آموزش معرق کاری و راه اندازی کارگاه

مجله صنایع دستی دوراونتاش

در این مطلب می خواهیم آموزش معرق کاری را با شما به اشتراک بگذاریم . اگر مایل به راه اندازی کارگاه معرق کاری هستید ابتدا بخش مشخصات کارگاه را مطالعه کنید ثپس به آموزش بپردازید

مشخصات كارگاه( ّ معرق كارى)

الف)وسعت كارگاه

وسعت كارگاه با توجه به شرايط زير، پيش بينى مى شود: –

فضاى لازم براى قرار گرفتن ميز كار

– وسعت لازم، با توجه به تعداد دانش آموزان

– فضاى لازم براى قرار دادن مواد اوليه

– محل مناسب براى نگه دارى توليدات

ب) وضعيت ساختمانى

– كارگاه، مرطوب و نمناك نباشد

رنگ ديوار ها روشن باشد.

– كف كارگاه قابل شستشو باشد

– كارگاه، پنجره داشته باشد تا هوا، به راحتى در آن، جريان يابد

– دماى هواى كارگاه، مناسب باشد

ج) نظافت كارگاه

نظافت کارگاه نقش موثری در پيشگيرى از حوادث دارد. نظافت در كارگاه، نقش مؤث با فراهم نمودن وسايل لازم و نظافت كارگاه، پس از پايان كار، در كاهش حوادث مى توان كوشيد رعايت بهداشت شخصى نيز، اهمیت بسيارى در حفظ سلامتى فرد دارد

تاريخچه ى معرق كارى:

آغاز شكل گيرى هنر معر ق دقيقا ّ مشخص نيست اما به نظر مى رسد اين هنر ابتدا در كشورهايى مانند چين و هند به صورت هاى مختلف، وجود داشته است. در كشـور ايـران، معـرق كارى ابتدا به صورت كاشـى معـرق، به وجـود آمد كه بيشـتر، در تزييـن بنا هاى مذهبى، مورد استفاده قرار مى گرفت. پس از گذشـت سـال ها و آشـنايى هنرمنـدان بزرگ ايرانـى، با معـرق كارى روى چوب، اين هنـر در ايران شكل گرفت و تا به امروز ادامه دارد.

معرق كارى روى چوب عبارت است از: درسـت كردن طرح ها و نقش ها، با استفاده از كنار هم قرار دادن چوب هاى مختلف. معرق كارى روى چوب به طور كلى، شامل توانايى برش كارى، انتخاب چوب و رنگ كارى است

مرحله اول برش کاری

وسايل و مواد لازم براى برش كاري:

كمان اره ى مويي: كمان اره، وسيله اي است كه از تيغ اره، هنگام برش كاري، نگه دارى مى كند. قسمت هاي مختلف آن را در شكل زير، مشاهده مي نماييد

تيغ اره ى مويي : تيغه ي باريكي است كه به دو سر كمان اره، بسته مي شود.

تيغ اره هاي مويي به دو گروه فلز بر و چوب بر تقسيم مي شوند. از تيغ اره ي فلز بر براي برش قطعات فلزي استفاده مي شود.

گاهى اوقات براى زيباتر شدن كارهاى معرق از مواد كمكى مانند: صدف، فلزات، خاتم و … استفاده مى شود.

تيغ اره ى چوب بر كه به آن تيغ اره ي پاملخي نيز مي گويند، براى برش قطعات چوبي، استفاده مي شود. تيغ اره ها، بر اساس ريزي و درشتي دندانه ها، شماره گذاري مي شوند. در معرق كاري، براي برش چوب، بيشتر از تيغ اره ي شماره ي دو صفر، استفاده مي شود.

آچار چوبي (مشتي): از آچار چوبي براي باز و بسته نمودن پيچ هاي كمان اره، استفاده مي شود.

ميز كار و صندلي: داراي ارتفاع 80 سانتي متر است. ميز كار مناسب براي معرق كاري، معمولا طول و عرض آن هم متناسب با محل كار، قابل تغيير است. ارتفاع صندلي نيز، بايد متناسب با ارتفاع ميز و قد فرد باشد.

تخته ي پيشكار: تخته اي به شكل مستطيل است كه روي ميز كار نصب مي شود و كارهاي برش كاري، بر روي آن انجام مي گيرد. جنس آن مي تواند از چوب معمولي، نئوپان و يا تخته ي چند لايه باشد.

تخته ى پيشكار معمولا ً در اندازة 25* 15 سانتي متر تهيه می شود

تخته سه لايي: يكي از مواد مصرفي در معرق كاري روي چوب، تخته سه لايي است. اين تخته از سه لايه نازك چوب (روكش)، كه روي يكديگر چسبانده شده اند، درست شده است. اين

تخته در اندازه هاي بزرگ تهيه مي شود و انواع مختلفي چون: سه لايى راش، كبوده (تبريزي) يا سفيد و … دارد.

اره دستي نجاري: از اين وسيله براي بريدن تخته سه لايى، در اندازه هاي دلخواه، استفاده مي كنيم.

شابلون: براي رسم شكل هاي مربع، دايره و … و همچنين رسم شكل هاي حيوانات، ميوه ها و غيره از انواع شابلون، استفاده مي شود.

نحوه ي بستن تيغ اره به كمان اره: براى شروع برش كارى، ابتدا بايد تيغ اره را به كمان اره متصل كنيم؛ به همين منظور، مراحل زير را به ترتيب، انجام مي دهيم

ـ پيچ هاي كمان اره را، مقدار كمي باز مي كنيم. (آنها را شل مي كنيم)

ـ تيغ اره را بين پيچ و كمان، قرار مي دهيم دقت كنيم جهت دندانه هاي تيغ اره به سمت دسته ى كمان اره باشد.

ـ پيچ طرف دسته ى كمان را با آچار چوبي، محكم مي بنديم.

-دو طرف كمان را به هم نزديك مى كنيم و پيچ ديگر كمان را با آچار چوبي، محكم مي بنديم.

نکته1 : ّ دقت كنيم تيغ ار ّ ه پس از بستن به كمان ار ً ه، كاملا محكم و كشيده باشد.

نکته 2 : بـراى نزديـك كـردن دو طرف كمـان اره به يكديگر مـى توان از وسـيله اى به نـام «كمان گير» اسـتفاده نمـود. ايـن وسـيله از جنـس پلاسـتيك و كار كـردن بـا آن بسـيار سـاده اسـت.

خرید صنایع دستی

3) نحوه ي برش زدن يا اره كردن در معرق كاري:

الف ـ برش زدن خط هاي صاف (راست)

براي اره كردن خط هاي صاف با كمان اره مويي، مراحل زير را به ترتيب انجام مي دهيم:

ابتدا به اندازه دلخواه (مثلا 15×10 سانتي متر)اره مي كنيم.

همانطور كه مي دانيم تخته سه لايى، در اندازه هاي بزرگ درست مي شود. به همين دليل، براي معرق كارى بايد آنرا با استفاده از اره ى دستي نجاري، به قطعات كوچك تر، تقسيم كنيم.

ـ با استفاده از خط كش و خودكار، چند خط صاف، روي تخته سه لايي مي كشيم.

ـ با يك دست كمان اره را مى گيريم و با دست ديگر تخته سه لايي را روي صفحه ى پيشكار، نگه مي داريم.

-تيغ كمان اره را، روي اولين خط مي گذاريم و با حركت دست،كمان اره را از بالا به طرف پائين، حركت مي دهيم.

وقتي كمان اره به طرف پايين كشيده مي شود، تيغ اره، تخته سه لايى را برش مي زند.

با ادامه دادن اين مرحله، خط صاف، بريده مي شود.

هنگام برش كارى، به نكات زير توجه كنيم:

– تيغ اره بايد دقيقا داخل شيار تخته ى پيشكار حركت كند

ـ دقت كنيم تيغ اره از روي خط خارج نشود

ـ انگشتان دستمان را روبه روي تيغ اره قرار ندهيم.

ب ـ برش زدن خط هاي خميده (منحني)

: در قسمت قبل، برش خط هاي صاف (راست) را ياد گرفتيم. در اين بخش به آموزش برش خط هاي خميده (منحني)مى پردازيم: ه مي كنيم

ـ تخته سه لايى به اندازه ي دلخواه (مثلا 15×10 ) سانتي متر ، تهيه می کنیم

ـ چند خط خميده روي تخته سه لايى رسم مي كنيم

ـ تيـغ اره را روي اوليـن خط قـرار داده و مانند ّ برش خط صاف، كمان اره را از بالا به طرف پايين حركت مى دهيم و برش كاري را آغاز مي كنيم.

ـ همزمان با برش خط، تخته سه لايى را به آرامي مي چرخانيم تا تيغ اره از روي خط خارج نشـود، با ادامه دادن اين مرحله، خط خميده برش مي خورد.

توجـه داشـته باشـيد چرخاندن تخته سه لايى همزمان با حركت كمان اره باشد، درغير اين صورت يا تيغ اره مي شـكند و يا كار خراب مي شود.

ـ بقيه ي خطوط را مانند خط اول، برش مي زنيم. به منظور جلوگيري از كم شدن خاصيت فنري دهانه ي كمان اره، ّ پس از پايان كار، يكي از پيچ هاي كمان را كمي باز نماييد تا تيغ اره از آن خارج شود.

ساخت ماهی :

مواد اولیه

تخته سه لايي سفيد (كبوده) در اندازه ي 10×10 سانتي متر ّ

ـ تيغ اره ي مويي پاملخي دو صفر

ـ شابلون ماهي

ـ مداد رنگي

ـ خودكار (يا مداد نوك تيز)

ـ آچار چوبي

ـ ميز كار و صندلي

مراحل كار:

ـ ابتدا با اسـتفاده از شـابلون و خودكار (يا مداد نوك تيـز) تصوير ماهي را روي تخته سـه لايي رسم كنيد

پـس از آمـاده نمودن كمـان اره، از يك طرف تصوير، برش كاري را آغاز كنيد

توجـه داشـته باشـيد بـرش خطـوط منحني را همانگونه كـه در تمرينات قبل ياد گرفته ايد انجام دهيد.

بـرش كاري را ادامـه دهيد تا شـكل ماهي از بقيه ي تخته سه لايي جدا شود. قسـمت هاي اضافي تخته سـه لايي را در محلـي نگه داري كنيد تا در كارهاي ديگر از آنها استفاده نماييد.

ـ با استفاده از مداد يا خودكار، چشم هاي ماهي ّ را نقاشـي و براي زيباتر شدن كار، با استفاده از مداد رنگي آن را رنگ آميزى نماييد.

ج ـ برش زدن خط هاى زيگزاگ يا خطوط شكسته

براي يادگيري برش خط هاي زيگزاگ، مراحل زير را به ترتيب انجام مي دهيم

ـ يك قطعه تخته سه لايي در اندازه ي دلخواه (مثلا 15×8 سانتي متر) تهيه مي كنيم

ـ چند خط زيگزاگ روي تخته سه لايي مى كشيم و مانند مراحل قبل با در دست گرفتن كمان اره، كار برش را آغاز مي كنيم. شروع برش كاري، مانند برش خط هاي صاف است. تنها تفاوت برش كاري خط هاي زيگزاگ با خط هاي صاف، برش كاري زاويه ها است.

ـ در برش كاري، هنگامى كه به رأس زاويه رسيديم، كمان اره را در جاي خود، به سمت بالا و پايين حركت مي دهيم (به نحوى كه تيغ اره به سمت جلو يا عقب حركت نكند.) همزمان با اين مرحله، تخته سه لايي را طوري مي چرخانيم كه خط بعدي روبه روي تيغ اره قرار بگيرد. سپس برش را ادامه مي دهيم

ـ تمام قسمت هاي ديگر خط را مانند مرحله ى قبل، برش مي زنيم

ساخت شكل ستاره مواد اوليه و ابزارهاي مورد نياز:

ـ تخته سه لايي سفيد در اندازه ي 15×15 سانتي متر

ـ تيغ اره ي مويي پا ملخي دو صفر

ـ كمان اره ي مويي ـ آچار چوبي

ـ شابلون ستاره

ـ مداد رنگي

ـ خودكار يا مداد نوك تيز

ـ ميز كار و صندلي

مراحل كار: 1

. ـ ابتدا تصوير ستاره را روي تخته سه لايى رسم كنيد

ـ پس از آماده نمودن كمان اره، برش كارى را از يك طرف تصوير آغاز كنيد. توجه داشته باشيد برش خطوط شكسته ً (زيگزاگ) را همان گونه كه قبلا ياد گرفته ايد انجام دهيد.

ـ با برش خط ها، شكل ستاره را از بقيه ي تخته سه لايي، جدا نماييد. قسمتهاي اضافي تخته سه لايي را در محلي نگهداري كنيد تا در ساير فعاليت هاى معرق كارى از آنها استفاده نمايي

ـ با استفاده از مداد رنگي دو طرف شكل ستاره را رنگ آميزي كنيد. به نظر شما چه رنگي، ستاره را زيباتر نشان مي دهد؟

سوراخ كاري قطعات چوبي در معرق کاری

سوراخ كاري قطعات چوبي در معرق كاري در صفحـات قبل ياد گرفتيم كه چگونه خط هاي مختلف را برش بزنيم، اما گاهي اوقات در هنگام كار به ً قسمت هايي برخورد مي كنيم كه نمي توانيم آنها را مستقيما برش بزنيم

به عنوان مثال، براي اره كردن قسـمت هاي داخل حرف « هـ » و يا اره كردن چشـم ها و قسمت هاي مختلف صورت در طرح هاي مينياتور و يا اره كردن چشـم پرندگان و … نمي توانيم با برش زدن، از يك طرف به محل مورد نظر خود برسيم، بنابراين، براي اين نوع برش، بايد روش ديگري را انتخاب كنيم. بهترين راه حل براي اين كار، سوراخ كاري قسمت هاي مورد نظر و سپس برش آنها است.

فعاليت سوراخ كردن قطعات چوبي را با استفاده از مته و دريل، سوراخ كاري قطعات چوبي مي نامند. ّ از چكش و ميخ نيز براي فعاليت سوراخ كاري، استفاده مي شود ولى با توجه به خطرات احتمالي ناشي از استفاده از اين وسايل و همچنين آسيب رساندن به قطعات كار، ترك برداشتن قطعه ي چوبي استفاده از آنها توصيه نمي شود.

(وسايل مورد استفاده در سوراخ كاري قطعات چوبي

دريل دستي (مته دستي) : از اين وسيله جهت سوراخ كاري استفاده مي شود. انواع مختلفي از آن در بازار موجود است، كه در تصاوير زير مشاهده مي كنيد.

نکته: نوعى ديگر از دريل دسـتى به نام دريل دستى برقى نيز وجود دارد كه از آن براى سوراخ كارى قطعات چوبى و غيره استفاده مى شود.

مته:

ميلـه اي فلـزى به شـكل مارپيچ اسـت كه به دريل بسـته مي شـود و بـا حركـت دادن آن روي چوب سوراخ كاري انجام مي شود. مته ها با توجه به كاربردشان، دسته بندي مي شوند، مانند: مته چوب، مته آهن و … .

مته هـا بـر اسـاس بزرگـي و كوچكـي اندازه شـان، ّ شـماره گـذاري مي شـوند. در معـرق كاري از متـه چـوب شـماره ى 1 و 2 بيشـتر اسـتفاده مي شـود.

پيچ دستي

نوعي گيره اسـت كه جهت محكم نگه داشتن قطعه ى كار در هنگام سوراخ كاري، به كار مي رود. از اين وسيله براى پرس كردن قطعات چوبي و كارهاي ديگر هم استفاده مي شود. پيچ دسـتي در بازار به سـانتي متر فروخته مي شود و در اندازه هاي مختلف 20سانتى متر، 30سانتى متر و … وجود دارد

درفش:

از اين وسـيله براى علامت گذاري محل سوراخ كاري، استفاده مي شود. در هنـگام علامـت گـذارى، سـوراخ كوچكي توسـط ُ درفش، روي قطعه ى كار، ايجاد مي شـود كه مانع سـر خوردن نوك مته هنگام شروع سوراخ كاري مي شود

مراحل بستن مته به دريل دستي:

قبل از شروع سوراخ كاري، با مراحل بستن مته به دريل دستي، آشنا مي شويم.

ـ ابتدا محل قرار گرفتن مته (سه نظام) را كمي باز مي كنيم.

ـ مته را داخل سه نظام قرار مي دهيم.

ـ با بستن سه نظام، مته را در جاي خود محكم مي كنيم.

كار را بررسي مى كنيم تا مطمئن شويم مته در جاي خود محكم شده باشد.

3 (مراحل انجام سوراخ كاري قطعات چوبي: 1 را به وسيله ي كاغذ كاربن، ّه و تصوير (هـ ) ـ يك قطعه تخته سه لايي در اندازه ي 15×10 سانتي متر تهي روي آن كپي مي كنيم. ـ محلي كه بايد سوراخ شود را مشخص و با استفاده از درفش آن را علامت گذاري مي كنيم.

ـ براي جلوگيري از سوراخ شدن ميز كار، تكه چوب زائدي را بين قطعه كار و ميز كار، قرار مى دهيم و آن دو را روي ميز كار با پيچ دستي محكم مي بنديم.

ـ مته ى مناسب را انتخاب و آن را به دريل وصل مي كنيم. ـ نوك مته را روي محل مورد نظر قرار مى دهيم و با حركت دادن دريل، قطعه ى چوبي را سوراخ مي كنيم.

دقت كنيم نوك مته نسبت به سطح قطعه ى كار عمود باشد، تا سوراخ به صورت عمودي، ايجاد شود.

ـ پس از پايان سوراخ كارى، قطعه را از ميز كار جدا مى كنيم (پيچ دستي را باز مي كنيم) و وسايل را در جاي خود قرار مي دهيم.

مته ها را در جعبه و يا كمد نگهداري نماييد تا به آنها آسيبي نرسد.

4 -برش قسمت هاي مياني طرح، يا برش خطوط بسته: همان گونه كه در ابتداي فصل اشاره شد، در بعضي از قسمت هاي طرح، به خطوط بسته اي برخورد مي كنيم كه براي برش آنها، خطوط فرعي وجود ندارد.(مانند هـ) ً به همين دليل، مستقيما نمي توان آنها را برش زد. به همين منظور، براى برش آنها، مراحل زير را به ترتيب انجام مي دهيم: 1 . ـ تصوير (هـ) را بوسيله ي كاغذ كاربن، روي قطعه اي از تخته سه لايي، كپي مي كنيم ّ ـ محل هايي را كه بايد بريده شوند، مشخص و علامت گذاري مي كنيم: سپس به وسيله ي مته و دريل آنها را سوراخ مي كنيم. ّ ـ پيچ بالاي كمان ار ّ ه را كمي باز و تيغ اره را از آن خارج مي كنيم. ـ تيغ اره را از زير، وارد سوراخ ايجاد شده روي چوب مي كنيم و سپس تيغه را مانند قبل مي بنديم.

دقت كنيم شكل طرح رو به بالا قرار گيرد. ـ شروع به برش مى كنيم و قطعه ى مورد نظر را از روي خطوط آن، برش مي زنيم.