قبل از اینکه به بحث آماده سازی چرم بپردازیم یهتر است نگاهی یه صنعت چرم و آشنایی با آن بپردازیم
چرم طبیعی چیست؟
چرم به طور اساسی از پوست حیوانات تولید می شود و پس از گذراندن مراحل ای بهبود و زیباسازی می شود.
چرم را از پوست حیواناتی مانند گاو، گوسفند، بز، اسب، خوک و انواع حیوانات دیگر به دست می آورند در صنعت امروزی چرم پوست گوساله، بز و گوسفند بیشترین استفاده را دارند.
در واقع چرم یکی از محصولات جانبی، مهم و ارزشمند در صنعت گوشت است. تولید انواع چرم طبیعی از پوست گاو، گوسفند، بز یا شترمرغ باعث شد که پوست‌هایی که پس از کشتار از بقایای حیوانات به جا می‌ماند به یک محصول بسیار مفید و بادوام تبدیل شوند.
فرآیند تولید چرم از پوست حیوانات پروسه‌ای طولانی، پیچیده و بسیار تخصصی است. اغلب کارخانه‌های دباغی چرم طبیعی در جهان متعلق به کسانی است که هنر چرم‌سازی را از پدران یا اجداد خویش آموخته‌اند. یعنی دانش تبدیل کردن پوست به چرم سینه به سینه به آنها منتقل شده است.
گرچه چندین دهه است که با ورود ماشین‌آلات صنعتی به هر کارخانه چرم سازی، تولید چرم طبیعی کمی ساده‌تر از قبل شده اما واقعیت آن است که این کار هنوز به شدت پیچیده و طولانی است و هفته‌ها طول می‌کشد که یک تکه پوست به چرمی تبدیل شود که بتوان آن را در صنایعی مانند پوشاک مورد استفاده قرار داد. در این قسمت سعی کردیم پاسخ کاملی به سوال چرم چیست و چرم از چی درست میشه بدهیم. در ادامه مقاله همراه ما باشید.
ویدئو مراحل ساخت چرم به روش سنتی
روشهای تولید چرم
چرم در دنیا به دو روش اصلی تولید میشود؛ با استفاده از مواد کرومی، با استفاده از مواد گیاهی (وجیتال).
روش کرومی
در روش نخست (کرومی)، فضاهای بین سلولی سطح پوست خام با استفاده از مواد شیمیایی کرومی رنگ دهی میشود که از شیوه‌های سنتی تولید چرم است و تا سال‌های اخیر، بیشتر چرم تولیدی در دنیا با همین روش تولید می‌شد. البته در حال حاضر در اروپا و آمریکا استفاده از این روش ممنوع شده است و محصولات چرمی‌ای که با مواد کرومی تولید شده‌اند، اجازه حضور در بازار را ندارند. علت اصلی آن هم آسیب رساندن کروم به محیط زیست است.
روش گیاهی
طی سال‌های اخیر، کشورهای پیشرفته تولیدکننده چرم و محصولات چرمی به استفاده از مواد گیاهی برای تولید چرم و محصولات چرمی روی آورده اند. البته هنوز در ایران، در خصوص آسیب‌رسانی و مضرات مواد کرومی اطلاع‌رسانی درستی انجام نشده و قانونی هم برای محدود کردن استفاده از این نوع چرم وجود ندارد.
چرا پوست را دباغی می‌کنند؟
پوست حیوانات همانند تمامی بخش‌های زنده آنزیم‌هایی دارد که این آنزیم‌ها باعث پوسیده شدن و تجزیه پوست میشود. دباغی پوست حیوانات با هدف حفظ ماندگاری و جلوگیری از تجزیه آن صورت می‌گیرد. دباغی چرم روشهای مختلفی دارد و ممکن است هر کارخانه دباغی چرم از یکی از این روش‌ها استفاده کند.
در حالت کلی انتخاب روش دباغی چرم طبیعی وابسته به کیفیت پوست و کیفیت چرمی است که بعد از فرایند دباغی قصد تولید آن را دارند. به همین دلیل ممکن است مراحل دباغی چرم و مواد استفاده‌شده در این فرایند متفاوت باشد.
انواع دباغی پوست حیوانات
همان‌طور که گفته شد هدف از دباغی پوست حفظ آن از فساد و تجزیه است. در کارگاه دباغی چرم با استفاده از موادی خاص پوست خام را به چرم تبدیل می‌کنند. در ادامه انواع مواد استفاده‌شده در دباغی را به شما معرفی می‌کنیم.
تاریخچه چرم در ایران
در ایران نوشته‌هایی مربوط به پس از حملهٔ مغول، از خواجه رشید الدین، نشان‌گر آنست که تجارتت تولید چرم و پوست در ایران پررونق بوده‌است، این اسناد گواه شهرت برخی شهرها مانند تبریز و شیراز در این دوره است. در دورهٔ قاجار، همدان مرکز مهم تولید چرم، معروف به «چرم همدانی» بوده‌است، که از پوست گوسفند تهیه می‌شد. در سال ۱۲۶۷ از جمله کارهایی که امیر کبیر به نمایشگاهی در لندن فرستاد، پوست بوده‌است. به علاوه در این دوره صادرات پوست و چرم، از اغلب شهرهای ایران به روسیه و عثمانی و هند رونق بسیار داشت. علاوه بر همدان، شهرهای تبریز و اصفهان نیز در تولید و صادرات چرم سهم به‌سزایی داشته‌اند. اولین کارخانه چرم سازی ایران در سال ۱۳۰۸ شمسی در شهر تبریز بنا شد و پس از آن در همدان، تهران و اصفهان نیز کارخانه‌هایی تأسیس شد.
در سال ۱۳۱۱ نخستین کارخانه ماشینی و مدرن تولید چرم سازی در همدان توسط اردشیر یگانگی بنیان گذاشته شد.
تاریخ فعالیت واقعی صنعت چرم سازی در ایران را باید از تاریخ فعالیت صنعت چرم در همدان محاسبه کرد. از آن پس این صنعت به تدریج در کشور توسعه یافت به گونه‌ای که تعداد کارخانه‌های چرم سازی از یک کارخانه در سال ۱۳۱۱ به ۲۲ کارخانه در سال ۱۳۲۲ افزایش یافت.
تولید چرم
چرم، جنسی است که در دباغی پوست خام جانوران، به‌ویژه گاو به‌دست می‌آید. فرایند دباغی، پوست فسادپذیر را به یک مادهٔ طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف‌پذیر برای کاربردهای گوناگون تبدیل می‌کند. چرم در تلفیق با چوب، پایهٔ فناوری باستانیان را شکل می‌داده است. صنعت چرم و صنعت خز با هم متفاوت‌اند. این تفاوت از اهمیت مواد خام مورد استفاده در هر کدام پیداست. مواد خام مورد استفاده در صنعت تولید چرم، محصولات فرعی صنعت گوشت هستند؛ در حالی‌که گوشت ارزش بیش‌تری از پوست دارد. مواد خامی که در صنعت خز به‌کار گرفته میشوند، ارزش بیش‌تری از گوشت دارند و به همین خاطر گوشت به عنوان یک محصول جانبی تلقی میشود. تاکسیدرمی اجازهٔ استفاده از پوست حیوانات را به انسان می‌دهد، البته مهم‌تر از پوست‌شان، سر و بخشی از پشت آن‌هاست. پوست‌ها و پوست‌های خام در ساخت چسب و ژلاتین هم کاربرد دارند. چند راه وجود دارد که در نتیجهٔ آنها، پوست جانور به یک مادهٔ انعطاف‌پذیر و محکم به نام چرم تبدیل میشود این موارد باعث شکل گیری تجارت پر سود تولید چرم میشود.
یکی دیگر از موارد بحث، چگونگی تولید چرم و خط تولید چرم است. در واقع چرم نوعی جنس است که با دباغی پوست جانوران به دست می‌آید. یکی از محبوب‌ترین چرم‌ها چرمی است که از پوست گاو به دست می‌آید. طی فرآیند دباغی، پوستی که به راحتی فاسد میشود به یک ماده طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف‌پذیر تغییر می‌کند.
این نوع چرم قادر خواهد بود که در حوزه‌های گوناگون و برای کاربردهای مختلف استفاده شود. به عنوان مثال در قدیم چرم با چوب تلفیق می‌شد. امروزه هم در لباس‌ها، پالتوها، کفش‌ها و… از چرم استفاده میشود.
دو صنعت مطرح چرم و خز بسیار پر آوازه هستند. تفاوت‌هایی بین این دو صنعت وجود دارد. یکی از این تفاوت‌ها مواد خامی است که در این دو بخش وجود دارد. در صنعت چرم موادی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، گوشت دام است و طبیعتا گوشت دارای ارزش زیادی است. این در حالی است که مواد به کار گرفته شده در صنعت خز، از گوشت با ارزش تر است.
یکی از فرآیندهایی که این قابلیت را برای افراد فراهم می‌سازد که از پوست، سر و بخشی از پشت دام برای کاربردهای گوناگون از جمله ساخت چسب و ژلاتین استفاده کنند، تاکسیدرمی گفته می شود. برای تبدیل پوست دام باید عملیاتی روی آن انجام شود. این عملیات شامل اعمال فیزیکی و شیمیایی در کنار مواد دباغی روی پوست انجام میشود.
پوست خام چیست؟
هنگامی که پوست را جدا کرده و هنوز دچار هیچ تغییری نشده باشد پوست خام می‌گویند. برای پوست خام دو نوع تقسیم بندی وجود دارد.
انواع چرم
چرم انواع گوناگونی دارد که آنها به صورت زیر مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
• وت بلو (Wet blue): چرم نیم ساخته و آماده برای تبدیل به کراست.
• کراست (Crust): چرم نیمه ساخته یا آماده برای ساخت.
چرم طبیعی و چرم مصنوعی
چرم‌سازی شامل دباغی گیاهی (از منبعی مانند پوست درختان)، نمک‌های معدنی (مانند سولفات کروم) و یا استفاده از روغن ماهی و دیگر روغن‌های حیوانی است، اگرچه از پوست حیوانات متنوع مانند شترمرغ، مارمولک، تمساح، ماهی و کانگورو نیز در تولید چرم استفاده میشود، ولی پوست‌های رایج به هفت گروه اصلی اعم از پوست گاو، گوساله، گوسفند، بره، بز، اسب و قاطر تقسیم میشوند. ناگفته نماند، پوست پستانداران از سه لایه اپیدرم (یک لایه بیرونی نازک)، کوریوم یا درم (لایه مرکزی ضخیم) و یک لایه چربی زیر جلدی تشکیل شده است، برای ساخت چرم از لایه کوریوم یا درم استفاده و دو لایه دیگر به‌طورکلی حذف میشوند، پوست تازه حاوی ۶۰ تا ۷۰ درصد آب و ۳۰ تا ۳۵ درصد پروتئین است؛ همچنین در حدود ۸۵ درصد پروتئین را کلاژن تشکیل می‌دهد، کلاژن، پروتئین فیبری است که توسط پیوندهای شیمیایی در کنار هم قرار می‌گیرد،
چرم طبیعی از دباغی پوست خام جانورانی مانند گاو، گوسفند، شترمرغ، کروکودیل، مار و … به‌دست می‌آید، دباغی به فرآیندی اطلاق می شود که طی آن پوست فسادپذیر حیوانات را در مواد شیمیایی و گیاهی متفاوتی می خیسانند تا دوام بیابد، در نتیجه پوست به یک مادهٔ طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف‌پذیر برای کاربردهای گوناگون تبدیل می شود.
چرم مصنوعی ترکیبی از روکش به نام skin و یک لایه اسفنج از جنس PVC یا PU است که بر روی پارچه پوشش داده می شود. محصول به دست آمده از این راه همان ظاهر و احساس چرم طبیعی را دارد و قیمتی مناسب تر را در مقایسه با چرم های طبیعی دارد. درواقع چرم مصنوعی یک جایگزین ارزان قیمت تر برای چرم طبیعی است که با استفاده از مواد شیمیایی نظیر پلی اورتان ساخته می شود و با مواد پلاستیکی و دانه ای پوشیده می شود، این نوع از چرم شباهت زیادی به چرم طبیعی داشته و در نگاه اول نمی توان تفاوت چندانی را شناسایی کرد، ساختار رنگ و دانه بندی در چرم طبیعی نامرتب تر از چرم مصنوعی است و از مهم ترین تفاوت های آنها می توان به این موارد اشاره کرد:
- در زمانی که یک قطعه از چرم مصنوعی برش می خورد لبه برش اغلب صاف و یک دست می باشد.
- چرم طبیعی دارای یک ساختار فیبری است که می توان آن را با ابزارهایی مانند ذره بین مشاهده کرد.
- چرم مصنوعی با حرارت دیدن ذوب می شود و می سوزد در حالی که چرم طبیعی در این هنگام می درخشد و فشرده می شود بدون آنکه آتش بگیرد.
- یکی دیگر از مهم ترین مشخصه های چرم طبیعی بوی آن است که منحصر به فرد می باشد اما برخی از کارخانه های تولید کننده چرم مصنوعی با اضافه کردن مواد معطر سعی می کنند این بو را به محصول خود بدهند.
فرایند تولید چرم![چرم طبیعی چگونه ساخته می شود؟ [ طرز تهیه چرم از پوست حیوانات ]]()
![چرم طبیعی چگونه ساخته می شود؟ [ طرز تهیه چرم از پوست حیوانات ]](https://radincharm.com/wp-content/uploads/2021/01/how-natural-leather-is-produced.jpg)
تولید پوست و چرم در ۴ مرحله اتفاق می‌افتد که این موارد شامل موارد زیر هستند. مرحله‌های یک و دو دارای ارزش افزوده، قابلیت خرید و فروش و اشتغال‌زایی و ساخت مستقیم محصولات چرمی هستند. در صورتی که مراحل ۳ و ۴ این مزایا را ندارند.
1. پوست خام به سالامبور
2. سالامبور پوست به وت بلو
3. وت بلو به کراست
4. کراست به چرم
پوست خام چگونه به چرم تبدیل میشود؟
برای تبدیل پوست خام به چرم در فرایند تولید چرم، مراحل زیر می‌بایستی طی شود که یک به یک به توضیح آنها می‌پردازیم.
• نگهداری
• خیسی و شستشو
• آهک دهی
• مو گیری
• لش زدایی
• برش زدن
• آهک دهی مجدد
• آهک زدایی
• چربی گیری
• سفیدکاری
مراحل ساخت پوست چرم به روش سنتی
تهیهٔ پوست:
در روش سنتی تولید چرم، بیشتر از پوست گاو برای تبدیل به چرم استفاده می‌کنند زیرا این نوع پوست نرم‌تر از پوست گاومیش و ضخیم‌تر از پوست گوسفند است و در مرحلهٔ لش‌زنی و سایر مراحل برای تبدیل به چرم، امکان صدمه دیدن پوست کمتر است. از سوی دیگر محصولاتی که با این نوع چرم ساخته می شود، مرغوب‌تر است.
شستشو:پوست ها را برای تبدیل به چرم باید به حالت طبیعی خود بازگرداند، به همین منظور آنها را ۳ الی ۶ روز در آب نگه می دارند تا نمک از پوست خارج شود، و حالت خشکی آن از بین برود.
موگیری:
در این مرحله پوست‌ها را که به حالت طبیعی درآمده‌اند ۳ الی ۱۰ روز در محلول آرد جو یا آهک نگهداری می‌کنند، این عمل باعث تخمیر پوست می گردد به طوری که مو از آن به راحتی کنده میشود. از این مرحله به پوست‌ها توله آهکی نیز گفته میشود.
لش‌زنی:
برای این کار پوست را به دو میخ آویزان کرده با داس یا اَرسَن (چاقوی دو دسته با تیغهٔ بلند) چربی ها و ضایعات را از آن جدا می‌کنند.
خوابانیدن در فضله:پوست‌ها را برای چند روز در محلولی از آب و فضلهٔ مرغ و کبوتر می‌خوابانند. این عمل باعث از بین رفتن پروتئین‌های اضافی پوست که سبب خرابی چرم میشوند و نرمی و لطافت و انعطاف پوست در برابر سرما و گرما می‌گردد. برای نرمی پوست از زاج نیز استفاده میشود.
نمک‌زنی:
در این مرحله برای ثابت نگه داشتن حالت پوست و فاسد نشدن به آن نمک می زنند تا این مرحله به اصطلاح امروزی پوست سالمبور گفته میشود.
دباغی یا مازوکاری:برای دباغی پوست‌ها را داخل گودال‌هایی به عمق ۲ متر گذارده، به روی آنها محلولی از آب و مازو می‌ریزند و لگدمال می‌کنند. پوست‌ها برای دو دورهٔ ۱۰ روزه، در این محلول خوابانده شده و هر روز لگدمال میشوند تا مازو به خوبی وارد پوست شود. سپس آنها را در آفتاب خشک می‌کنند. از این مرحله به پوست‌ها یا توله‌های آهکی چرم گفته میشود.
نمک‌زنی:
چرم‌ها را برای مدت ۴۸ ساعت در محلولی از آب و نمک قرار می‌دهند تا نمک به آهستگی جذب آنها شود و مانع از فساد و نابودی چرم گردد. سپس چرم‌ها رادر آفتاب خشک می‌کنند.
سنگ زنی:
پوست‌های نیمه خشک رابر روی تخته‌ای بعضاً به شکل هلال که به خرک مشهور است، می‌خوابانند. طرف لش چرم را با سنگ‌پا و طرف رخ چرم را با سنگ صاف معمولی می‌مالند تا بلورهای نمک از چرم خارج شود و موجب خشکی و ترکیدگی پوست نگردد سپس آنها را زیر آفتاب پهن می‌کنند تا کاملاً خشک شود.
پیه‌زنی یا پیه‌کاری:
در این مرحله برای نرمی چرم از پیه آب‌شده، استفاده میشود.
شستشو:
این عمل یک ساعت تا چند روز پس از پیه‌کاری انجام میشود.
رنگ‌زنی:
پس از شستن نوبت به رنگ زدن چرم می‌رسد. به این منظور صاحبان چرم آنها را به رنگرزهایی که از قدیم به این کار اشتغال داشته‌اند، می‌دهند. با آنکه رنگ‌های مختلفی وارد بازار شده‌است، رنگرزها همانند گذشته مایلند از رنگ نارنجی استفاده کنند تا اصالت آن را حفظ نمایند. در گذشته برای رنگ چرم‌ها از گلرنگ، گل و گِل‌وَرَز استفاده می‌شد. گِل‌وَرَز گیاه کوچک و سفید رنگ است که از کوهستان جمع‌آوری میشود و برای استفاده، خشک‌شدهٔ آن را ساییده با آب مخلوط می‌کنند تا رنگ نارنجی به دست آید. پس از رنگ زدن، چرم‌ها را به میله‌های چوب آویزان می‌کنند تا کاملاً خشک شود.
سنگ‌زنی:
برای براق شدن چرم روی آن را با سنگ یَشم که سنگی سبزرنگ و صاف است، می‌سایند. در گذشته تمام مراحل تولید چرم به روش سنتی حدوداً ۳ ماه به طول می‌انجامید.
آخرین دیدگاه‌ها