جشن شب یلدا در ایران + ایده های تزئین

نزدیک به چند هزار سال است که آخرین شب پاییز یعنی شب یلدا که تاریک ترین و درازترین شب سال است توسط ایرانیان جشن گرفته می شود و آیین ها و رسومات مختلفی در این شب به یاد ماندنی در کنار هم سپری می کنند ، شب زیبایی که در شهرهای مختلف ایران آداب و رسومی دارد.

علت نامگذاری شب یلدا

یلدا برگرفته از یک واژه سُریانی می باشد که به تولد و زایش معنی شده است. سریانی زبان رایج مسیحی ها بوده است که از تحقیق و بررسی در کتب تاریخی واژه نامه ها کسب شده است دانشمند بزرگ و تقویم شناس ابوریحان بیرونی با نام میلاد اکبر از شب یلدا یاد می کند و آن را میلاد خورشید دانسته است.

واژه یلدا به طور دقیق مشخص نیست که چطور و چه زمانی به زبان فارسی ورود کرده است این گونه از تاریخ بر آمده است که مسیحیان اولیه که در روم زندگی می کردند دچار سختی های فراوانی بودند در همان حال عده ای از آنها تصمیم به مهاجرت به ایران می کنند و به خاطر نزدیک بودن فرهنگ ها این واژه سریانی به زبان فارسی راه پیدا می کند.

 

 تاریخچه شب یلدا

همانطور که می دانید تاریخچه و پیشینه یلدا به گذشته برمی گردد، اما تاریخ دقیق آن مشخص نیست. بسیاری از باستان شناسان داستان شب یلدا را هفت هزار سال پیش فرض کرده اند. گلدان‌های سرامیکی از دوران ماقبل تاریخ الگوبرداری شده‌اند، زیرا مدل‌های حیوانی از ماه‌های ایرانی مانند عقرب و قوچ در این گلدان‌ها هک شده است، البته ناگفته نماند که این مدل‌ها از یافته‌ها، سوابق باستان‌شناسی و کتیبه‌ها کمیاب هستند، اما باستان‌شناسان معتقدند. تا قبل از 7000 سال قبل، آیین شب یلدا را می توان مشاهده کرد.

با تمام این تفاسیر، آنچه به عنوان شب یلدا شناخته می شود به 500 سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد. و تاریخ درج آنها در تقویم رسمی ایرانیان باستان مربوط به زمان داریوش اول است که مصریان و بابلیان را نیز در بر می گیرد. . . .

مردم دوران کهن به دام‌داری و کشاورزی اشتغال داشتند و زندگی خود را بر اساس طبیعت تنظیم می‌کردند؛ به‌طوری که تغییر فصل و کوتاهی یا بلندی شب و روز تاثیری بسزایی بر زندگی آن‌ها داشت. از همین رو، اهمیت ویژه‌ای برای نور، گرما و بلندی روزها قائل بودند و آن را نیک و پسندیده می‌دانستند؛ اما زمستان، سرما و شب‌های بلند آن خیلی خوشایند آن‌ها نبود.

در آیین مهر، آخرین شب پاییز به‌عنوان شب تولد خورشید به شمار می‌رود؛ زمانی که ایزدمهر درست در سیاهی شبی بلند و سرد، از غاری در کوه‌های البرز پدیدار می‌شود و خورشید نورافزا را به ارمغان می‌آورد. شب چله در واقع شب تولد و ظهور خورشید محسوب می‌شود. در کتاب «از اسطوره تا تاریخ» به نقل از دکتر مهرداد بهار آمده است:

تاریخ ایران از آغاز تا امروز

بر اساس تقویم مردم ایران باستان، چله مصادف با شب تولد خورشید است و اگرچه خورشید و ماه ارتباط نزدیکی دارند، اما یکسان نیستند. پس از گرویدن ایرانیان به آیین زرتشتی، آداب و رسوم مهر جزء آیین زرتشتی شد. زرتشتیان بر اساس کتاب عطارالباقیه اولین روز روز را «خروز» یا روز خورشید می دانستند و جشنی را که در این روز برگزار می شد «نودروز» می نامیدند; زیرا فاصله زمانی شب یلدا تا عید نوروز 90 روز بود. بر اساس محتوای کتاب قانون مسعودی، روز اول دی ماه را «خرروز» یا «خرمروز» می نامیدند و به اهورامزدا نسبت می دادند. هنگامی که دین زرتشتی به عنوان دین رسمی کشور در عهد ساسانیان تثبیت شد، اهمیت آیین مهر در نهادهای دولتی و زندگی مردم همچنان مشهود بود. این امر در نقوش باقی مانده از این دوره به وضوح قابل مشاهده است.

بر اساس یک سنت دیرینه چند مذهبی، با فرا رسیدن روز اول ایران، پادشاهان ایران تخت سلطنت را ترک کردند، جامه های سفید بر تن کردند، به صحرا رفتند و بر فرش سفیدی نشستند. آن روز نگهبانان و خادمان کاخ آزاد بودند و مانند دیگران زندگی می کردند. به این ترتیب همه، از شاه گرفته تا مردم، دارای موقعیت یکسانی بودند و هیچکس حق فرماندهی دیگران را نداشت. علاوه بر این، در این روز حتی ریختن خون گوسفند و مرغ و جنگیدن ممنوع بود. نیروهای دشمن ایران که متوجه این مشکل شده بودند، موقتاً دست از جنگ و کشتار بردند که گاه به صلحی طولانی منجر شد.

مردم ایران باستان برای احترام به «اهورامزدا» و «مور» و برای خوردن و آشامیدن و شادی جمع می شدند. عصر آن روز سفره ای به نام «میازد» (به معنای میزبان) پهن کردند که روی آن میوه های فصل، خشکبار و آجیل بود که در اصطلاح زرتشتی «لُرک» نامیده می شد. وسایل نماز مانند عود، عود سوز، عود سوز و …. نیز روی این میز قرار گرفتند.

پس از گسترش دین مهر در اروپا، مراسم شب یلدا یا شب چله به مناسبت میلاد مهر و نور برگزار شد و حتی پس از گسترش مسیحیت، آداب و رسوم این آیین در بین مردم باقی ماند. زندگی می کند و در میان رومی ها. در سال 350 پس از میلاد، فرقه های مختلف مسیحیت تصمیم گرفتند روز ششم ژانویه را به عنوان روز تولد مسیح (PBSL) تعیین کنند. اما به دلیل نفوذ آیین مهر زنی، کلیسای روم مجبور شد روز تولد عیسی مسیح (PSL) را همزمان با روز تولد میترا یا مهر قرار دهد تا جشن مهر زنی به فراموشی سپرده شود.

با رشد قدرت کلیسای روم، دیگر فرقه های مسیحی به تدریج همین روند را دنبال کردند. اما کلیساهای ارمنی و ارتدوکس شرقی هنوز معتقدند که میلاد مسیح (PSL) در 6 ژانویه برگزار می شود. محققان بر این باورند که بر اساس منابع کتاب مقدس، 21 یا 25 دسامبر به فصل کشاورزی و اعتدال آب و هوا و تاریخ اولیه مسیحیت اختصاص دارد و این روز تولد عیسی مسیح (PSL) محسوب نمی شود. اولین جشن های کریسمس هدیه و میراثی از ایران باستان به جهان است که تا به امروز باقی مانده است.

کلمه کریسمس ریشه رومی دارد که از “natale” به معنای تولد گرفته شده است. علاوه بر این، کلاه بابانوئل یادآور کلاه یک کشیش چند مذهبی است. جالب اینجاست که درخت کاج و ستاره روی آن در مراسم کریسمس نیز یک میراث چند مذهبی محسوب می شود. رومی ها درختان همیشه سبز مانند کاج را نشانه قدرت و پیروزی میترا بر زمستان و سرما می دانستند. در نقوش به جای مانده از آیین مهر، در کنار مهر و آناهیتا، درخت کاج یا سروی به شکل صلیب با نقوش تزئینی ایرانی کشیده شده است.

شب یلدا چیست

فاصله زمانی بین غروب آفتاب ۳۰ آذر تا طلوع آفتاب اول دی، شب یلدا به حساب می‌آید. در کتاب «برهان قاطع» نوشته «محمد حسین بن خلف تبریزی» در توضیح واژه «یلدا» آمده است:

یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جدَی و آخر قوس باشد و آن درازترین شب‌ها است. در تمام سال و در آن شب یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک است و بعضی گفته‌اند شب یلدا یازدهم جدی است.

در گذشته ایرانیان این شب را در دامنه کوه‌های البرز سپری می‌کردند و تا دمیدن پرتو پگاه و زایش مجدد خورشید به انتظار می‌نشستند. در برخی از نیایشگاه‌های پیروان آیین مهر نیز در شب یلدا مراسم نیایش بر پا بود تا شکست اهریمن و پیروزی مهر را از خداوند طلب کنند.

شب یلدا کی هست؟

در اولین روز دی ماه هر سال، زمین به نقطه انقلاب زمستانی می‌رسد و به این ترتیب، کوتاه‌ترین روز و بلندترین شب سال در نیم‌کره شمالی و بلندترین روز سال در نیم‌کره جنوبی اتفاق می‌افتد. جالب اینکه طول شب در نیم‌کره شمالی یکسان نیست؛ به‌عنوان مثال، طول شب و روز در استوا برابر است و هرچه به‌طرف قطب بروید، طول شب یلدا بیشتر می‌شود. در واقع، بلندی شب یلدا به موقعیت جغرافیایی بستگی دارد.

در شب یلدا، فاصله خورشید با مدار سماوی به طولانی‌ترین اندازه خود می‌رسد و به همین دلیل طولانی‌ترین شب سال اتفاق می‌افتد؛ هرچند که این طولانی بودن تنها یک دقیقه با سایر شب‌ها متفاوت است.

آداب و رسوم ایرانیان در شب یلدا

می دانستیم آخرین شب پاییز که طولانی ترین و تاریک ترین شب سال به شمار می رود، در بین ایرانیان به عنوان شب یلدا شایسته جایگاه ویژه ای است و ایرانیان این شب طولانی را تا سحر در کنار هم با انواع برنامه های مفرح سپری می کنند. ، تا تاریکی و سرما و غم نبود آفتاب روحشان را ضعیف نکند و با آسمان صاف به رختخواب بروند و آسوده استراحت کنند.

طبق روایات کهن دین باستان، در روز اول ژانویه، پادشاهان ایرانی تخت سلطنتی را بر زمین گذاشتند و لباس سفید پوشیدند، به صحرا رفتند و بر فرش سفیدی نشستند و نگهبانان و نگهبانان شاهنشاهی. کاخ و همه خدمتگزاران و بردگان سطح شهر آزاد شدند و مانند دیگران زندگی کردند و همه اعم از رئیس و پادشاه و مردم برابر و در یک موقعیت بودند. البته ناگفته نماند که صحت این ادعا ثابت نشده است و ممکن است فقط یک افسانه باشد.

امروزه جشن یلدا توسط ایرانیان جشن گرفته می‌شود که اقوام و خانواده‌ها شب را در کنار هم می‌گذرانند، بنابراین در این عصر مهم اعضای خانواده دور هم جمع می‌شوند و بزرگان خانواده شروع به قصه‌گویی، قصه‌های قدیمی درباره خوردن هندوانه، آجیل، انار و شیرینی می‌کنند. میوه های مختلف یکی از جنبه های نمادین این شب عشق است. اکثر این میوه ها دانه های زیادی دارند و اعتقاد بر این است که نوعی طلسم مسری است که افراد می توانند با توسل به برکت دانه هایشان قدرت باروری خود را افزایش دهند. هندوانه و انار به دلیل رنگ قرمزشان نمایانگر خورشید در شب هستند.

خرید صنایع دستی

با آداب و رسوم شب یلدا آشنا شوید

از آیین های رایج و معروف و مرسوم شب یلدا می توان به آتش روشن کردن،قصه گویی ریش سفیدان و بزرگان،خوردن تنقلات و تفآلی بر حافظ اشاره کرد.

آتش روشن کردن در یلدا

از آنجایی که آتش روشن کردن در دیدگاه گذشتگان نماد روشنی و خورشید بود و همچنین بعضی ها آن را برای رفع تاریکی و نحسی اهریمن میشناختند از این رو برای فراری دادن تاریکی ها و قوای اهریمن آتش روشن می کردند تا محفلی گرم در کنار یکدیگر ایجاد کنند.

قصه خوانی و مثل گویی در شب یلدا

در شب یلدا خانواده ها دور هم جمع می شوند و به شعرخوانی ها و داستان خوانی بزرگ تر ها و پیرتر ها گوش فرا می دهند.قصه هایی غیر واقعی و کوچک که قهرمان های آن پریان و دیوها و جانوران هستند و مطمئنا شنیدنش برای هر کودکی خوشایند و جذاب می باشد.

و بسته به فرهنگ هر شهر یا استانی قصه های مربوط به خودشان نقل میشود به عنوان مثال قصه حسین کرد شبستری در میان آذربایجانی ها و داستان های شاهنامه در بین خراسانی ها رایج می باشد.

فال حافظ و شاهنامه خوانی در شب یلدا

شاهنامه خوانی و فال حافظ در شب های یلدا یکی دیگر از سرگرمی های ایرانیان می باشد و از دیرباز مرسوم بوده است چنانچه برای تفآل زدن به حافظ مخاطب مورد نظر نیت می کند و بزرگ مجلس که قرار است قال بگیرد از او می خواهد این جمله را با خود تکرار کند:ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی…

و سپس دیوان را باز کرده و غزل بالای سمت راست را خوانده چراکه جواب تفآل می باشد اگر با وسط غزل مواجه شدند فال باید از ابتدای غزل یعنی صفحه پشت خوانده شود.پس از اینکه غزل خوانده شد آن را تفسیر می کنند .چنانچه فال با محتوای مثبت از آب در آمد یعنی فال خوب است اما اگر منفی بود یعنی بد است البته نا گفته نماند تمامی غزلیات حافظ محتوایی روحیه بخش و عاشقانه دارند.

و همچنین شاهنامه خوانی جزء جدایی ناپذیرترین برنامه های شب یلدا می باشد که از دیرباز رایج می بوده است شاهنامه ها اگر با شیوه نقالی خوانده شود جذابیتش صد چندان می شود . شانس بزرگی هست که در خانواده تان چنین شخصی را داشته باشید.

چیدمان سفره شب یلدا

چیدن سفره شب یلدا با انواع خوراکی ها و تنقلات یکی از آیین های این شب بیادماندنی می باشد که شامل آجیل های مخصوص و میوه هایی همچون انار و هندوانه و دیگر تنقلات داخل آن قرار می دهند.جالب است بدانید در دوران گذشته سفره ای با اسم میَزد پهن می شده است و از میوه های خاص خشک و تر و آجیل و یا به اصطلاح زرتشتیان لُرک در سفره استفاده میشده است که یکی از اجزای اصلی سفره می باشد و در حقیقت ولیمه این جشن به شمار می رود.از سایر اجزا می توان به عطردان،آتشدان،بخوردارن و بَرسَم اشاره کرد.بَرسَم ابزاری برای دعا خوانی می باشد که از فلز نقره و برنج و یا شاخه گیاهی خاص درست می شود.

میوه های مخصوص شب یلدا

اصلی ترین میوه شب یلدا انار می باشد چرا که گذشتگان آن را مایه برکت و باروری می دانستند و این تفسیر را بخاطر دانه های زیاد آن مطرح کردند و همچنین رنگ قرمزی که دارد نماد خورشید و شادی است.در حقیقت خوردن و وجود انار در سفره شب یلدا به علت اعتقاد به تاثیر جادوی سرایتی آن بوده است به طوری که با خوردن انار و توسل کردن به آن نیروی باروری و برکت را در خود بالا می بردند.

قداست میوه انار از دوران بسیار قدیمی برای همه ثابت شده است و حتی دارای جایگاه ویژه ای در میان ادیان بزرگ جهان داشت چراکه در افسانه ها و اساطیر هم نام آن ذکر شده است.انار در دین زرتشتی از مقدسات محسوب می شود و از درختان مینوی است و جالب است بدانید در مراسم دینی زرتشتیان از شاخه ها و میوه آن بکار می رود.

و اما هندوانه هم همانند انار یکی از خاص ترین میوه های شب یلدا است ولی سوالی که اینجا مطرح است این است که اول سرما خوردن هندوانه کمی عجیب نیست؟باید بدانید همانطور که هندوانه یک میوه تابستانی است بنابر این علاوه بر رنگ سرخش یادآور حرارت و گرمای تابستان و همچنین نماد خورشید می باشد.

البته از سایر میوه ها و مرکبات همچون پرتقال،سیب،خرمالو،گلابی و یا حتی کدو تنبل و لبو هم می توان استفاده کرد.

آجیل ها و تنقلات خوشمزه شب یلدا

آجیل و تنقلات مخصوص از جمله مغز پسته ،بادام،گردو،فندق و در کنار آن توت و انجیر خشک یکی از گزینه های مهم تر از شام در شب یلدا می باشد.همانطور که می دانید نگهداری طولانی مدت میوه ها در گذشته راحت نبود برای همین برای مصرف و نگهداری بسیاری از میوه ها اقدام به خشک کردن آن ها می کردند.

غیر از مواردی که در متن فوق ذکر شد از گندم ،تخمه هندوانه ،نخود برشته و شاهدانه نیز در شب یلدا می توان مصرف کرد.

جالب است بدانید امروزه از خوراکی ها و تنقلات دیگر از جمله پشمک یا باسلق نیز در سفره شب یلدا بکار می رود.

در بعضی شهرستان ها معمولا جدا از مراسم مشترک بین همه خصوصیات و ویژگی های منحصر به فرد دیگری نیز هستند که ناشناخته و مسکوت مانده اند.اکنون در ادامه این مطلب مفید شما را با آداب و رسوم تعدادی از شهرهای کشور ایران آشنا می کنیم.

جشن مهرگان – چرا و چگونه؟

آداب و رسوم شب یلدا در استان های مختلف

شب یلدا در استان آذربایجان (شرقی و غربی)

در این خطه رسم است که خوانچه های مزین شده و پر زرق و برق به خانه نامزد یا خانه تازه عروس می برند.و در سینی های زیبا هندوانه ها را تزیین کرده و شال های قرمز رنگی در کنار ان می گذارند در حالیکه مردم شمال با تزیین ماهی این رسم را برگزار میکنند.

بردن شب یلدایی برای تازه عروس ها

تازه عروس ها شب یلدا را یکی از خاص ترین شب ها برای خود می دانند چرا که در این شب مراسم دلنشین و جذابی برای عروس خانم ها برگزار می شود رسم جالبی که از گذشتگان به جا مانده است.

در این شب عزیز هدایایی زیبا از طرف خانواده داماد برای تازه عروس ها تدارک دیده می شود و به نیت میهمانی و شب نشینی به خانه عروس می روند و خانواده عروس نیز آماده میزبانی و پذیرایی از خانواده داماد می شوند.

آیین شب چله به همان شیوه قدیمی در شهرستان ها اجرا می شود و خانواده ها هدایای خرید شده را داخل یک سینی بزرگ قرار داده که با آن می گویند و بعضی جاها نیز به عنوان خوانچه چله معروف است که زن های خانواده داماد آن سینی ها را روی سر خود گذاشته و راهی منزل عروس خانم ها می شوند.

ولی چنانچه بخش فرهنگ و هنر نمناک گفته است شب یلدایی عروس در شهر های بزرگ متفاوت تر از شهرستان ها می باشد و به روال قدیم نیست ولی خانواده هایی هستند که این رسم زیبا را بجا آورده و به جای طبق صندوقچه های کوچک و بزرگ و همچنین سبدهای چوبی را با تزیینات مدرن گل آرایی کرده و به خانه عروس خود می برند. بنابراین می توان گفت رسم و رسوم شب یلدای عروس ریشه مشترکی در بین ایرانیان دارد و معمولاً کلیات یکسانی داشته اما نسبت به فرهنگ هر منطقه در خرید هدایا اختلاف سلیقه وجود داشته و این هدایا گاهی کم و زیاد می شود.

تاریخ ایران از آغاز تا امروز

لیست هدایای شب یلدایی عروس

1. میوه های متنوع تزیین شده و انواع آجیل در ظروف فانتزی و تزیینی یکی از مهمترین و ثابت ترین بخش طبق هدیه است.
2. کله قند ، نقل و نبات و شیرینی های متنوع که نماد شیرین کامی و برکت است همیشه در طبق گنجانده می شود.
3. یک قواره پارچه خوش طرح و رنگ
4. کیف و کفش و لباس زمستانی با سلیقه عروس خانوم
5. قطعه ای طلا نیز داخل هدایای عروس در طبق گذاشته می شود.
6. در صورت تمایل یک جلد دیوان حافظ
7. در صورت آشنا نبودن با سلیقه عروس هدایای نقدی نیز می توان به جای خرید لوازم داخل طبق گذاشت.

روز کوروش بزرگترین پادشاه هخامنشی

به همان قدر که خرید خود هدایا از اهمیت بالایی برخوردار است ذوقی که قرار است در تزیین این هدایا به کار رود بسیار نکته مهم و غیر قابل چشم پوشی است چرا که هرچقدر ذوق و سلیقه در چیدمان این هدایا به کار رفته باشد همانقدر مهر و محبت بین دو خانواده را نشان می دهد و این تزیینات با ابزار های رنگارنگ توری و روبان های مخصوص قرمز رنگ که نمادی از یلداست صورت می گیرد.

البته اگر از آن دسته افرادی هستید که مشغله زیادی دارید و از طرفی تا به حال تجربه چنین کاری را ندارید هیچ نگران نباشید و این کار را به کسانی که با تجربه و خلاق هستند و در گل آرایی و تزئین دست ماهری دارند بسپارید و اگر نمونه کاری از آن ها دارید حتما گلچین کرده و یک کار جذاب را برحسب سلیقه خود انتخاب کرده و سفارش دهید.

تا با توجه به درخواست شما اقدام به گل آرایی کرده و طرح مورد نظر شما را اجرا کنند و همچنین می توانید میوه های خود را تحویل کسانی که میوه آرایی میکنند دهید چراکه امروزه با تنوع بالای میوه آرایی و برش های مختلف روی میوه ها طبق هدایای عروس به زیبا ترین شکل خود نمایی می کند.

پس چنانچه تازه عروسی در خانواده تان دارید از همین حالا دست به کار شوید و ایده هایی که در ذهن خود دارید را عملی کرده تا با این کار یه صمیمیت و گرمی دو خانواده بیافزایید شک نکنید که اهمیت و ارزش هدیه با کمیت آن سنجیده نمی شود و نیت آن بیشتر مهم است بنابراین به قدر وسع خود هدایایی شیک برای عروس خود تهیه کنید و یک شب یلدای تکرار نشدنی برای خود و خانواده عروستان رقم بزنید.