در این مطلب می خواهیم به بحث شهر باستانی جندی شاپور بپردازیم. دزفول یکی از شهرهای تاریخی و کهن در استان خوزستان است که جاذبه های تاریخی و طبیعی بی نظیری را در خود جای داده است. 
ذزفول از شمال به لرستان، از مشرق به شوشتر ، از جنوب به اهواز و از مغرب به اندیمشك و ایلام محدود و ارتفاع آن از سطح دریا ١٢. متر است . فاصله ان تا تهران ٧٢١ كیلومتر میباشد. رودخانه های مهم این شهرستان دز و كرخه است.شهر دزفول در دامنه های زاگرس میانی قرار دارد و پیشینه ی تاریخی آن به زمان ساسانیان برمی گردد. دزفول دارای زمستان و پاییزی مدیترانه ای بوده و از پایان زمستان تا آغازه های بهار دارای زیست بومی سرسبز و زیبا می باشد. از جاذبه های طبیعی و زیبای دزفول میتوان به آبشار شوی یکی از بزرگترین و زیبا ترین آبشارهای ایران، دریاچه شهیون، تفریگاه ساحلی دز، پارک ملی دز و سالن کوه که شامل جاذبه های کم نظیر سیاه چاله،دشت لالههای واژگون و غارها و چشمههاست اشاره کرد. از جاذبه های تاریخی دزفول می توان به پل قدیم، آسیابهای آبی دزفول، مسجد جامع دزفول، بازار قدیم دزفول،آرامگاه یعقوب لیث صفاری شهریار ایرانی ، تپههای چغامیش،شهر باستانی جندی شاپور و دانشگاه جندی شاپور اولین دانشگاه جهان ساخته شده در زمان ساسانیان، شهر باستانی ایوان کرخه، مجموعه تاریخی شاه رکنالدین و خانه تیزنو اشاره کرد. صنایع دستی این استان نمدمالی، خراطی، کپوبافی، و گیوه دوزی می باشد. از جمله سوغات دزفول کلوچه خرمایی، کلوچه شکری، کلوچه نمکی، لوزی شکری و نان شیر، معجون کنجد، ارده، شیره (سیلون) ، نان کنجدی، قرص نعناع می باشد.
شهر باستانی جندی شاپور
شهر جندی شاپور در استان خوزستان و شهر دزفول واقع شده است. برا دسترسی به این شهر باید از سمت شهر دزفول به طرف روستای اسلام آباد حرکت کنید، در نهایت با رسیدن جاده دزفول شوشتر به سمت راست جاده بپیچید. جندی شاپور در 17 کیلومتری دزفول واقع شده و یک مکان تاریخی و از جاهای دیدنی دزفول خوزستان محسوب میشود.
در واقع شهر باستانی جندی شاپور (گندی شاپور یا نیلاط) در محوطهای به مساحت 8 کیلومترمربع در مجاورت روستای اسلامآباد (از توابع شهرستان دزفول در استان خوزستان و در 12 کیلومتری شهر دزفول واقع شده است. معماری شهر جندیشاپور تلفیقی از معماری تمدنهای رومی و یونانی بوده که عبارت است از طرح مستطیل شهرسازی با خیابانهای وسیع و مستقیم و چهارراههای منظم و کوچههای موازی که بناها نیز یک طبقه و گاهی دو و یا سه طبقه بودهاند. با تأسیس اولین دانشگاه جهان در جندیشاپور، شهر به تدریج به صورت یکی از مراکز علمی و پزشکی جهان آن روز درآمده و پس از حمله اعراب به ایران نیز اعتبار خود را تا قرون سوم و چهارم هجری حفظ نموده است. این محوطه تاریخی در شهریورماه سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نگاهی به شهر باستانی جندی شاپور
شهر جندی شاپور در قرن 3 میلادی به دستور شاپور اول ساسانی ساخته شده است. همزمان با تاسیس شهر، دانشگاه نیز در این منطقه احداث شده است. دانشگاه جندی شاپور به عنوان قدیمی ترین دانشگاه در خاورمیانه شناخته شده است. با دستور شاپور اول تعداد زیادی از علما و پزشکان در این دانشگاه گرد هم آمدند و بسیاری کتابهای طب یونانی در آن زمان به زبان پهلوی ترجمه شدند؛ تا جایی که شهر جندی شاپور دارای بزرگترین کتابخانه و مرکز تحقیقاتی در آن دوران شناخته شده بود. با گسترش این شهر، مهاجرت مردم از سایر کشورها به جندی شاپور افزایش یافت.
در قرن ششم با رونق شهر جندی شاپور، علاوه بر دانشگاه در این شهر بیمارستانی نیز تاسیس شد که در این بیمارستان پزشکانی از یونان و هندوستان به دستور انوشیروان گرد هم آمدند و به معالجه بیماران پرداختند. درمان بیماران، آموزش مباحث پزشکی و علمی در آن زمان در جندی شاپور بسیار رونق داشت. در سالهای بعد با ساخت بیمارستانی مشابه بیمارستان جندی شاپور در شهر بغداد، این شهر رو به زوال و نابودی رفت و از رونق آن کاسته شد. در نهایت تجهیزات و امکانات این بیمارستان به بغداد منتقل شد. بقایای این شهر در سال 1310 به عنوان آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
به طور کلی علت شهرت جندی شاپور را میتوان به دلیل وجود بیمارستان، قدیمیترین دانشگاه خاورمیانه، جمع آوری کتب ارزشمند و… مرتبط دانست. امروزه بقایا این شهر باستانی نیز به عنوان مکانی که به ثبت ملی رسیده، همواره حائز اهمیت است.
موقعیت جغرافیایی شهر باستانی گندی شاپور
خرابه های شهر گندی شاپور در کناره های رود کارون در استان خوزستان در روستایی به نام شاه آباد واقع شده است. این روستا به دستور فتحعلی خان، در زمان حکومت صفویان در سال ۱۰۵۰ هجری قمری بر ویرانه های گندی شاپور ساخته شده است. منطقه ای که این شهر در آن بنا شده بوده، ناحیه ای مسکونی به نام نیلاب یا بر اساس زبان خوزی «نیلاط» بوده که بر اساس نقشههای امروزی در شرق شوش، جنوب شرقی دزفول و شمال غربی شوشتر واقع است.
اولین دانشگاه جهان درشهر باستانی جندی شاپور
از جمله ویژگی های منحصر به فردی که در شهر گندی شاپور در دزفول قابل مشاهده است احداث دانشگاه بوده است که به گفتهی مورخان، دانشگاه گندیشاپور با بیش از هفده سده قدمت، باستانیترین دانشگاه خاورمیانه بوده که به دستور شاپور یکم احداث شده است. همچنین با آوردن طبیبان کاردست و عالمان رشته های گوناگون به این شهر همگی سبب شدند که در رونق این شهر تاثیر چشمگیری به وجود بیاید. همچنین بسیاری از کتاب های یونانی را به زبان پهلوی ترجمه کردند تا جایی که کتابخانه دانشگاه گندی شاپور بهترین مرکز تحقیقاتی در خاورمیانه شد.
با توجه های ویژه ای که شاپور یکم به شهر گندی شاپور در دزفول داشت نیز سبب شد تا در کمتر از ده سال به عنوان یک منطقه ی ویژه ی تجاری و اقتصادی تبدیل شود. بیرون شهر، مزارع نیشکر، گندم و جو را ایجاد کردند و سطح زیر کشت این محصولات را به حدی گسترش دادند که بازرگانان، محصول تولیدی این مزارع را به سراسر ایران ارسال میکردند.
رونق جندی شاپور
توجه ویژه شاپور یکم به گندی شاپور باعث شد تا در زمانی کمتر از ده سال به منطقه ویژه تجاری و اقتصادی تبدیل شود. بیرون شهر، مزارع نیشکر، گندم و جو را ایجاد کردند و سطح زیر کشت این محصولات را بهحدی گسترش دادند که بازرگانان، محصول تولیدی این مزارع را به سراسر ایران ارسال میکردند.
آوازه رونق تجاری جندی شاپور علاوه بر مناطق مختلف ایران، به تمدنهای اطراف از قبیل میانرودان نیز رسیده بود و طولی نکشید که مهاجرت کارگرها، سرمایهگذاران و اقشار مختلف مردم، موجب افزایش جمعیت این شهر شد. اما رونق این شهر در دوران حکومت خسرو انوشیروان دادگر (قرن ششم میلادی) از هر زمان دیگری بیشتر به چشم میآید. به دستور انوشیروان علاوه بر توسعه دانشکده پزشکی، بیمارستانی را در این شهر احداث کردند که در زمان خود کمنظیر بود. همچنین به دستور انوشیروان، پزشکانی را از هندوستان و یونان استخدام کردند تا به معالجهی بیماران بپردازند و همچنین در بحث آموزش پزشکی مشارکت کنند.
رویدادهای مهم شهر باستانی جندی شاپور
- ماجرای مانی پیامبر ایرانی در این شهر اتفاق افتاده است. در زمان بهرام یکم، چهارمین پادشاه ساسانی (از فرزندان شاپور یکم)، مانی مورد خشم موبدان زرتشتی قرار گرفت و به دستور بهرام یکم اعدام شد. پیکر مانی را بر یکی از دروازههای شهر آویختند که آن دروازه تا ادوار اسلامی به دروازه مانی مشهور بود.
- در زمان شاپور دوم، دهمین پادشاه ساسانی (قرن چهارم میلادی) شهر توسط رومیها محاصره و قسمتی از حصار شهر نیز تخریب شد. شاپور دوم پس از غلبه بر رومیان، قیصر روم را اسیر و او را وادار کرد از سرزمین خود خاک بیاورد و حصار شهر را تعمیر کند. همچنین قیصر روم باید برای جبران خساراتی که به نخلها وارد شده بود، بهجای هر نخل از بین رفته درخت زیتون میکاشت. بنابر نظر مورخان، ظاهرا این اولین باری بود که در ایران درخت زیتون کاشته میشد.
- در زمان انوشیروان، فرزندش انوشکزاد بر علیه او قیام کرد. انوشکزاد از مادری مسیحی بود. با پشتیبانی بازرگانان، سپاهی از مسیحیان و برخی نیروهای نظامی مخالف انوشیروان فراهم کرد و علیه انوشیروان به پا خواست که قیامش بهشدت سرکوب شد.
- از دیگر رویدادهای مهم تاریخی ورود بدون جنگ و خونریزی اسلام به این شهر است. در زمان فتح خوزستان توسط سپاه بصره (حدود سال ۱۸ هجری قمری) که والیاش در آن زمان ابوموسی اشعری بود، شهر جندیشاپور توسط سپاه اسلام محاصره شد؛ ولی مردم مقاومت کردند و اجازه ورود به شهر را ندادند. یکی از اسرای ایرانی، اماننامهای تهیه کرد، آن را به تیر بست و به داخل شهر پرتاب کرد. اهالی شهر به زعم اینکه این اماننامه از سوی اعراب است، دروازهها را باز کردند. سپاه اعراب بعد از اینکه وارد شهر شدند و پس از کسب تکلیف از عمر بن خطاب، خلیفه آن زمان، به این اماننامه احترام گذاشتند و مردم شهر باستانی جندیشاپور هم پرداخت جزیه را پذیرفتند و به این ترتیب اسلام بدون جنگ و خونریزی وارد جندیشاپور شد.
