نقره سازی در ایران
نقره سازی یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی در ایران است که به آن سیم سازی نیز می‌گفتند. کار نقره سازان، ساخت ظروف نقره و ساخت زیورالات نقره است. نقره سازان تمامی مراحل تولید ظروف نقره ای یا زیورالات نقره را در کارگاه انجام می‌دهند. فرآیند ساخت زیورالات نقره در نقره سازی مراحل مختلفی را دربرمی‌گیرد. از ذوب نقره گرفته تا نوردکاری، فلزکاری، لحیم کاری و احیانا قلمزنی و حکاکی. امروزه به خاطر مکانیزه شدن نقره سازی و تخصصی شدن کارها، نقره سازی در کارخانه‌های مجهزی تولید می‌شود. البته نقره سازان سنتی نیز دیگر همه مراحل نقره سازی را در کارگاه خود انجام نمی‌دهند. و حتما بخشی از مراحل نقره سازی به سایر کارگاه‌ها سفارش می‌دهند. نقره سازی عمدتا در شهرهای اصفهان، تبریز، شیراز و زنجان انجام می‌شود.
ویدئو نقره کاری
هنر نقره سازی
نقره سازی هنری است که بر روی نقره ، مراحلی مثل قلم زنی، چکش کاری و … انجام می‌شود و با آن انواع زیور آلات و ظروف را می سازند. این هنر در استان هایی مانند قزوین و اصفهان به فراوانی انجام می‌شود.
بعد از طلا و طلا سازی یکی از فلزات با ارزش و پرکاربرد نقره است که با آن علاوه بر زیورآلات ظروف و اشیاء تزئینی می‌سازند.
نقره یک فلز ارزشمند مانند طلا و مس است که به شکل خالص در طبیعت یافت می شود و استخراج آن از سنگ معدن انجام می شود . معادن بسیاری در ایران هستند که سنگ نقره در آن ها یافت می شود .
یکی از این معادن معدن نخلک در میانه کویر لوت در شمال انارک است که در زمان ساسانیان برای ساخت ظروف سیمین از آن ها بهره برداری می شد . هنر نقره سازی در آن زمان بسیار رونق داشت .
در آن زمان نقره کاری به روش های مختلفی انجام می شد . از جمله ی این روش ها هنر فلزکاری ریختگی در اشیاء سیمین ، ساخت اشیاء نقره به وسیله چکش کاری ، ساخت ظروف آستردار بود .روش ساخت ظروف نفره به این گونه است که پس از عیار کردن نقره با مس نقره را ذوب می کنند و آن را داخل قالبی به نام ریچه می ریزند .
ریچه به صورت دو صفحه ی آهنی که یکی از آن ها دو زه در اطراف دارد است .این دو صفحه در هم چفت می شوند و از شکاف بالای آن ها نقره ی ذوب شده را در آن می ریزند . سپس به شکل شمش در می آید .این شمش ها را توسط دستگاه های نورد به ضخامت های مختلف تبدیل و آن ها را نازک می کنند .
مراحل انجام کار نقره سازی و ساخت زیورالات نقره
در این مقاله، ما قصد داریم ساخت زیورآلات نقره را در 5 مرحله توضیح بدهیم. اما باید گفت که ساخت زیورالات نقره شامل بیش از پنج مرحله است. این پنج مرحله عبارتند از ۱. اره کشی، ۲. سوهان کشی، ۳. فلزکاری، ۴. لحیم کاری و ۵. پرداخت. باید گفت که قبل از این پنج مرحله، بایستی عمل ذوب نقره و تبدیل آن به شمش نقره و همچنین نوردکاری و احیانا ریخته گری انجام شده باشد.
نقره سازی و ساخت شمش نقره و نوردکاری
ممکن است سازندگان زیورالات نقره، نقره مورد نیاز خود را از نقره دست دوم و یا مستعمل تامین کنند. از این رو نیاز است که ابتدا این نقره‌ها ذوب یا آب شوند. روش ذوب نقره را در مقاله “می‌دونید ذوب سکه نقره چه جوری انجام می‌شه؟” به طور کامل و با جزئیات توضیح داده‌ایم. حاصل مرحله ذوب نقره، ایجاد شمش نقره است. شمش نقره به صورت یک صفحه کوچک و با یک ضخامت مشخص است.
باید توجه داشت که اگر برای ساخت زیورالات نقره از نقره خالص استفاده می‌کنید، باید از بار نقره استفاده کنید. اضافه کردن بار نقره به نقره خالص همان عیار کردن نقره است. به عبارت دیگر در ساخت زیورالات نقره، بایستی نقره خالص را تبدیل به آلیاژ استرلینگ یا آرگنتوم بکنید. پس از اینکه شمش نقره به دست آمد، نوبت به نورکاری می‌رسد. در نوردکاری، شمش نقره را با استفاده از غلتک به ضخامت‌های مورد نیاز تبدیل می‌کنند.
ریخته گری زیورالات نقره
از قدیم تا کنون استفاده از ماسه برای ریخته گری نقره مرسوم است. در ساخت ظروف نقره، از قالب‌های فلزی مانند قالب‌های برنجی و آلومینیومی استفاده می‌کنند. ممکن است پس از ریخته گری، زیورالات به دست آمده کمی دارای زواید مختلف باشد. این زواید با استفاده از سوهان کاری برطرف می‌شود. حال در ادامه به توضیح پنج مرحله اصلی نقره سازی زیورالات نقره می‌پردازیم:
۱. اره کشی یا اره کاری
اره ابزاری است که برای بریدن نقره و ایجاد شیار روی آن به کار می‌رود. از آنجایی که نقره، فلزی نرم به شمار می‌رود، برش آن با اره‌های نازک، مانند اره مویی امکان‌پذیر است. برای برش نقره از اره شماره ۲، ۴ و ۶ استفاده می‌کنند. به طور کلی در جواهرسازی، میزان بزرگی یا کوچکی اره را با شماره با شماره مشخص می‌کنند. هر چقدر شماره اره بیشتر شود، اره ظریف‌تر می‌شود. برای مثال اره شماره 6 نسبت به اره شماره ۲ و ۴ ظریف‌تر است. به همین خاطر از این شماره برای برش‌های ظریف‌تر استفاده می‌کنند.
یکی از مهمترین نکات اره کشی یا اره کاری نقره، انجام درست آن و جلوگیری از ایجاد سَوالِه است. سَوالِه همان خاک نقره است که در اثر اره کشی ایجاد می‌شود. معمولا جمع‌آوری سواله نقره و ذوب آن عملی بسیار سخت است. بنابراین عدم دقت در اره کاری و ایجاد سواله بیشتر باعث از بین رفتن و هدررفت نقره خواهد شد.
۲. سوهان کاری
به سوهان، گورا نیز می‌گویند. ظرافت سوهان به مانند اره با شماره مشخص می‌شود. هر چقدر شماره سوهان بالاتر باشد، دندانه‌های سوهان ریزتر می‌شود. برای مثال سوهان شماره ۱، دندانه‌های درشتی داشته و مقدار زیادی براده یا سواله ایجاد می‌کند. بنابراین هنگام ساخت زیورآلات نقره، بایستی از سوهان مناسب آن بخش از زیورآلات استفاده کرد. سوهان به دو شکل نیم دایره و مسطح تولید می‌شود.
از طرف دیگر، هر چقدر اره کشی با دقت بیشتری انجام شود، میزان سوهان کشی کمتری نیز نیاز خواهد بود. مناسب‌ترین سوهان برای جواهرسازی، سوهان شماره ۲، ۴ و ۶ است. باید گفت که سوهان شماره ۲، سوهانی متوسط به شمار می‌رود که در بیشتر موارد مناسب‌ترین سوهان است. در هنگام سوهان کاری، سوهان را هرگز به جلو و عقب حرکت ندهید. بلکه حرکت سوهان بایستی به صورت یک طرفه و به سمت بیرون بدن انجام شود.
۳. فلزکاری مهمترین مرحله نقره سازی
در ساخت زیورالات نقره، مرحله فلزکاری شامل چندین ریزمرحله دیگر است. این ریزمرحله‌ها عبارتند از چکش کاری، ریخته گری، مخراج کاری و چند زیرمرحله دیگر. به جرات می‌توان گفت که چکش کاری مهمترین مرحله فلزکاری نقره به شمار می‌رود. البته شاید با شنیدن اسم چکش به یاد کوبیدن چکش روی فلزات نقره‌ای بیفتید. اما باید گفت که مرحله چکش کاری در ساخت زیورالات نقره نیز وجود دارد. منتها با این تفاوت که چکش مورد استفاده در ساخت زیورالات بسیار ظریف بوده و از جنس پلاستیک است.
معمولا چکش کاری نقره را با استفاده از یک سری سندان‌های آماده انجام می‌دهند. شکل این سندان‌ها از تنوع بالایی برخوردار بوده و از آنها برای شکل‌دهی به زیورآلات استفاده می‌کنند. برای چکش کاری زیورالات ابتدا قسمت‌هایی که نیاز به خم کردن دارند را روی سندان متناسب با آن می‌گذارند. و سپس با استفاده از چکش پلاستیکی ضربات بسیار کنترل‌شده‌ای به آن وارد می‌کنند. چکش کاری زیورالات نقره نیاز به مهارت بسیار بالایی دارد. از این رو استادان نقره سازی به شاگردان و هنرجویان نقره سازی توصیه می‌کنند که مرحله چکش کاری را روی فلزاتی مانند مس به طور کامل تمرین کنند.
۴. نقره سازی و لحیم کاری
حتما با لحیم کاری آشنا هستند. شاید بیشتر مردم در خانه‌‌های خود یک دستگاه لحیم کاری در اختیار دارند. لحیم کاری زیورالات نقره نیز دقیقا شبیه لحیم کاری سیم برق است. البته به چند نکته باید توجه داشت. اول اینکه لحیم کاری در نقره سازی به دو نوع لحیم کاری سخت و لحیم کاری نرم انجام می‌شود. فرض کنید دو قطعه نقره دارید که قصد دارید آنها را به یکدیگر متصل کنید. و فرض کنید که برای ساخت این دو قطعه مرحله اره کاری و سوهان کاری را انجام داده‌ایم. و در انتها این دو قطعه را پرداخت زده و تقریبا به شکل نهایی درآورده‌اید. بنابراین اصلی‌ترین نکته این است که این دو قطعه بایستی کاملا دست سالم باقی مانده و آثار حرارت لحیم کاری روی آنها باقی نماند.
تفاوت لحیم کاری سخت و نرم دقیقا در رعایت این موضوع است. چنانچه شما از لحیم کاری نرم استفاده کنید، نوک هر دو قطعه که تحت تاثیر دستگاه لحیم قرار دارند، ذوب شده (رسیدن به دمای ذوب نقره) و به هم جوش می‌خورند. اما در لحیم کاری سخت، نوک هر دو قطعه سالم مانده و فقط به وسلیه لحیم به هم متصل می‌شوند. بنابراین استفاده از لحیم کاری سخت یا لحیم کاری نرم بسته به نوع قطعات و تشخیص نقره ساز است. معمولا برای لحیم کاری نرم از دستگاه لحیم گازی (مشعل گازی) و برای لحیم کاری سخت از دستگاه لحیم برقی استفاده می‌کنند.
۵. پرداخت زیورالات نقره
پرداخت، آخرین مرحله ساخت زیورالات نقره است. در این مرحله ممکن است مجبور به استفاده از سوهان نیز باشید. چرا که امکان دارد در اثر لحیم کاری، زوایدی در محل اتصال قطعات باقی مانده باشد. و شما مجبور به استفاده از سوهان شوید. مسلما در این مرحله بایستی از سوهان‌های بسیار ریز با شماره بالا استفاده کنید. برای پرداخت و صیقلی کردن سطح زیورالات نقره از دستگاهی به نام چرخ صیقل (با دینام یک طرفه و دو طرفه) استفاده می‌کنند. این دستگاه سطح نقره را به بهترین شکل ممکن، شفاف و درخشنده می‌کند.
باید توجه کنید که میزان چرخش و دور دستگاه پرداخت بایستی متناسب با ظرافت زیورالات نقره باشد. ممکن است چرخش بیشتر چرخ صیقل باعث خراشیده شدن سطح زیورالات نقره شود.
آخرین دیدگاه‌ها