آیا می دانستید که ایران از قطب های مهم هنرهای دستی در جهان است. هنرهای دستی را می توان به انسان های یکجانشین نسبت داد. آنگاه که در جایی ساکن شدند و شروع به ساخت ابزارهای خود به شیوه ای هنرمندانه کردند. هنرهای دستی از مهم ترین نوع هنر در ایران و جهان محسوب می شود.
هنرهای دستی تمام آن هنرهایی است که انسان در طول تاریخ حیات خود با دست می ساخته است. به روزگاران بسیار قدیم برمی گردیم، زمانی که اولین ماوای انسان ها روستاهای اولیه بود. انسان اولیه همواره به دنبال یک سرپناه و به دنبال ساخت و کشف آنچه مورد نیازش بوده، می رفته است. بدیهی است که لوازم و وسایل دست ساز را همین انسان ها ساخته اند. انسان از زمانی که یکجانشین شد شروع به ساخت فرآورده های زیادی کرده است. بسیاری از این فرآورده را چنان ظریف و زیبا ساخته که می توان به جرات آغاز هنرهای دستی را به این دوره از تاریخ نسبت داد. انسان همواره از زمان پیدایش خود به دنبال ارزش های زیبایی شناسی بوده است. از آن زمان با پیشرفت بشریت و تمدن، هنرهای دستی یا صنایع دستی نیز پیشرفت کرده است آنگونه که امروزه می بینیم. هر نقطه منطقه ای صنایع و هنرهای دستی مخصوص به خود را دارد.
ویدئو هنرهای دستی
آثار هنری با بکارگیری در انواع ساختارهای جامعه نقش خود را در انتقال رسالت خود، به عنوان یک بخش از هویت فرهنگی ایران با ایجاد لایه های مختلف بومی و ملی در آثار فرهنگی از گذشته تا به امروز ایفا کرده است.
اما در میان آثار هنری با وجود فرهنگ های مختلف در سراسر ایران شاهد آثار متفاوتی هستیم که یکی از فاخرترین این آثار هنری، هنر صنایع دستی می باشد که جلوه ای از فرهنگ قومی و ملی را به عرصه ظهور می رساند.
هنرهای دستی یعنی چه ؟
هنرهای دستی امروزه به بخش بسیار مهمی از محصولات کشورها تبدیل شده است. همانطور که بهترین تورهای ماهیگیری را در ونیز ایتالیا، بهترین ظروف مسی را در زنجان و بهترین گیوه های کردی را در هورامان می توان پیدا کرد. نکته ای که در مورد هنرهای دستی بسیار مهم است این است که علاوه بر اینکه از جنبه های زیبایی شناسی برخوردار هستند، در کنار این در زندگی روزانه نیز قابل استفاده هستند. این زیباترین نوع کاربردی شدن هنر در زندگی انسان هاست. شما یک تابلو نقاشی را میخرید و به دیوار می زنید. نقاشی یک هنر بصری است و باید به آن نگاه کرد و از آن لذت برد، در حالی که جام های سفالین، حصیرهای چوبی بافته شده توسط دست را در زندگی روزمره می توانید بکار ببرید. هرچند امروزه می توان از هنرهای دستی بعنوان مجسمه ها و المان های هنری نیز در تزیینات استفاده کرد.
هنرهای دستی در ایران
به جرات می توان گفت، هنرهای دستی در ایران، اصلی ترین نوع هنر در تاریخ و تمدن ایران به حساب می آیند. هنرهای دستی در ایران یکی از اصلی ترین قطب های این هنر در کل دنیا به حساب می آید.
انواع هنرهای دستی در ایران
1- بافته های داری
2- دست بافته های دستگاهی
3- رودوزی های سنتی
4- هنرهای فلزی
5- میناسازی
6- سفالگری
7- آبگینه
8- هنرهای مرتبط با چوب
9- هنرهای مرتبط با سنگ
10- نگارگری
11- چاپ های سنتی
12- حصیربافی
13- رنگ سازی سنتی
14- نمدمالی
15- پوستین دوزی
16- آثار چرمی و رنگرزی سنتی
17- هنرهای دستی در ظروف
علاوه بر موارد بالا دسته بندی های بسیار دیگری در هنرهای دستی ایران وجود دارد اما این دسته بندی از رشته ای اصلی به حساب می آیند. صنایع دستی یا همان هنرهای دستی در داخل کشور طرفداران بسیاری دارند. به طوریکه، اگرچه هزینه های تهیه آنها زیادتر از اجناس مشابه است اما حس و روحیه ی هنری آنها مختص به خودشان است. در میان هنرهای دستی پرطرفدار در ایران می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- فرش های دستباف و گلیم
2- ظروف شیشه ای و مسی
3- سفال و سرامیک
4- صنایع دستی مرتبط با چوب
5- زیورآلات
8- قلاب دوزی
9- سرمه دوزی
10- سوزن دوزی بلوچ
تعاریف مختلف از صنایع دستی
هنر صحافی و جلد سازی سنتی ایرانی
پیش از پرداختن به دیگر نکات مهم در خصوص صنایع دستی، بهتر است ابتدا تعریف جامع و کاملی از این صنایع داشته باشیم. در واقع باید بدانیم به چه محصولاتی صنایع دستی گفته می‌شود. همانند تمامی تعاریف پایه، برای صنایع دستی نیز تعاریف مختلفی ارائه شده است. تعدادی از مهم‌ترین این تعاریف عبارت‌اند از:
- گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر در سال 86 تعریف زیر را ارائه کرده است:
“هنرهای صناعی (صنایع دستی) بخشی از هنرهای سنتی است که حقیقت متعالی هنر را با فنون و مهارت‌های صنعتی متناسب آمیخته و با قابلیت تکثیر در متن زندگی فردی و جمعی عرضه کرده است.”
- سازمان صنایع دستی ایران در سال 83 تعریف زیر را ارائه کرده است:
“صنایع دستی ایران مجموعه‌ی وسیعی از رشته‌ها و صنایع بدیع است که با محوریت هنر و ذوق زیباشناختی و خلاقیت اقوام ایرانی و با بهره‌گیری و با کاربری در زندگی مردم، تولید گردیده و از قدمتی به تاریخ کهن ایران برخوردار است.”
- شورای صنایع دستی ایران در سال 48 تعریف زیر را ارائه کرده است:
“صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده‌های آن با دست انجام گرفته و در چهارچوب فرهنگ و بینش‌های فلسفی، ذوق و هنر انسانهای هر منطقه با توجه به میراث‌های قومی آنان ساخته و پرداخته می‌شود.”
- سمپوزیم بین‌المللی یونسکو– ITC مانیل فیلیپیندر سال 1997 تعریف زیر را ارائه کرده است:
“صنایع دستی از مواد خام تولید شده و قابلیت آن را دارد که به تعداد نامحدود تولید گردد. این محصولات می‌توانند کالای (سرمایه‌ای) و مصرفی (کاربردی) هنری دارای جنبههای زیبایی‌شناختی، خلاقانه و تزئینی دارای بار فرهنگی، سنتی و دارای جنبه‌ی نمادین دینی و اجتماعی باشد.”
تمایز صنایع دستی با انواع محصولات امروزی بیشمار است، این هنرهای دستی نه تنها از لحاظ پروسه تولیدی با محصولات دیگر متفاوت هستند، بلکه نگرشی متفاوت را به مشتاقان این هنر القا می کنند.اما وجه تمایز این صنایع با محصولات امروز در پروسه تولید خلاصه نمی گردد، و امور دیگری همچون فرهنگ مختص آن هنر و طرز تفکر و قدمت فرهنگی آن منطقه که در آن این هنرهای دستی تولید شده نیز را بازتاب می کند به طوری که، هنر صنایع دستی را نه به عنوان یک کالا، بلکه به عنوان یک تبادل ارزش ملی و فرهنگی تلقی می نمایند.
محققان و نویسندگان بزرگی همچون تایلر در قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی، هنر را تلفیقی از پیچیدگی های سنت و فرهنگ یک جامعه معرفی می کند، با این احتساب ایران با دارای بودن فرهنگی غنی و تاریخی بسیار عمیق یکی از پیشروان رواج این صنعت از قرون گذشته تا به امروز بوده است، به طوری که هنر صنایع دستی در ۳۰۰۰ گونه مختلف هنری در کشور به ثبت رسیده است.
ویژگی های هنر های دستی:
هر هنری باید دارای ویژگی هایی باشد که با توجه به چهارچوب های مشخص شده سازمان ثبت جهانی و فاکتورهای مشترک دیگر قصد داریم تا ویژگی های یک هنرهای دستی را برشمریم.
- انجام قسمتي از مراحل اساسي توليد توسط دست، ابزار و وسايل دستي.
براي توليد هر يك از فرآورده‌هاي دستي مراحل متعددي طي مي‌شود ولي انجام كليه‌ي اين مراحل به وسيله‌ي دست و ابزار و وسايل دستي الزامي نبوده.
چنانچه تنها قسمتي از مراحل اساسي توليد به اين طريق انجام شود، محصول توليد شده با توجه به ویژگی های مطرح شده در صورت دارا بودن این فاکتورها می توان یک محصول را در دسته بندی هنرهای دستی دانست.
- حضور موثر و خلاق انسان در توليد و شكل بخشيدن به هنری طراحی گشته و، امكان ايجاد تنوع و پياده كردن طرح‌هاي مختلف در مرحله‌ي ساخت محصولات متنوع هنری
- ایجاد و یا بهره وری از مواد اولیه بومی
- بکارگیری اصول فرهنگی و ایجاد نگاره های فرهنگی بومی و ملی
- مقرون به صرفه بودن نسبت به ارزش آن در مقایسه با محصولات دیگر
- قابلیت ایجاد بسترهای گسترش تولیدی در مناطق مشابه بومی
- قابلیت انتقال پروسه تولید از طریق خانوادگی و یا اصول انتقال فرهنگی آن منطقه مانند شاگرد و استادی
برای کارمند چه هدیه ای بخریم ؟
چرا هنرهای دستی
شاید اگر در تاریخ سفر کنیم و به گذشته برگردیم، ارتباط نزدیکی میان پیدایش اولین تمدن ها با یکجانشین شدن انسان ها و پیدایش هنرهای دستی پیدا کنیم. یکجا نشین شدن و شروع کردن کشاورزی شروعی بود که انسان به زندگی خود توجه بیشتر کند و دست به کار تولید هنر بزند. به طوریکه بخواهد آنچه که در ذهن دارد را بسازد و از آن استفاده و بهره ی خاص ببرد.
خرید هنرهای دستی
این روزها در قالب نمایشگاههای ملی و بین المللی، آثار دست ساز و هنرهای دستی به نمایش عموم در می آید. حتی فروشگاههای آنلاین نیز وجود دارند که در سطح جهانی کار خرید و فروش هنرهای دستی را انجام می دهند. تکنولوژی و صنعت ماشینی تمام زندگی انسان مدرن را در برگرفته است. برای همین هنرهای دستی و ساخته شده با دست ارزش دوچندان دارند. جواهرآلات دست ساز، کیف های دست ساز تا ماشین ها و ساعت های دست ساز، هم از نظر قیمت هم از نظر محبوبیت بسیار سرتر از موارد مشابه صنعتی هستند. تفاوت این دو آیا به جز دمیده شدن روح هنر در آثار دستی است؟
هنرهای دستی برتر کشور:
حالا که با صنایع دستی آشنا شدیم باید این موضوع را دریابیم که، در میان فوج عظیمی از هنر صنایع دستی، بعضی از این صنایع مورد توجه ویژه مخاطبان و علاقمندان ایرانی و بین المللی، قرار گرفته است که در ادامه متن به آن خواهیم پرداخت.
1- فرش های دستباف:
نماد فرهنگی کشور در صنایع دستی را با شاخص های مختلفی می توان سنجید اما، بطور معمول یک محصول معرف این بنیه فرهنگی و هنری در جهان خواهد بود.
فرش دستباف و گلیم نمادی است که از دوران باستان تا به امروز نماد اقوام ایران و ایرانیان بوده است، و این محبوبیت به صورت بین المللی با پذیرش فرش ایرانی به عنوان زیباترین و بالاترین کیفیت در این زمینه از صنایع دستی مورد پذیرش قرار گرفته است.
فرش های دستباف ایرانی با طراحی منحصر بفرد و با تکیه بر سنت طرح های جلوه نگر و بعضا قومی و ملی در سده ۱۷ در به اوج شکوفایی خود دست یافت و این امر تا به امروز فرش های دستباف ایرانی همچون گلیم، زیلو، قالی و قالیچه ها را در زمره یکی از محبوب ترین آثار هنرهای دستی جهان قرار داده است.
2- ظروف مسی و شیشه ای:
از کهن ترین تکنولوژی های ایرانیان می توان از فناوری تولید ظروف مسی و شیشه ای و شکل دهی در سده های گذشته با طراحی خاص اشاره نمود.
شیشه گری نه تنها در ایران بلکه در جهان از ابتدایی ترین تکنولوژی پیشرفته ساخته دست بشریت است که ایرانیان از پیشروان این علم بودند، و آثار این شیشه در مقیاس جهانی نیز به نام ایرانیان ثبت گردیده است.
اما دوران اوج این صنعت را پس از فراز و نشیب های بسیار زیاد می توان در دوره سلجوقیان کنکاش نمود.
در این دوره ایرانیان با ایجاد فناوری برای شکل دهی و ایجاد نقش های برجسته بر روی شیشه این صنعت را تبدیل به یک فناوری با قابلیت بالا نمودند.
همچنین می توان اولین فلزکاران و بالاخص مسگران را ایرانیان دانست، که به فناوران این زمینه مسگر می گفتند که، با توجه به قابلیت های بسیار زیاد همچون میکروب زدایی در غذا، قدرت تحمل حرارت بالا و داشتن اشکال زیبا به سرعت باعث گسترش این هنر در کشورهای مختلف دنیا شد.
این ظروف مسی با داشتن ارکان مختلف و ویژگی هایی پزشکی تا هنری هم اکنون جز هنرهای دستی بسیار محبوب تبدیل گشته که ایران سهم بسزایی در این صنعت را دارد.
3- سرامیک و سفال:
+6 سفال و سرامیک جز کهن ترین هنری های طراحی در ایران محسوب می گردد و استفاده در آثار تاریخی و فرهنگی مختلف و همچنین نقش این صنعت در ساخت ابزار دکوری و کاربردی سبب محبوبیت این صنعت در سراسر جهان گردیده که ایران سهم قابل توجهی در این بازار را به خود اختصاص داده است.
علم سفال و سفالگری با ساختن ظروف گلی بوجود آمده است که می توان در این بین به پیاله ها و کوزه های سفالی که از اعصار گذشته مورد استفاده بوده نام برد.
این علم با قدمتی ۱۰ هزار ساله یک از صنایع پیشرفته بالقوه باستانی بوده که قدیمی ترین این کارگاه های سفالگری جهان در شوش قرار دارد.
همچنین معرق کاری کاشی که با استفاده از سرامیک و کاشی ها صورت می گرفته که با طراحی و رنگ بندی بسیار دقیق بکار می رفته است، و هم اکنون بسیاری از نمادهای تاریخی ما را به خود مزین کرده است.
4- هنری های معرق و مینا کاری:
ایران یکی از صادرکننده های اصلی مینا کاری و چوب های طراحی شده با با طراحی معرق است که، با هنر ظریف خود چشم هر بیننده را محو خود می کند.
این شیوه از صنایع دستی به دلیل شباهت عملکردی با صنایع دستی دیگری همچون کاشی کاری معرق بازتاب های متنوعی را در طول زمان در کاربرد و نوع طراحی در یکدیگر ایجاد کرده اند.
هنرهای چوبی با اختصاص دادن جلوه های متنوع و استفاده در آثار مختلف، یکی از محبوبترین نمادهای صنایع هنر دستی ایران در ابعاد جهانی محسوب می گردد به طوری که سهم قابل توجهی را در صنعت صادراتی کشور به عهده دارد.
۵- زیورآلات باستانی:
آلیاژ های گران قیمت و البته بسیار شکیل و زیبا از دیرباز یکی از صنایع مورد علاقه ایرانیان و کشورهای دیگر بوده است.
در ایران شهرهای غربی و جنوبی با دارا بودن آلیاژهای مختلف از جنس های مختلف مثل طلا، نقره، فیروزه و… شروع به تولید و ایجاد انواع زیورآلات با طرح های متنوع و سبک و سیاق فرهنگ و هنر بومی خود کردند.
این زیورآلات که در اعصار گذشته در قالب ترکیبی با لباس محلی مورد استفاده قرار میگرفته ، نقش مهمی در آداب و رسوم و نماد اقوام مختلفی ایرانی داشته، که این سنت باعث ایجاد فرهنگی بر اساس این نوع پوشش خاص و تمایز آنها با یکدیگر گردیده است.
این زیورآلات و نحوه طراحی و شکل دهی به این فلزات گرانبها، مورد توجه کشورهای مختلف همسایه و سطوح دیگر جهان قرار گرفت و در قرن های گذشته تبدیل به یک صنایع دستی لوکس و محبوب گشت، و امروزه مردم بخشی از هویت خود را طرح های اصیل این اقوام می توانن بیابند.
تصاویری از هنرهای دستی
آخرین دیدگاه‌ها