای حاکم دارد. و اعتقادات، دوران خود را سپری کرد و در نهایت باعث ظهور پدیده های مقدس یا هنرهای معنوی و اصیل شد. آشنایی با خوشنویسی در اصفهان | محصولات این خط چیست؟
ساخت قلم و سایر هنرها تنها فعالیت یک استاد یا صنعتگر و ابزار ساز در استفاده از قلم و چکش بر روی یک قطعه فلز یا کاسه نیست، بلکه به اشتیاق و سایر جنبه های برتری انسان در استفاده از مراقبه بستگی دارد. . و من کار می کنم. یک فرد باهوش و باهوش، با ذات ذکاوت، به کاوش عمیق در طبیعت و موجودات می پردازد و در کشمکشی عروج می کند که موجب پیدایش و تبلور حرکتی منفعلانه و آگاهانه به نام خلق یک هنر کاری می شود. ترکیبی از شادی ناخودآگاه طبیعی در روده و ابزار، تجهیزات، مواد و مواد موجود در دنیای مادی. آشنایی با خوشنویسی در اصفهان | محصولات این خط چیست؟
تعریف قلمزنی |صنایع دستی قلمزنی اصفهان
آشنایی با قلمزنی در اصفهان | محصولات این خط چیست؟ قلمزنی عبارت است از تزیین و تراشیدن نقوش بر روی اجسام فلزی به ویژه مس، طلا، برنج و مس و به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقش به وسیله قلم با ضربه چکش بر روی اجسام فلزی. مس به دلیل نرمی و چکش خواری در هنر قلم زنی بیش از سایر فلزات متداول است و از سوی دیگر به گفته باستان شناسان و مورخان هنر، مس اولین فلزی است که در هنر قلم زنی و فلزکاری مورد توجه بشر قرار گرفته است. قلمزنی یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران است که می توان آن را در دسته هنرهای مصنوعی و مجموعه اشیاء فلزی طبقه بندی کرد.
حکاکی روی اجسام فلزی از مس، برنج، طلا و نقره با استفاده از چکش و قلم فولادی را قلم می گویند.
قلمزنی تزئینی دکوری
قلمزنی روشی تزیینی است که انسان قبلی در همان زمان که با مواد معدنی موجود در طبیعت آشنا شد و نحوه برخورد با آنها را کشف کرد و امروزه قلمزنی یکی از عرصه های هنر سنتی ایران است و در دسته بندی های صنعتی و صنعتی قرار می گیرد.
قلمزنی هنری اصیل و ارزشمند در فرهنگ سنتی و هنر معنوی ایرانیان به شمار می رود و از جایگاه ویژه ای برخوردار است که به مدد ذوق و اندیشه هنرمند ایرانی، با تأثیر آداب و رسوم، سنت ها، فرهنگ و مذهب، دیدگاه ها به چشم می خورد. و نظرات ایرانیان برای زیباترین قطعه فلزی، اثر خود را در تاریخ طولانی رویدادها و تحولات مختلف به جا گذاشته و ماندگاری آن به نسل های آینده رسیده است.
بنابراین هنر نقاشی فلز برای هنرمندان اهمیت بیشتری دارد زیرا عمر و بقای بیشتری نسبت به چیزهای دیگر دارد. نقش نقوش و نمادهای نقوش در دوره های مختلف تاریخی و فرهنگی با توجه به دگرگونی های ایدئولوژیک و فرهنگی متفاوت است، تحت تأثیر شرایط اجتماعی تغییر می کند و سیر تحول را به دنبال دارد.
تاریخچه این خط را به زمان سکاها یا سکاها که از نژاد آریایی بودند نسبت می دهند.
سرزمین پهناور ایران پیوسته خواستگاه خلق هنرهای ناب،اصیل و معنوی در عین حال متناسب با زندگی مردم و آداب و رسوم جوامع و اقوام خود بوده است. قلمزنی و کاربرد فلزات طبق مستندات تاریخی موجود و مسبوق به بیش از هزار سال قبل از میلاد می باشد.آثار بجا مانده در هردوره و اعصار گوناگون خود نمایانگر حرکتی متداوم و لاینقطعی است که علاوه بر نمادهای عینی و مادی که در قالب ظروف،جام ها و…قلمزده شده به وجود آمده نماینگر فضای روح بخش و معنوی است که ریشه در باورها و اعتقادات حاکم بر دورۀ خود داشته است و نهایتا موجب بروز پدیده های قدسی و یا هنرهای معنوی و مبدأگرا گردیده است.
قلمزنی و هنرهای دیگر از این دست تنها فعالیت انسان مسلط و یا صنعتگر و ابزارساز در به کار بردن قلم و چکش بر روی قطعه یا ظرف فلزی نیست بلکه بر گرفته از شوق و دیگر وجوح تمایز انسانی در بکارگیری تعمق و تعمل وی می باشد. انسانی باهوش و زیرک که با جوهرذکاوت دست به مکاشفه ای عمیق در طبیعت و مخلوقات می زند و به تکاپویی بر می خیزد که موجب بروز و تبلور حرکتی انفعالی خودآگاه به نام خلق اثر هنری که آمیخته ای از شعف ناخودآگاه فطری در بطن و ابزار و ادوات و مواد و مصالح در جهان مادی است می گردد.
هنر قلمزنی یکی صنایع دستی اصفهان ، شیراز و تبریز می باشد که هر یک دارای سبک مخصوص به خود هستند. قلمزنی عبارت است از تزئین و کندن نقوش بر روی اشیا فلزی به ویژه مس،طلا،برنج و یل به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیلۀ قلم با ضربۀ چکش بر روی اجسام فلزی. مس به سبب نرمی و شکل پذیری که دارد،در هنر قلمزنی متداول تر از سایر فلزان است.از سوی دیگر به اعتقاد باستان شناسان و مورخان هنر،مس،نخستین فلزی است که در هنر فلز کاری و قلمزنی مورد توجه انسان قرار گرفت.هنر قلمزنی یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران است که می توان آن را در دسته بندی،در ردۀ هنرهای صناعی و در گروه فلزکاری قرار داد.
قلمزنی هنری والا و ارزشمند در فرهنگ سنتی و هنرهی معنوی ایرانیان است و از جایگاه ویژه ای برخوردار است،که به کمک ذوق و اندیشه هنرمند ایرانی با تأثیر از آداب،سنن،فرهنگ و مذهب،در بیان آرا و عقاید ایرانیان به زیباترین شئ فلزی نقش بسته و در درازنای تاریخ رویدادها و تحولات گوناگون پشته سر گذاشته و ماندگاری آن را به نسل های بعد منتقل کرده است.
هنر قلمزنی روی فلز از آن رو بیشتر مورد توجه هنرمندان است که از دوام و بقای بیشتری نسبت به سایر اشیا برخوردار است. نقش مایه‌ها و نمادهای نقوش در ادوار تاریخی و فرهنگی گوناگون بر اساس دگرگونی های عقیدتی و فرهنگی متفاوت اند و تحت تاثیر و تاثیرات شرایط اجتماعی تغییر می کند و سیر تحول را به دنبال خود دارند.
پیشینه قلمزنی به زمان سكاها یا سیت ها نسبت داده می شود كه نژاد آریایی داشتند.
دوره پیش از تاریخ | صنایع دستی قلمزنی اصفهان
پیشینه این هنر در ایران سابقه روشنی ندارد و برگرفته از یک اثر مستند است که نشان دهنده جایگاه اول قطعه و استفاده از فلز به ویژه مس در ایران و شرق حدود چندین هزار سال قبل از میلاد مسیح است. . در اواخر هزاره دوم و آغاز هزاره اول پیش از میلاد، هنر و صنعت متالورژی در نقاط مختلف ایران به ویژه در شمال، شمال غرب و جنوب دریای مازندران رونق گرفت. از جمله آثار قابل توجهی که در این دوره به دست آمده، جام زرین حسنلو است که در سال 1335 هجری قمری کشف شد و دارای تزئینات برجسته ای از جمله خدایان سوار بر یقه کاپشن یا ارابه است.
در هزاره اول پیش از میلاد فلزکاری و قلمزنی در ایران از رونق و جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود و از آن زمان آثار ارزشمندی از جمله جام‌های طلا در مارلیکا باقی مانده است.
هنر قلمزنی در دوره مادها | صنایع دستی قلمزنی اصفهان
برخی از آثار قلمزنی از دوره مادها حفظ شده است که در قرن هفتم قبل از میلاد مورد استفاده قرار می گرفته است. در شمال ایران اشیاء به دست آمده از آذربایجان نشان می دهد که نفوذ سکاها به تدریج کاهش یافته و سبک مادها در این زمان جای آن را گرفته است. اسناد فلزی به‌دست‌آمده از دوران مادها، به‌ویژه در سده‌های ششم و هفتم پیش از میلاد، اشیای پست سنندج از جمله ظروف طلا و نقره و زیورآلات مانند جام‌های طلا و مجسمه‌های حیوانات است. دیده شدن.
قلمزنی در دوره هخامنشی |صنایع دستی قلمزنی اصفهان
تاریخ کوتاه قلمزنی ایران،تهیه و ساخت اشیاء نقره‌اي و قلمزنی روی آنها از قبل‌هاي بسیار دور در ایران رواج داشته.پیشینه‌ي قلمزنی را به زمان سکاها یا سیت‌ها نسبت میدهند که نژاد آریایی داشته‌اند.
قدمت جام طلای حسنلو که در سال ۱۳۳۶ کشف شد و دارای نقوش برجسته‌اي چون خدایان سوار بر ارابه هست به هزاره‌ي اول بر می گردد. جام‌هاي طلای مارلیک نیز از آثار قلمزنی همین دوره میباشند. از دوره‌ي مادها که در سده‌ي هفتم قبل از میلاد در ایران روی کار آمدند، آثار قلمزنی اندکی به جای مانده هست.
با تشکیل حکومت هخامنشی هنر قلمزنی نیز متحول شد و بر دوران بعد از خود نیز تاثیر گذاشت. این دوره در واقع بحبوحه هنر فلزکاری هست اما به علت حمله‌ي اسکندر و آتش زدن تخت جمشید آثار زیادی نابود شدند و به دستور اسکندر گداخته و به سکه تبدیل شدند.
در زمان ساسانیان یعنی در سال‌هاي ۲۲۴ تا ۶۵۰ میلادی، به علت گسترش تجارت میان ایران، یونان و روم، هنر ایران از هنر یونان و روم تأثیر پذیرفت. مرسوم‌ترین ظروف این دوره سینی بود
که ساسانیان عکس هاي شکار و مراسم پادشاهان مثل مراسم هدیه دادن را روی آنها قلم می‌زدند.
با آمدن ایرانیان و تشکیل حکومت هخامنشی (330-550 ق. م.) هنر خوشنویسی دگرگون شد و از جایگاه ویژه ای برخوردار شد و برودوار پس از خود آثاری از خود بر جای گذاشت. دوره ایخانن اوج هنر فلزکاری در رشته های ریخته گری، چکش کاری، خاتم کاری و غیره بود. و . در اثر حمله اسکندر و آتش‌سوزی تخت جمشید، آثار زیادی به دستور اسکندر از بین رفت یا ذوب و به سکه تبدیل شد.
از اشیای شناخته شده در دوره هخامنشی می توان به دو لوح بتنی به وزن 4 کیلوگرم و لوح طلا به وزن 5 کیلوگرم اشاره کرد. در اختیار شما قرار می‌گیرد و می‌توانید از آنها استفاده کنید.
نقوش این دوره به صورت جانوران و گیاهان مانند نخل، گل، غنچه و شیارهای افقی است. که در موزه ملی ایران نگهداری می شود.
قلمزنی در دوره سلوکی |صنایع دستی قلمزنی اصفهان
در دوره سلوکی با ساخت شهرهای جدیدی مانند مرو و نسا و انتقال کارگاه های هنری به این شهرها، هنر قلمزنی با تأثیر پذیری از هنر هلنی (هنر یونانی) ادامه یافت.
قلمزنی در دوره اشکانی |صنایع دستی قلمزنی اصفهان
در این دوره هنر قلمزنی با اندکی تغییر به همان شیوه هخامنش ادامه یافت در این دوره تغییرات اجرایی در نقش ها دیده میشود.
به عنوان مثال نقوش به شکل قلب جای نقوشی به شکل بیضی هخامنشیان را گرفته است و برگهای لوتوس باریک تر و تیز تر شده اند.ساخت پیکره ها از جنس طلا و نقره و مفرغ به شیوه ریخته گری در دوره اشکانی از رونق ویژه ای برخوردار شد و زیورآلات مرصع با سنگ های قسمتی با همان شیوه هخامنشی ادامه یافت.
در این دوره به دلیل هجوم اسکندر آثار هنری مهمی در دست نیست و به سبب هرج و مرج و کم توجّهی پارتیان به هنر، تنها در اواخر این دوره ساخت آثار قلمزنی رو به رشد نهاد.
اشیاء طلایى اشکانى بدلیل کمیاب بودن آنها از ارزش بالایى برخوردارند.
قلمزنی در دوره ساسانی|صنایع دستی قلمزنی اصفهان
زمان ساسانیان در سال ۲۲۴ تا ۶۵۰ میلادی به دلیل گسترش تجارت میان ایران، یونان و روم هنرهای ارانی از هنر یونایی و رومی تأثیر گرفت.
اشیا به جای مانده از این دوره عموماً از جنس نقره می باشند.
ظروف بشقاب – کاسه – تنگ – ظروف کشکولی با تصاویر شکار شاهان از این جمله است که به شیوه #برجسته کار شده اند.
این زمینه ها بیشتر با نقوش گیاهی برگ مو – پیچک – گل انار – پر شده است که تاثیر از هنر غرب دارد.
در دوره ساسانی ساخت اشیا به سه طریق زیر انجام می شد:
۱٫به وسیله چکشکاری بر ورق سرد.
۲٫به وسیله ریختگی و ساخت ظروف آستردار از ورق.
۳٫تراش با چرخ
قلمزنی در دوره اسلامی | صنایع دستی قلمزنی اصفهان
در قرون اولیه اسلامی، اعراب که مسلماً خود هنری نداشتند، هنر قلمزنی دوره ساسانی را مورد تقلید قرار داده و در سده های بعد در اثر علاقه هنرمندان ایرانی به مذهب و گرایش آنان به اسلام، با تأثیرپذیری از آرا و عقاید اسلام، در خلق آثار فلزی پیدا کردند و کم کم نقوش بی نطیر و طرح های بومی و اسطوره ای ایرانی جای خود را به خطوط کوفی و آیات و احادیث داد. در دوره سامانیان هنر قلمزنی در اثر تبادلات تجاری به سایر ممالک اسلامی راه یافت.
اشیای قلمزنی شده دوران دیلمیان در موزه های ایران از جمله آثار معروف این دوره است. از سده های اولیه تا قرون سوم و چهارم قمری اشیای فلزی در ایران به سبک زمان ساسانی ساخته می شد. مکتب قلمزنی خراسان در سد? چهارم قمری شکل گرفت و در دوره سلجوقی به اوج کمال خود رسید.
قلمزنی در دوره سلجوقی | صنایع دستی قلمزنی اصفهان
در آغاز قرن پنجم قمر (429) سلجوقیان از ترکستان به ماوراء النهر آمدند و ساکن شدند و سپس خراسان را تصرف کردند. با علاقه حاکمان سلجوقی به هنر، خوشنویسی به اندازه سایر رشته های هنری مورد حمایت و گسترش قرار گرفت. ایجاد نقوش نساجی اساسی از جمله روبان در تزیین ظروف به شیوه و سبک بسیار زیبا رواج یافته است. در این عصر خاتم کاری فلز به صورت مفتول طلا، مس و نقره یا خاتم کاری صفحات برنز با مفتول مسی رایج شد.
یکی از زیباترین آثار این دوره فلزکاری است. خوشنویسی در خراسان که در قرن پنجم و ششم میلادی، همزمان با حکومت سلجوقیان در شرق به ویژه خراسان و پس از حمله مغولان به دلیل تخریب بسیاری از مراکز هنری در این منطقه و مهاجرت هنرمندان، رواج داشت. به سمت غرب و وسط رودخانه، در آن مناطق ادامه دارد. هنر فلزکاری در خراسان از شرق آغاز شد و در غرب رشد کرد و گسترش یافت.
خوشنویسی در دوره مغول و تیموری | صنایع دستی قلمزنی اصفهان
با فتح سوریه توسط غازان خان در اوایل قرن هشتم میلادی، هنرمندان خوشنویس مورد حمایت ایلخانان قرار گرفتند و بعدها شهرهای حلب، دیاربکر، موصل، شیراز و تبریز از مراکز مهم خوشنویسی محسوب شدند. در این زمان آثار خوشنویسی متاثر از هنرهای محلی بود به طوری که نشانه های این دگرگونی در سوریه و مصر بیشتر نمایان است. در این زمان خاتم کاری و چینش بشقاب ها به سنت دوره سلجوقی ادامه یافت. استفاده از خط در خوشنویسی رواج داشت و اقلام زیادی از این طریق ساخته و تزیین می شد.
با حمله تیمور به ایران در سال 771 میلادی، هرات رونق هنری خود را بازیافت و به بزرگترین مرکز هنری زمان تبدیل شد. دست خط در این شهر درخشید. در میان ابزار یک سنجاب، گورستان امیرتیمور در سمرقند است که اکنون در موزه ارمیتاژ نگهداری می شود. در مسجد جامع هرات و موزه آستان بیت المقدس رضوی نیز سنجاب های قرن هشتمی وجود دارد. آبکاری نقره روی فلزات در عصر صفویه به اوج شکوفایی و کمال خود رسید. آشنایی با خوشنویسی در اصفهان | محصولات این خط چیست؟
قلمزنی در دوره صفوی | صنایع دستی قلمزنی اصفهان
در عصر صفوی که دوران طلایی هنر ایران به شمار می رود، هنر قلمزنی با حفظ سنن گذشته ادامه یافت و همچون دوره پیش، استفاده از فلزات گوناگون به طور گسترده در ساخت اشیای ارزشمند طلاکوب مرسوم بود. در این دوران قلمزنی بسیار گسترش یافت. اجرای نقوش ظریف و بسیار ریز و زیبا جای نقوش درشت و ضخیم را در تزیین اشیاء گرفت . این هنر در زمان صفوی همچون دیگر رشته های هنرهای سنتی ایران از چنان ظرافت و زیبایی برخوردار شد که در امروز در جایی که به اوج شکوفایی میرسد،تقلیدی از سبک دوره صفوی است.
نوشتن با قلم در دوره قاجار
در دوره قاجار به دلیل کنار گذاشتن هنر توسط حاکمان قاجار و عدم حمایت آنان از هنرمندان، خوشنویسی نیز مانند سایر رشته های هنری ضعیف شد. در این عهد، ساختن جعبه مداد با خط، خط، تذهیب و اسطرلاب به روش قلمکار و مشبک مرسوم بود.
نوشتن در دوره معاصر
در سال‌های اخیر، تولد دوباره این هنر و تولد دوباره سنت‌های گرانبهای گذشتگان، همراه با نوآوری‌های آن، مرهون تعهد هنرمندان خوشنویسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است که از بدو تأسیس کارگاهی در سال 1335 هجری شمسی و با انتصاب هنرمندی شایسته (مرحوم استاد محمود الدهنوی) به سرپرستی این کارگاه ها، این هنر جان تازه ای گرفت و گامی نو در توسعه و گسترش این هنر برد.
این حرکت در ابتدا با معرفی طرح‌ها و نمونه‌های متمایز و منحصربه‌فرد و متفاوت از آثار عرضه‌شده در بازار آغاز شد و الگویی برای هنرمندان به شمار می‌رفت.
این هنر فلزی خود دارای شاخه ها انواع گوناگونی از سبک ها می باشد که در ادامه به هر یک از آنها می پردازیم.
سبک ریزه کاری: ریزه کاری که به ریزه قلم و زمینه پر نیز معروف است، روشی است که سطح اشیا یا بوم فلزی را با استفاده از نقوش و طرح‌های ریز و ظریف قلمزنی می‌کنند، و با ایجاد بافت در زمینه بوم، طرح اصلی را آشکار می‌سازند و زمینه کار را از طرح جدا می‌کنند.
سبک برجسته کاری:
مرحله اول: پشت بوم فلزی را قیر می‌ریزند و طرح اصلی را نیم‌بُر می‌کنند (نیم‌بُر، همان تثبیت کردن طرح است که در فصل بعد به آن خواهیم پرداخت).
مرحله دوم: بعداز اتمام نیم‌بر، قیر را از پشت بوم جدا می‌کنند و دوباره ذوب می‌کنند، قیر ذوب شده را روی کار یعنی همان طرفی که نیم‌بر شده است می‌ریزند و از پشت بوم فلزی که طرح نمایان است، طرح را پایین می‌برند تا از طرف اصلی برجسته شود.
مرحله سوم: بعد از اتمام این کار قیر را جدا می‌کنند و قیر ذوب شده را پشت بوم فلزی می‌ریزند. در این مرحله طرح اصلی برجسته شده است، و زمینه را با قلم‌های بدون آج صاف می‌کنند و بعد روسازی را انجام میدهند، جُنده کاری هم به همین سبک انجام می‌گیرد.
سبک عکسی: در این سبک نمی‌توان زمینه را کامل پر کرد، با ایجاد سایه و خط در زمینه، طرح اصلی را نشان میدهند. در این روش بر خلاف ریزه کاری معمولا طرح‌های ختایی، ساقه‌هایش یک خطی میباشند.
سبک منبت یا (نیم برجسته): در این شیوه بعد از نیم‌بُر کردن، زمینه را حدود دو سانتی‌متر با قلم‌های بدون آج پایین می‌برند تا طرح اصلی به صورت نیم برجسته نمایان شود و بعد با قلم‌های آج‌دار و بدون آج روسازی می‌کنند.
سبک مشبک: در این روش پس از انتقال طرح به وسیله قلم نیم‌بر، طرح را ثابت می‌کنند. تکنیک مشبک فلز به سه صورت انجام می‌گیرد.
١. بعد از نیم‌بر کردن طرح و روسازی، به کمک قلم تیزبر بوم فلزی را برش میدهند و طرح را از زمینه جدا می‌سازند، این سبک مشبک بیشتر در اصفهان انجام میشود.
۲. بعد از نیم‌بر کردن طرح، به وسیله کمان اره و اره مویی طرح از زمینه جدا میشود. این سبک مشبک بیشتر در اراک انجام میشود.
٣. بعد از نیم‌بر کردن طرح، به وسیله دریل و مته زمینه را سوراخ می‌کنند و با سوهان‌های خیلی ریز طرح را از زمینه جدا می‌سازند.
سبک قلم‌گیری: هنرمند از این روش بیشتر برای کنده کاری و حکاکی فلز استفاده می‌نماید. قلم این سبک مخروطی شکل است و حالتی شیار مانند بر سطح فلز ایجاد می‌کند. معمولا هر چه زاویه قلم به سطح کار نزدیک‌تر باشد شیار نازک‌تری ایجاد می‌کند و براده کمتری از سطح فلز بر می‌دارد. سبک قلم‌گیری به دو صورت انجام میشود.
۱. با استفاده از قلم و چکش، سطح فلز را شیار میدهند، این روش قلم‌گیری در اصفهان انجام میشود.
۲. بدون چکش، کار میشود. بدین صورت که تنها با قلم، سطح فلز را شیار میدهند. این شیوه قلم‌گیری بیشتر در تبریز انجام میشود.
طرح های قلم زنی
طرح قلم زنی متنوعی دراین هنر ایرانی وجود دارد. قلمزنی هنری است که پیشینه آن به دوره سکا ها بر می گردد. عده ای اعتقاد دارند که سکا ها از نژاد آریایی بوده و از شمال فلات ایران به ایران مهاجرت کرده اند و بسیاری دیگر بر این باورند که سکا ها، ساکنین همیشگی ساحل دریا خزر بوده اند. به هر حال می توانیم نتیجه بگیریم که هنر قلمزنی، هنری کهن است که در سرزمین ایران، قدمت طولانی دارد. برای اثبات این موضوع می توانیم به جام های زرین که در مناطق مختلف ایران کشف شده اند اشاره کنیم. از جمله جام زرین حسنلو که از تپه حسنلو در نزدیکی روستای نقده در استان آذربایجان غربی کشف شده است. همچنین جام های زرین مارلیک که از تپه مارلیک بدست آمده اند همه از جنس طلا بوده و قلمزنی روی آن ها انجام شده است. وسایل مورد نیاز برای قلمزنی، چکش، انواع قلم و سطوح فلزی می باشد، بنابراین بدیهی است که در قرون گذشته این هنر رایج شده باشد. البته این نکته مهم را هم در نظر بگیرید که نمی توانیم قدمت ظروف قلمزنی زرین را به درستی تخمین بزنیم زیرا میزان اکسید شدن یا ترکیب شدن طلا در طی هزاران سال بسیار اندک است. پس شاید تعدادی از ظروف قلمزنی طلای موجود در موزه ها هم تقلبی باشند!
گفتیم که به نظر می رسد از دوره سکا ها و ماد ها، هنر قلمزنی روی ظروف به خصوص ظروف طلا، رایج شده باشد. پس از آن با قدرت گرفتن پارس ها و بوجود آمدن سلسله هخامنشیان، اهمیت این هنر افزایش پیدا کرد. در زمان حکومت سلسله هخامنشیان، اسناد مهم تاریخی مانند زمان و چگونگی فتح سرزمین ها یا ساخت شهر ها بر روی لوح های مفرغی نوشته می شد که به همراه نقش هایی از پادشاه زمان نیز بود. ساخت این کتیبه ها و لوح ها تنها به دست استادان قلمزنی انجام می شد.
قلم زنی اصفهان از سبک های مهم این هنر است که می توانیم بگوییم بیش از سبک های شیراز و تبریز، شکوفا شده است. قسمت عمده ای از قلم زنی اصفهان را در شهر اصفهان انجام می دهند. شاید فکر کنید دلیل تجلی قلم زنی اصفهان به دوران صفوی بر می گردد ولی چیزی که در حال حاضر به نام قلم زنی اصفهان می شناسیم، در دوران پهلوی دوم دوباره متولد شد و به بار نشست.
درست است که در دوران صفوی اهمیت به هنر و #صنایع دستی افزایش پیدا کرد ولی در دوران قاجار بسیاری از هنرمندان و استادان قلم زنی منزوی شدند و تقریباً این هنر از رواج افتاد. باید بدانید که سلسله قاجار با تمام میراث سلسله صفوی دشمنی داشتند و ترجیح می دانند تمام آثار زیبایی که از آن زمان باقی مانده از میان برود. از آنجایی که پایتخت سیاسی و شهر مهم صفویان، اصفهان بود، قاجاریه تلاش فراوانی برای از بین بردن بنا های صفوی و یادگار های باقیمانده از آن زمان کردند. گفتیم که صفویان اهمیت زیادی به هنر می دادند و به همین دلیل در دوران حکومت آنها، هنر های بسیاری به خصوص در شهر اصفهان شکوفا شده و به اوج خود رسیدند.
در همین جهت بسیاری از هنر ها با هم تلفیق شدند که آثار زیبایی را بوجود آوردند. برای مثال در دوران صفویان استادان خوشنویسی آثار زیبایی را خلق کردند و پس از مدتی هنر خوشنویسی با هنر قلم زنی ادغام شد که نتیجه آن ظروف فلزی عمدتا نقره بود که در کنار نقش های زیبای برجسته، اشعار خوشنویسی از شاعران مشهور ایران را در خود داشتند. غیر از نقره، هنر قلم زنی بر روی ظروف برنز، مس و برنج هم پیاده شدند که در نوع خود بسیار زیبا و ارزشمند بودند. متأسفانه در دوران حکومت قاجار این هنر مانند هنر های دیگر از میان رفت و استادان هنرمند در گوشه فقر و عزلت از دنیا رفتند.
در زمان پهلوی دوم که کشور تا حدودی به ثبات اجتماعی و سیاسی رسیده بود، هنر های کهن مانند قلم زنی و میناکاری و… دوباره جان گرفتند که البته این اتفاق را مدیون تعداد انگشت شماری از استادان هستیم که در کارگاه های شخصی خود، شاگردان شایسته ای را آموزش دادند.
نمونه هایی از شاهکار هنر قلمزنی
کیف قلمزنی
گلدان قلمزنی
ساعت جیبی قلمزنی
انگشتر قلمزنی
کیف قلمزنی
آخرین دیدگاه‌ها