طی سال های مختلف جشنواره های صنایع دستی مختلفی در شهرهای مختلف کشورمان برگزار شده است. همچنین مردم علاوه بر خرید تکی محصولات، عده ای نیز برای پیدا کردن منبع فروش عمده صنایع دستی به این نمایشگاه ها مراجعه می کنند. هدف از برگزاری جشنواره ها و نمایشگاه های صنایع دستی، گسترش تجارت و معرفی انواع صنایع دستی و ارزش فرهنگی آنها برای آنهاست.در این فروشگاه ها معروف ترین آثار و صنایع دستی هر شهر در معرض دید عموم قرار می گیرد و گردشگران و علاقمندان به آثار هنری از این فروشگاه ها خرید می کنند.
صنایع دستی ایرانی در نقاط مختلف کشور تنوع زیادی دارد. هر یک از شهرها و روستاهای ایران با توجه به اقلیم و امکانات هر منطقه، صنایع دستی مختلفی تولید می کنند. با گذشت سالها تنوع صنایع دستی ایران افزایش یافته و از دسته اول خود فاصله گرفته است اما بسیاری از آثار تولید شده توسط هنرمندان ایرانی در دسته بندی های زیر قرار می گیرند. در این مقاله به انواع صنایع دستی ایران می پردازیم .
گلدوزی سنتی:
هنر رودوزی به دلیل علاقه انسان به تزیین لباس و اقلام مختلف مانند رومیزی و انواع روتختی شکل گرفت. هنر رودوزی نیز از صنایع دستی رایج در نقاط مختلف ایران است و در شهرهای مختلف با ابزارهای گوناگون انجام می شود. از معروف ترین شاخه های گلدوزی می توان به سوزن دوزی، ملیله دوزی، پیت دوزی و قلاب بافی دوزی اشاره کرد.
صنایع دستی گلدوزی شده نیز شامل تکه های گلدوزی شده داخل پارچه است. سوزن دوزی روی پارچه های ساده، ملیله دوزی روی پارچه های سنتی مانند ترمه و برای تزیین ضریح، کشکک دوزی روی پارچه های ضخیم و قلاب بافی اغلب روی پارچه های ماهوت انجام می شود. در گذشته استفاده از طلا و نقره در ملیله دوزی و نخ ابریشم در گلدوزی رایج بود. از دیگر زیر مجموعه های صنایع دستی رودوزی می توان به خامه دوزی، بهاره دوزی، ستاره دوزی، کلپتون دوزی، سیاه دوزی و مخمل دوزی اشاره کرد. این هنر زیرشاخه های زیادی دارد که هر کدام مربوط به شهرهای مختلف است.
صنایع دستی فلزی :
کشف فلز در دوران باستان توجه بشر را به این ماده اولیه برای ساخت مایحتاج زندگی جلب کرد و استفاده از آن در تهیه ظروف مختلف و ابزارهای روزمره به دلیل استحکام بالای این ماده رایج شد. در میان آثار به جا مانده از دوران ایران باستان نمونه های فراوانی از انواع ابزار فلزی وجود دارد. به همین دلیل صنایع دستی فلزی را می توان در ایران باستان جستجو کرد.
امروزه صنایع دستی فلزی به ویژه انواع گران قیمت آن مانند ظروف نقره و مهر زنی مسی از محبوب ترین صنایع دستی در ایران است. صنعتگران با استفاده از ابزار خاص و ساعاتی که برای کنده کاری و شکل دادن به انواع فلزات صرف می کنند، آثار منحصر به فردی خلق می کنند. از معروف ترین شاخه های صنایع دستی فلزی می توان به هنرهای نجاری، قلمزنی، قلمزنی، زرگری، تذهیب، نقره کاری، منبت کاری مس، ریخته گری، زینت، اسلحه سازی و علامت گذاری اشاره کرد.
صنایع دستی میناکاری
صنایع دستی میناکاری یکی از زیباترین ظروف تزیینی است که ساخت آن بسیار سخت است. آثار هنری میناکاری از گران ترین صنایع دستی ایران است که توسط ماهرترین صنعتگران ساخته می شود. این هنر بیش از 5000 سال قدمت دارد. هنرمندان میناکاری با ترکیب رنگ های مات و کار با کاشی و فلز آثار زیبایی خلق می کنند. زیرمجموعه های صنعت میناکاری شامل مینا دوزی، مشبک، مینا نقاشی و مینا آبی است و میناکاری برجسته سخت ترین رشته این هنر است.
صنایع دستی سفالگری
سفال یکی از محبوب ترین صنایع دستی ایران در بین گردشگران است و قدمتی طولانی دارد. در هر منطقه ای از ایران به دلیل دسترسی به عنصر خاک، سفال سازی از قدیم الایام رایج بوده است. انسان ها در دوره های مختلف تاریخی سفال را با آب و خاک مخلوط کرده و سفال می سازند و به مرور زمان خاک رس جایگزین خاک معمولی می شود. برجسته ترین سفال های تاریخی، کوزه ها و کاسه هایی است که در بناهای باستانی یافت می شود.
سفال ها به دو دسته بدون لعاب و لعاب تقسیم می شوند. در شهرهای مختلف ایران موزه هایی به نام موزه سفال وجود دارد که در آن می توانید انواع سفال های تاریخی را ببینید. سفال دستی، سفال چرخ و سفال از زیر مجموعه های هنر سفالگری هستند.
صنایع دستی شیشه
صنایع دستی شیشه یکی از زیباترین آثار هنری ایران است. ظروف شیشه ای تاریخی کشف شده در نقاط مختلف ایران نشان از قدمت بالای این صنایع دستی دارد. زیباترین آثار شیشه ای ساخته شده توسط صنعتگران ایرانی را در موزه آبگینه خیابان 30 تیر تهران مشاهده می کنید. زیرمجموعه‌های هنر شیشه‌سازی شامل شیشه‌های قالب‌گیری، شیشه‌پاشی، شیشه‌های سه‌جداره، شیشه‌کاری دوجداره، برش شیشه، لعاب‌کاری و فراستینگ است. صنایع دستی زیبایی نیز با تلفیق این هنر با هنر سفالگری و صنایع دستی فلزی توسط صنعتگران ایرانی ساخته می شود.
صنایع دستی چوبی
صنایع دستی چوبی یکی از زیباترین آثار هنری ایرانی است که سال هاست در ایران ساخته می شود. این صنایع بسیار بزرگ هستند و هنرمندان زیادی در آن فعالیت می کنند. شهرهای مختلف ایران صنایع دستی چوبی متنوعی دارند که از جمله آنها می توان به نجاری، معرق سازی، خاتم کاری، منبت کاری و مشبک اشاره کرد. صنایع دستی ساخته شده توسط صنعتگران چوب کاربردهای زیادی در زندگی روزمره دارد. یکی از پرطرفدارترین کارهای چوبی و صنایع دستی منبت کاری است.
صنایع دستی سنگ
سنگ تراشی و حکاکی روی آن از نخستین صنایع دستی ایران است. البته اشیاء سنگی باستانی در نقاط مختلف جهان نشان از قدمت این هنر در سراسر جهان دارد. صنایع دستی سنگ در طول زمان تغییرات زیادی کرده است و با کشف سنگ های زیبا و تزیینی در سراسر جهان، سنگ تراشی و ساخت زیور آلات نیز رواج یافت. زیرشاخه های اصلی این صنایع معرق سنگ، فیروزه کاری، سنگ تراشی، مشبک و سنگ تراشی است. آثار سنگی از ماندگارترین صنایع دستی هستند.
صنایع دستی نقاشی
صنایع دستی نقاشی ایرانی در جهان شهرت زیادی دارد. این آثار در دسته هنرهای تجسمی قرار می گیرند و یکی از زیباترین آثار و صنایع دستی کشورمان به شمار می روند. تنوع این صنایع نیز زیاد است و نمونه های مختلفی از نقاشی هنرمندان ایرانی را می توان در آثار تذهیب، تجلیل، گل و مرغ و نقاشی قهوه خانه ای مشاهده کرد. نقاشی اساس و پیش نیاز بسیاری از صنایع دستی دیگر است. نمونه های برجسته ای از نقاشی های ایرانی را در موزه رضا عباسی تهران مشاهده می کنید.
صنایع دستی حصیر
حصیربافی یکی دیگر از صنایع دستی قدیمی ایران است که همچنان در مناطق جنوبی و شمالی کشورمان رواج دارد. امروزه از انواع صنایع دستی حصیری به عنوان سوغات استفاده می شود. اگرچه صنعت حصیر بافی را می توان یکی از زیر شاخه های صنایع دستی چوبی دانست، اما گستردگی این شاخه و جایگاه بالای آن در بازار صنایع دستی، آن را به شاخه ای مجزا در این صنعت تبدیل کرده است.
برای ساخت آثار حصیری در نقاط مختلف کشور از برگ خرما و ساقه گندم و نیزار و انواع سرشاخه استفاده می کنند. ابزار حصیری به طور گسترده در زندگی روزمره مردم به ویژه در مناطقی با رطوبت بالا استفاده می شود. هنرمندان خوش ذوق با رنگ آمیزی حصیر و ترکیب آن با نخ های رنگی آثار متنوعی تولید می کنند. زیر شاخه های هنر حصیربافی شامل قالی بافی، مروارید بافی، بمب بافی و سبد بافی است.
صنایع دستی چرم
چرم سازی یکی از اصیل ترین صنایع دستی مردم عشایر و گله داران ایران است. سردی هوا در مناطق دامداری و عشایری باعث تولید این محصولات شده است. با گذشت زمان خزهای دست ساز توجه گردشگران را به خود جلب کرد و ساخت آن در بین عشایر برای فروش به مسافران رواج یافت. پوست را از پوست بره و گوسفند درست می کنند و در ترکمنی به آن اوچمک می گویند.
محصولات چرمی یکی از محبوب ترین صنایع دستی در ایران است. البته صنایع دستی چرمی در نقاط مختلف دنیا تولید می شود و می توان گفت یکی از مهم ترین صنایع دستی صادراتی در کل دنیاست. صنعت چرم، صنایع دستی وابسته به فرآورده های حیوانی است و چرم های دستباف از گران ترین صنایع دستی موجود در بازار هستند. تنوع آثار هنری چرم زیاد است و شامل انواع پوشاک، کیف، کفش و وسایل تزیینی است. از مهم ترین زیرشاخه های صنایع دستی چرم می توان به صحافی سنتی چرم، سراجی سنتی، دوخت چرم، معرق چرم، نقاشی چرم، زین سازی و حکاکی روی چرم اشاره کرد.
صنایع دستی سنتی رنگرزی و رنگرزی
هنر رنگرزی و رنگرزی سنتی پس از گسترش صنعت بافندگی پدید آمد. دلیل شکل گیری این صنایع دستی تمایل انسان به تنوع رنگ بالا در تولید انواع بافتنی مانند فرش و پوشاک بوده است. در رنگرزی سنتی، گیاهان با استفاده از رنگدانه های طبیعی و ترکیب آنها رنگ های طبیعی تولید می کردند. مهمترین گیاهانی که می توان در این شاخه استفاده کرد رزماری، انار، پیاز و روغن کوهی است. در روش رنگرزی سنتی از لارو حشرات مختلف نیز استفاده می شد.
با گذشت زمان و با مهارت نقاشان در ساخت انواع رنگ ها، از این هنر در معماری، نجاری، بافندگی و صنعت کاغذ استفاده کردند. امروزه صنایع رنگرزی سنتی به دلیل ماهیت طبیعی خود به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند.
در این مقاله به معرفی صنایع دستی ایرانی پرداختیم و به آثار هنری شهرهای مختلف و محبوب ترین صنایع دستی کشورمان اشاره کردیم.
صنایع دستی آبگینه
ظروف شیشه ای یکی از زیباترین آثار هنری ایران است. آبگینه تاریخی کشف شده در نقاط مختلف ایران، جلوه های فراوان این صنایع دستی را نشان می دهد. زیباترین آثار آبی هنرمندان ایرانی را در آکواریوم خیابان 30 تیر تهران مشاهده می کنید. از زیرگروه های هنر آب می توان به شیشه های شکل دار، شیشه های پاچه ای، شیشه های سه لایه، شیشه های دولایه، شیشه های برش دار، فراست و یخ اشاره کرد. صنایع دستی زیبایی نیز با تلفیق این هنر با هنر لعاب کاری و صنایع فلزی صنعتگران ایرانی ایجاد می شود.
صنایع دستی نگارگری
هنر نقاشی ایرانی شهرت جهانی دارد. این آثار در دسته هنرهای زیبا قرار دارند و از زیباترین آثار و صنایع دستی کشورمان هستند. تنوع این صنایع نیز زیاد است و نمونه های مختلفی از نقاشی هنرمندان ایرانی در تذهیب، تبلیغات، تابلوهای گل و پرنده و تابلوهای کافه ای به چشم می خورد. طراحی اساس و پیش نیاز بسیاری از صنایع دستی دیگر است. نمونه های عالی نقاشی ایرانی را می توان در موزه رضا عباسی تهران دید.
صنایع دستی چاپ سنتی
در گذشته از دو نوع چاپ در فرآیند سنتی استفاده می شد. چاپ روی کاغذ و چاپ روی پارچه از شاخه‌های مختلف چاپ سنتی بودند که ایجاد این صنایع در ابتدا برای تزیین پارچه و کاغذ بوده است، اما به مرور زمان در معماری نماهای مساجد و بناهای تاریخی نیز جایگاه خود را پیدا کردند. کاشی های تزئینی در مساجد تاریخی ایران مانند مسجد شیخ لطف الله از بهترین نمونه های تایپوگرافی سنتی است. انواع خط و کلاه دوزی نیز از زیرشاخه های چاپ سنتی ایران است.
صنایع دستی پوشاک سنتی
زنان ایرانی از قدیم الایام سهم بسزایی در تولید صنایع دستی در سراسر ایران داشته اند. زنان روستایی، بادیه‌نشین و محلی در نقاط مختلف ایران، لباس‌های سنتی خود را دارای نشانه‌های فرهنگ قومی ساخته‌اند. با گذشت زمان این لباس جای خود را در بازار و بین گردشگران باز کرده است. اگرچه می توان این صنعت را زیرمجموعه صنایعی مانند نساجی و چرم دانست، اما اهمیت تولیدات پوشاک سنتی بر اهمیت این محصولات می افزاید. لباس‌های سنتی شامل طیف وسیعی از لباس‌های قومی، پیراهن و کفش‌های سنتی مانند شروک، شموش، کلاش، کوچ و انواع دیگر پارچه‌ها است.
صنایع دستی بافته های داری
بافته‌های داری دسته‌ای از صنایع دستی هستند که روی دار بافته می‌شوند. دارها را با به هم بستن الوارهای چوبی به‌شکل مستطیل و مربع می‌سازند و تار و پود بافت مورد نظر را روی آن سوار می‌کنند. مشهورترین بافته داری ایران فرش ایرانی است که شهرتی جهانی دارد. قالی یا فرش ایرانی را مشهورترین زیرانداز در ایران می‌دانند که با انواع پشم، ابریشم، گل ابریشم یا با ترکیب نخ‌ها بافته می‌شود.
قالی ایرانی در جهان نظیر ندارد و در هرکدام از شهرهای کشور ما از نقش‌های منحصربه‌فردی در بافت فرش استفاده می‌کنند؛ به همین دلیل بسیاری از صنعتگران حوزه فرش از روی طرح ظاهری قالی می‌توانند منطقه بافت هر فرش را شناسایی کنند. مهمترین شهرهای بافنده فرش در ایران تبریز، کاشان، مشهد، کرمان و نائین هستند. این شهرها صادرات بیش از ۳۰ درصد فرش دستباف دنیا را به عهده دارند.
از انواع مختلف بافته‌های داری گلیم در ایران نیز می‌توان گلیم دورو یا ساده بافت، گلیم یک رو یا برجسته و گلیم ساده یا ورنی را نام برد. از دیگر بافته‌های داری نیز می‌توان به گبه و زیلو اشاره کرد.
صنایع دستی نساجی
صنایع نساجی سنتی یا پارچه بافی دستی از دیگر آثار صنایع دستی در جهان به شمار می‌روند که ایرانیان از پیشگامان آن بوده‌ا‌ند. پارچه‌های سنتی دستباف را به دو دسته کلی تقسیم می‌کنند. دسته اول پارچه‌های باارزش و گران قیمت از الیافی مانند ابریشم و زری هستند. از انواع این پارچه‌ها می‌توان زری، مخمل، ترمه، ابریشم و شال را نام برد. دسته دوم پارچه‌های عبایی، برک، کرباس، متقال، شمد، پرده‌ای و چادر شب را شامل می‌شوند که قیمت پایین‌تری دارند.
رودوزی های سنتی
هنر رودوزی به‌دلیل علاقه انسان به تزیین لباس و وسایل مختلف مانند رومیزی و انواع رواندازها شکل گرفت. هنر رودوزی نیز از صنایع دستی متداول در نقاط مختلف ایران است و در شهرهای مختلف با ابزار متنوعی انجام می‌شود. از معروف‌ترین شاخه‌های رودوزی می‌توان به سوزن دوزی، ملیله دوزی، پته دوزی و قلاب دوزی اشاره کرد.
صنایع دستی رودوزی، تکه‌دوزی‌های داخل پارچه را نیز شامل می‌شوند. سوزن دوزی را روی پارچه‌های ساده، ملیله دوزی را روی پارچه‌های سنتی مانند ترمه و برای تزیین جانماز، پته دوزی را بر پارچه‌های ضخیم و قلاب دوزی را اغلب روی پارچه‌های ماهوتی انجام می‌دهند. در گذشته استفاده از طلا و نقره در ملیله دوزی و نخ ابریشمی در پته دوزی متداول بود. از دیگر زیر مجموعه‌های صنایع دستی رودوزی می‌توان به خامه دوزی، چشمه دوزی، ستاره دوزی، گلابتون دوزی، سیاه دوزی و مخمل دوزی اشاره کرد. این هنر زیر شاخه‌های زیادی دارد که هرکدام از آنها به شهرهای مختلفی مربوط هستند.
صنایع دستی نمدمالی
نمدمالی از اصیل‌ترین مشاغل ایرانی است و تولیدات آن نمونه‌ای از صنایع دستی ایران هستند. از محصولات نمدی برای تولید انواع فرش، زیرانداز، پتو و ابزار مصرفی دیگر استفاده می‌شود. نمد را از پشم گوسفند تهیه می‌کنند و با رنگ‌آمیزی و کوبیدن آن، آثار متنوعی می‌سازند. در این هنر با استفاده از آب داغ، نمد را ورز می‌دهند و برای استفاده در صنایع دستی نمدی آماده می‌کنند. هنرمندان نمدمال برای تولید انواع زیرانداز زحمت زیادی می‌کشند و نمدمالی از سخت‌ترین شاخه‌های ساخت صنایع دستی به شمار می‌رود.
صنایع دستی پوستین سازی
پوستین سازی از اصیل‌ترین هنرهای صنایع دستی مردمان عشایر و دامدار ایران به شمار می‌رود. آب و هوای سرد در مناطق زندگی دامپروران و عشایر سبب تولید این محصولات شده است. به مرور زمان پوستین‌های دست‌ساز توجه گردشگران را جلب کرد و ساخت آن بین مردم عشایر برای فروش به مسافران رواج گرفت. پوستین‌ها را از پوست بره و گوسفند می‌سازند و در زبان ترکمنی به آنها «اوچمک» می‌گویند.
صنایع دستی رنگ سازی و رنگرزی سنتی
هنر رنگ سازی و رنگرزی سنتی پس از گسترش صنایع بافت به وجود آمدند. دلیل شکل‌گیری این صنایع دستی تمایل انسان به تنوع رنگی بالا در تولید انواع بافتنی‌ها مانند فرش و پوشاک بود. در رنگ سازی سنتی با استفاده از رنگ دانه طبیعی گیاهان و ترکیب آنها با یکدیگر رنگ‌های طبیعی تولید می‌کردند. از مهمترین گیاهان قابل استفاده در این شاخه می‌توان به روناس، انار، پیاز و روغن کوهی اشاره کرد. در روش رنگ سازی سنتی از لارو حشرات مختلف نیز استفاده می‌کردند.
به مرور زمان و با بیشتر شدن مهارت رنگ سازان در ساخت رنگ‌های متنوع، از این هنر در معماری، صنایع چوبی، انواع بافت و صنایع کاغذی بهره بردند. امروزه نیز از صنایع رنگرزی سنتی به‌دلیل طبیعی بودن آن استفاده زیادی می‌شود.
پرفروش ترین صنایع دستی ایران
فرش ایرانی پرفروش‌ترین محصول صنایع دستی کشور ما است. فرش‌های مناطق مختلف کشور طرفداران خود را دارند و قالی دستباف ایرانی همچنان از بازار داخلی خوبی برخوردار است. از دیگر صنایع دستی پر فروش در کشور می‌توان به صنایع دستی چوبی اشاره کرد. مبلمان، سرویس خواب و بسیاری دیگر از لوازم منزل را مصنوعات چوبی تشکیل می‌دهند و هنر منبت کاری از محبوب‌ترین هنرها میان ایرانیان است.
از دیگر محصولات دستی پرطرفدار در بازار ایران ظرف‌های مسی و شیشه‌ای هستند. بخش قابل‌توجهی از فروش بازارهای سنتی اصفهان و شیراز به صنایع دستی مسی تعلق دارند. مصنوعات سرامیکی و سفال نیز در میان گردشگران محبوب هستند و مسافران زیادی برای سوغات از این صنایع دستی می‌خرند. انواع مختلف معرق، میناکاری، زیورآلات دست‌ساز، قلاب دوزی و سرمه دوزی نیز از دیگر صنایع دستی پرفروش در شهرهای مختلف ایران به شمار می‌روند.
پرطرفدارترین صنایع دستی صادراتی ایران
کشور ایران با فعالیت در ۳۷۰ رشته از ۶۰۰ رشته صنایع دستی شناخته شده در جهان، از فعال‌ترین کشورها در این حوزه به شمار می‌رود. صنایع دستی ایران به کشورهای عراق، ترکیه، امارات، چین، کره جنوبی، اندونزی و افغانستان صادر می‌شوند و قالی ایرانی نیز از مهمترین کالاهای صادراتی کشور ما به قاره اروپا است.
از میان دیگر محصولات و صنایع دستی پرطرفدار ایران در جهان می‌توان به صنایع مسی، سفالگری، نمدی، قلمکاری و میناکاری اشاره کرد. گرچه در طول سال‌های گذشته صادرات صنایع دستی رشد چشمگیری داشته‌اند، عرصه برای گسترش آثار و صنایع دستی ایران مهیا است و نیاز به سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق‌تری دارد. سال ۱۳۹۶ صنایع دستی ایران رتبه دوم صادرات و رتبه اول صادرات غیر نفتی را به دست آوردند. در میان استان‌های مختلف کشور ما نیز، استان اصفهان پیشتاز در صادرات صنایع دستی است.
فروشگاه‌های صنایع دستی ایران
در طول سال‌های مختلف جشنواره‌های صنایع دستی متنوعی در شهرهای مختلف کشورمان برگزار شده‌اند. هدف از برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های صنایع دستی گسترش تجارت این صنایع و ارزش گذاری فرهنگی به آنها است. گذشته از رویدادهای سالانه در شهرهای مختلف ایران در حوزه صنایع دستی، فروشگاه‌های صنایع دستی در شهرهای مختلف به‌صورت تخصصی فعالیت می‌کنند. در این فروشگاه‌ها معروف‌ترین آثار و صنایع دستی هر شهر در معرض دید عموم گردشگران قرار می‌گیرند و علاقه‌مندان به آثار هنری از این فروشگاه‌ها خرید می‌کنند.
برخی از آثار و صنایع دستی ایران در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده‌اند. نام شهرهای تولید کننده این آثار نیز در این فهرست‌ها آمده‌اند. فروشگاه‌های صنایع دستی در این شهرها نمونه‌های برجسته‌ای از آثار دستی را برای فروش به گردشگران و مسافران ارائه می‌کنند.
فروشگاه‌های صنایع دستی در سایر شهرها نیز دایر هستند. این فروشگاه‌ها در نزدیکی جاذبه‌های تاریخی و موزه‌های شهرهای مختلف تمرکز بیشتری دارند. مراکز خرید، به‌خصوص بازارهای سنتی شهرهای مختلف ایران نیز مکان‌هایی مناسب برای خرید انواع صنایع دستی ایران هستند.
پایان مقاله.
آخرین دیدگاه‌ها