تاریخچه فرش

تاریخچه فرش ایرانی شاید یکی از مواردی باشد که تحقیقات متعددی درباره آن در طول تاریخ انجام شده است. پیشینه آن هرچه که باشد، به خاطر بافت با دست، طرح‌های استادانه و نقوش چشمگیر، به ‌عنوان مرغوب‌ترین و نفیس‌ترین فرش‌های جهان شناخته می‌شوند. فرش دستباف فقط یک هنر نیست و یکی از بخش‌های اصلی اقتصاد ایران است.

تاریخچه فرش  و سیر تحول فرش دستباف ایران 

سیر تحول فرش دستباف ایران با توجه به ذوق و استعداد فراوان ایرانیان همواره سیری رو به رشد بوده است. گرچه بعضی از ضد ایرانیان معتقدند که رشد و ترویج فرش دستباف ریشه در ایران ندارد ولی اسناد و مدارک زیادی برای رد این فرضیه وجود دارد و از زمان های هخامنشی و حتی قبل آن در کتاب های بسیاری به این موضوع اشاره شده است. دوره صفویه به دوره اوج رشد و شکوفایی هنر قالی بافی معروف است در دوره صفویه توجه ویژه ای به کلیه هنرهای دستی از قبیل قالی بافی میشد و این دوره را می توان یکی از مهم ترین، موثرترین و مفیدترین دوره های تاریخی در نظر گرفت. افزایش رو به رشد هنر فرش بافی را می توان مدیون این دوره از تاریخ بود همچنین اکثر قالی های بافته شده ارزشمند موجود در موزه های امروزی، هنر دست اساتید بزرگ در دوره صفویه می باشد. در دوره قاجار به دلیل ضعف اقتصادی ایران قالی بافی اهمیت خود را از دست داد و همچنین این هنر گرانبها از رونق افتاد. امروزه با توجه به پیشرفت علم و فرهنگ قالی بافی دوباره بسیار مورد توجه قرار گرفته است و ایران با تخصص ویژه خود در زمینه بافندگی انواع فرش های اصیل و بی نظیر از قبیل فرش ابریشم به یکی از بزرگترین تولید کنندگان و صادر کنندگان فرش در جهان تبدیل شده است.

قدیمی ­ترین نشانه ی یافت شده از هنر قالیبافی و تاریخچه ی آن، به عصر مفرغ باز می­گردد. این نشانه، یک کارد قالیبافی است که از گورهای عهد مفرغ ترکمنستان و شمال ایران یافت شده است. در شهر سوخته (واقع در دشت سیستان ـ جنوب شرقی ایران) نیز فرش­های حصیری ، پارچه و ابزارهای بافندگی یافت شده که متعلق به ۲۸۰۰-۲۵۰۰ سال پیش از میلاد است. به نقل از گزنفون، در دوره هخامنشیان شهر تاریخی ساردیس به قالی­ های گره­ باف خود مشهور بوده. این قالی ها به نقش­ های حاشیه و هیکل­ های مردان و شیردال ­های افسانه ­ای آراسته بوده است.

تاریخچه فرش و کاشف فرش دستباف

کاشف فرش پازیریک شخصی به نام پروفسور رودنکو است او اعتقاد دارد که فرش ذکر شده توسط مردم ماد یا پارس و پارت کار شده است . دقت به نقشه های مشابه و همدوره این فرش در ستون های تخت جمشید این فرضیه را تایید می کنند . اثرهای دیگری مثل نقاشی های بعضی هنرمندان قرون وسطی شامل نقش قالیهایی می باشد که بافت ایران بوده است . بعضی مورخان درباره حمله رومی ها به ایران و غارت دستگرد قالی را از نمونه غنیمت هایی که در این غارت به دست آوردند قید کرده و مرجع های یونانی از قالیهای زرباف ایران یاد کردند . فرش بهارستان که در حکایات مختلف درباره بافت آن گفته شده ، هر چند در تعریف از آن مبالغه شده ولی خود نشانه پیشبرد صنعت قالی بافی در ایران کهن می باشد .

تاریخچه فرش دستباف در قرن 19

در قرن نوزدهم فرش های ایرانی ، مخصوصا فرش های زیبای تبریز به اروپا وارد شد. از طرف اروپا نمایندگانی به همه کشورهای شرق زمین فرستاده شدند و با رقابت خیلی زیاد همه فرش های با ارزش و عتیقه را جمع آوری کردند و به قسطنطنیه که بازار مهم فرش در مشرق زمین بود فرستادند .

تاریخچه فرش دستباف در جهان

تاریخ فرش دستباف در جهان را میتوان به قبل از قرن 19 نسبت داد. با پایان یافتن منابع فرش های قدیمی و کهنه، شرکت های انگلیسی، آلمانی و آمریکایی به شکل نامشخص کارگاه هایی را در تبریز، کرمان، سلطان آباد (اراک) راه اندازی کردند. این وضعیت تا زمان جنگ جهانی اول که تولید فرش به صورت قابل توجهی زیاد شده بود ادامه داشت .

تاریخچه فرش در آسیا

تقریبا تمام محققان اعتقاد دارند هنر فرش بافی در آسیا متولد شده است. قدیمی ترین فرش دستباف جهان با قدمت بیش از ۲۴۰۰ سال در سیبری کشف شد. این فرش ایرانی که پازیریک نام دارد با گره ترکی بافته شده است و ترکیبی از رنگ های آبی ، زرد و نارنجی در آن دیده می شود.

شواهد نشان می دهد فرش پازیریک متعلق به دوره هخامنشیان است و در حال حاضر در موزه آرمیتاژ روسیه نگهداری می شود.

فرش بافی در قرن ۱۴ و ۱۵ در ایران بسیار رایج بود. این صنعت در طول حکومت شاه عباس در قرن ۱۶ به اوج خود رسید و اصفهان به مرکز صنعت فرش ایران تبدیل شد. فرش های این دوره با الگوهای ظریف و نخ های پررنگ بافته می شدند و معمولا در هر ۲.۵ سانتی متر ۱۰۰۰ گره داشتند.

صنعت فرش بافی در هند در اواخر قرن شانزدهم میلادی شروع شد. هندی ها مهارت زیادی در نساجی و بافندگی داشتند، ولی آشنا شدن با فرش های ایرانی طرح ها و الگوهای مورد استفاده آن ها را به شدت تحت تاثیر قرار داد. فرش های هندی ترکیبی از طرح های فرش ایرانی ، چینی ، ترکمنی و مصری هستند. در حال حاضر، چین نیز یکی از تولیدکنندگان عمده فرش دستباف است.

زمان شروع صنعت فرش بافی در چین معلوم نیست، ولی شواهد نشان می دهد قدمت آن به قرن دوازدهم میلادی می رسد. در فرش های چینی علاوه بر طرح های سنتی ، طرح های فرش های ایرانی ، ترکی و پاکستانی نیز به کار می رود.

تاریخچه فرش ایرانی

فرش ایرانی نمادی از هنر، نبوغ، فرهنگ و اصالت است. ایرانیان از پیشگامان بافندگی فرش ‌بوده‌اند که در طول زمان با دقت نظر، خلاقیت و سلیقه، این هنر را به درجه‌ای از کمال رسانیده‌اند که می‌توان از آن به‌عنوان معرف فرهنگ و هنر ایرانی یاد کرد. اولین شواهد مستند در مورد هنر ایرانیان در فرش بافی را می‌توان در متون چینی مربوط به ساسانیان (۲۲۴-۶۴۱م) جستجو کرد.

نباید از یاد برد که غالبا مواد مصرفی در فرش از جمله پشم، ابریشم، پنبه و… طی زمان پوسیده می‌شوند و این مسئله کار باستان‌شناسان و تاریخ‌شناسان در معرفی قدمت فرش را دشوار می‌کند. با این حال شواهد و مستندات تاریخی بیانگر وجود فرش‌‌های باشکوه در دربار هخامنشی‌ است؛ چنانکه گفته می‌شود اسکندر مقدونی با مشاهده فرش‌های باشکوه ایرانی در پاسارگاد، متعجب شد و به وجد آمد. در زمان سلطنت سلجوقیان و ایلخانیان نیز فرش بافی به‌عنوان هنری ارزشمند و تجارتی پر سود رواج داشته است؛ به‌گونه‌ای که گفته می‌شود مساجد آن دوره پوشیده از فرش‌های ارزشمند ایرانی بوده‌اند.

تاریخچه فرش ورنگرزی فرش دستباف

مو، پشم و انواع الیاف حیوانی از ابتدا در ریسندگی و بافندگی جایگاه ویژه ای پیدا کرد. در مناطقی مانند مصر و بین النهرین به دلیل آب و هوای گرم از پنبه و کتان بیشتر استفاده می شد.
برخی از اسناد مصر و بین النهرین مربوط به دوره نوسنگی، از هزاره ششم قبل از میلاد می باشد، پارچه هایی وجود دارد، با بافتی ساده و نخ های ظریف و معمولاً با رنگ های گیاهی.
در برخی مناطق اطراف دریای مدیترانه که احتمالاً مسکونی بوده اند، طناب، تور، نمد و نخ های در هم تنیده، عمدتاً کتان آبی یافت شده است. یک قطعه پارچه ای کلفت که متعلق به یک خیمه یا معبد مقدس است و در زمان قبل از میلاد بوده، و رنگ آن زرد است، در دست است. در امتداد سواحل مصر، جایی که منسوجات پیدا شد، مقداری پارچه کتانی و پارچه های دیگر یافت شد که نشان می دهد منطقه در حال تجارت بوده است. وجود کارخانه های نساجی در منطقه ایلام به هزاره پنجم قبل از میلاد برمی گردد که نشان از وجود منسوجات دارد. منسوجات و پارچه های بافته شده را می توان در مناطق تحت سلطه سومری ها و آشوری ها یافت، خصوصا می توان بافت پارچه های رنگی را در بابل پیدا کرد.
کشف میله ای مسی که نوعی ابزار ریسندگی می باشد، بر روی تپه برج دامگان حکایت از تداوم ریسندگی و بافندگی در ایران طی هزاره دوم پیش از میلاد دارد. با تجدید حیات در فرهنگ ایرانی و بالا رفتن توانایی های مادها  و اینکه آنها قومی گله دار و دامدار بودند و در آن زمان از پشم و الیاف حیوانی استفاده می شد.

تاریخچه فرش دستباف اصفهان

تاریخچه فرش دستباف اصفهان به دوران صفویه بر میگردد همانطور که در بالا گفته شد دوران صفویه دوران اوج و شکوفایی کلیه آثار هنری و هنرهای دستی بود. در زمان صفویه بافندگان فرش در محله جلفای امروزی واقع در اصفهان، سکونت داشتند و در مرکز شهر کارگاه های بسیار بزرگ فرش بافی به دستور شاه عباس ساخته شده بود. به دلیل علاقه بسیار زیاد شاهان صفویه به خرید صنایع دستی از جمله قالی بافی، بهترین و زیباترین فرش های دستباف ابریشمی در اصفهان و توسط هنرمندان اصفهانی بافته شد. با توجه به قدمت و پیشینه فرش اصفهان، این فرش به یکی از اصیل ترین و به نام ترین فرش های ایران معروف شده است. که همواره از گذشته تا به امروز به سایر کشورهای جهان نیز صادر میشود. بافندگی فرش همواره یکی از هنرهای پر زحمتی است که نیازمند دقت، حوصله و مهم تر از همه علاقه بسیار می باشد و هنرمندان و اساتید زحمتکش بافنده در اصفهان توانسته اند سهم بسیار زیادی را در باب طراحی و بافندگی فرش به خود اختصاص دهند.

تاریخچه فرش ایرانی قبل از میلاد مسیح

فرش در ادبیات فارسی نقشی پررنگ دارد و نشانه‌های آن را می‌شود در شاهنامه فردوسی تا شعرای معاصر پیدا کرد. مطابق اسناد تاریخی اولین فرش متعلق به ایران بوده است. باستان‌شناسان در سال ۱۹۴۹، در کاوش‌های باستانی در روسیه، فرشی را در منطقه پازیریک کشف کردند که پیش‌تر به نام همین منطقه شناخته می‌شد. رودنکو، باستان‌شناسی که این فرش را کشف کرده است، آن را متعلق به ایران و زمان بافت آن را به قرن پنجم یا اویل قرن چهارم پیش از میلاد (دوره هخامنشیان) نسبت می‌دهد.

این باستان‌شناس شهیر روس، ‌در کتاب خود تأکید می‌کند که فرش مکشوفه از نظر اسلوب بافت و نوع گره‌های آن به فرش‌های ایرانی تشابه دارد و در این مسئله شکی وجود ندارد. او دراین‌باره در کتابش می‌نویسد: «شیوه‌ی گره زدن دم اسب‌ها  و کاکل آن‌ها شبیه ایرانیان است؛ و نقش گوزن‌ها از تیره‌ی گوزن زرد خال‌دار ایرانی است. وصف مردانی که به همراه چارپایان از پی  یکدیگر می‌آیند نمایانگر شیوه‌های هخامنشی و آشوری است.»

با این حساب می‌توان به تاریخ ۲۵۰۰ ساله فرش ایرانی اطمینان داشت. در دوره‌های تاریخی مختلف پیش از اسلام،‌ بارها در نسخ تاریخی درباره فرش ایرانی سخن به میان آمده است. به‌عنوان‌مثال فرش بهار خسرو، متعلق به دوره ساسانیان است. فرشی که مساحتی حدود ۴۰۰ مترمربع داشته و در بافت و تزیین آن از جواهرات گران‌بهایی استفاده‌شده است.

فرش ایرانی در دوره اسلامی

پس از طلوع اسلام در ایران، نقش و نگار فرش‌ها شکل دیگری گرفت. اولین نوشته‌ها از سده‌های نخستین تاریخ اسلام گواهی می‌دهد که فرش‌های ایرانی در ابتدا تباری خوزستانی داشته‌اند. مطابق نوشته‌های اقلیم‌شناسان، فرش‌های باکیفیت و اصیلی در شوشتر و جهرم بافته می‌شده است. نسخ فراوانی اعم از فارسی و عربی، در دوره‌های مختلف پادشاهان ایرانی پس از اسلام، درباره فرشینه‌ها و گلیم‌های بافته‌شده به دست ایرانیان که دلربا و چشم‌نواز بوده‌اند بارها و بارها نوشته‌اند. در هر برهه از تاریخ ردی از فرش ایرانی به چشم می‌خورد.

البته نباید فراموش کرد که در این دوران فرش‌بافی در چین و هندوستان هم رونق داشته است؛ اما هیچ‌کدام از فرش‌های بافته‌شده در جهان نه امروز و نه در دوران گذشته، با فرش ایرانی برابری نمی‌کنند. فرش ایرانی به لحاظ ظرافت، گره‌ها و نقش و نگار رنگ‌بندی در تمام جهان حرف اول را می‌زند.

تاریخچه فرش در دوره‌ی مغول‌ها:

در زمان تسلط مغول‌ها (قرن سيزدهم و چهاردهم ميلادي) قالی بافی به سطح بسيار رفيعی از زيبايی و تکنيک رسيد. شکوفايی اين صنعت شايد با حکومت غازان‌خان (1307-1295 ميلادي) مصادف بود.

اما اوج فرش کلاسيک ايرانی را که از آن با رنسانس قالی ايران ياد می‌شود، زمان سلاطين صفوی (1722-1499 ميلادي) به ويژه زمان حاکميت شاه طهماسب اول (1587-1524 ميلادي) و شاه عباس کبير (1629-1587 ميلادي) ثبت کرده‌اند. از اين دوران حدود 3000 تخته فرش به يادگار مانده که درموزه‌های بزرگ دنيا و يا در مجموعه‌های شخصی نگهداری می‌شوند.

در اين دوران در کنار قصرهای پادشاهان کارگاه‌های قالی بافی بنا شد و مراکز گوناگون که قبلا در تبريز، کاشان، مشهد، کرمان، جوشقان، يزد، استرآباد، هرات و ايالات شمالی نظير شيروان، قره‌باغ و گيلان وجود داشتند توسعه و رونق بيشتری گرفتند.

در همان زمان، نقاشان و نگارگران بلندپايه طرح‌های خلاصه شده و ترکيبی ترنج در وسط قالی و لچک‌ها را در آن وارد کردند. يعنی همان طرحی که قبلا به زيباترين وضعی در قرن پانزدهم روی جلد کتاب‌های ارزشمند به کار می‌رفت.

 

تاریخچه فرش در دوره هخامنشی

فرش در امپراتوری بزرگ و مقتدر هخامنشی نه تنها از محصولات و صنایع تحت فرمان خود برای تزیین دربار و پایتخت استفاده می کرد، بلکه با حمایت مشاغل و صنایع، اجناس فراوان و به ویژه انواع پارچه تولید می کرد. از پادشاهان و سرداران هخامنشی پارچه‌های ارغوانی از صدف رنگ می‌شد و بسیار معروف بود.
فرش دستباف دوره ساسانی
فرش در دوره ساسانی با تولید مسیرهای کاروانی، فراوانی وسایل نقلیه و توسعه محصولات مختلف از جمله تولید ابزارآلات شیشه ای و فلزی به ویژه بافت ابریشم و پشم همراه بود. تسلط ایران بر مسیرهای کاروانی شامل واردات تجاری ابریشم مورد نیاز منسوجات ایرانی نیز بود.

تاریخچه فرش پس از اشغال افغان‌ها

با اشغال کشور به وسیله‌ی افغان‌ها (1722-1721 ميلادي) صنعت و هنر فرش و قالی رو به انحطاط گذاشت.

در قرن نوزدهم قالي‌های ايرانی، به ویژه فرش‌های نفيس ناحيه‌ی تبريز به اروپا راه يافتند. از سوی کشورهای اروپايی نمايندگانی به تمام کشورهای مشرق زمين گسيل شدند و با رقابت بسيار فشرده کليه فرش‌های کهنه و عتيقه را گردآوری کرده و به قسطنطنيه که هنوز هم مهم‌ترين بازار قالی مشرق زمين بود فرستادند.

با به پايان رسيدن منابع فرش‌های کهنه، شرکت‌های انگليسی (زيگلر 1883 م) آمريکايی و آلمانی به طور نامحدود اقدام به تاسيس کارگاه‌هايی در تبريز، سلطان آباد (اراک) و کرمان کردند. اين روال تا جنگ جهانی اول که توليد قالی به طور قابل توجهی افزايش يافته بود ادامه داشت.

تاریخچه فرش زمان کوروش کبیر

در گذر تاريخ ايران، صنعت و پيشه‌ی فرشبافی به صورت يک هنر و مهارت خاص درآمده است.

موقعی که کوروش کبير در سال 539 قبل از ميلاد کشور بابل را فتح کرد، صنعت و هنر فرش را به کشور خود معرفی کرد. گفته شده است که در آرامگاه کوروش که در پرسپوليس به خاک سپرده شده است، با گرانبهاترين فرش‌ها پوشيده بود. حتی قبل از او هم مردم صحرا نشين در مورد فرش بافی گره‌ای اطلاعاتی داشتند. آن‌ها از گله‌های گوسفندان و بزهای خود پشم خوب و بادوام برای کار خود می‌گرفتند.

اولين مدرک موجود در رابطه با موجوديت فرش در نوشته‌های چيني‌ها مربوط به سلسله‌ی ساسانيان که در سال 224 تا 641 بعد از ميلاد است مي‌باشد. در سال 628 ميلادی، امپراطور هراکليس مقداری فرش بعد از پيروزی به شهر تيسفون که پايتخت ساسانيان بود آورد. موقعی که در سال 637 ميلادی عرب‌ها به شهر تيسفون غلبه کردند، و شهر را غارت کردند مقدار قابل توجهی فرش بود که يکی از آن‌ها فرش باغی مشهوری بود به نام “موقع بهار خسرو” که اين قالی در تاريخ به نام گرانبهاترين فرش بوده است.

فرش‌هايی که در موقع سلطنت خسرو اول که در سال (531 – 579) بود به صورت 90 فوت مربع بافته مي‌شد، که مورخان عرب اينگونه توصيف کرده‌اند: گوشه‌های آن تختی باشکوه از گل‌های آبی، قرمز، سفيد، زرد و سبز است؛ رنگ زمينه‌ی آن کپی از زمين به رنگ طلایی، سنگهایی به شفافيت کريستال که به باطل تصوری از آب است، گياهان با حرير و ميوه‌ها با رنگ سنگی شکل گرفته‌اند، ولی متاسفانه عرب‌ها اين فرش گرانبها را به قطعات کوچک بريده و جداگانه فروخته‌اند.

تاریخچه فرش پس از سلطه‌ی اعراب

بعد از دوره‌ی سلطه خلفای عرب، يک نفر از قبايل ترک، به نام سلجوق ايران را فتح کرد. سلطه‌ی سلجوقيان (1038 – 1194) به لحاظ تاريخ فرش در ايران مهم است. زنان سلجوقی تبحر خاصی در بافتن فرش با گره‌های ترکی داشتند، در استان‌های آذربايجان و همدان که به مدت زيادی تحت نفوذ سلجوقيان بود، از گره‌های ترکی در اين مدت استفاده می‌شد.

حمله مغولان (1220 – 1449) اولين حمله‌ی وحشيانه به ايران بود، اما بعد از چندی آنان تحت نفوذ ايرانيان قرار گرفتند. شهر تبريز، متعلق به رهبر ايلخانيان، غازان خان (1295 – 1304)، با فرش‌های گرانقيمت فرش شده بود. فرمانروای مغولان شاهرخ (1409 – 1446) که در بازسازی آنچه از حمله‌ی مغولان ويران شده بود به تشويق کردن و دلگرم کردن تمام هنرمندان و صنعتگران سرزمين و کشور پرداخت. اما قاليبافی در اين دوران به شکلی خيلی ساده که بيشتر نقش‌های هندسی داشت تمام می‌شد.

تاریخچه فرش پس از صفویه

دوره‌ی کارگاه‌های فرش در ايران با هجوم افغان‌ها (1722) به پايان رسيد. افغان‌ها تا زمانی که (1736) سلطه‌ی آن‌ها در ايران بود اصفهان را از بين بردند، تا اينکه يک سالار جوان از خراسان، به نام نادر خان شاه ايران شد. در تمام مدت فرمانروایی نادر شاه، تمام وقت و نيروی آن صرف جنگيدن با افغان‌ها، ترک‌ها و روس‌ها گذشت. در اين دوره و تمام دوران ياغی گری و آشفته‌ی ايران بعد از مرگ او (1747) هيچ فرشی که ارزشی داشته باشد بافته نشد، و اين رسم و سنت به تنهایی به وسيله‌ی افراد چادر نشين و هنرمندان اين صنعت در شهرهای کوچک دنبال می‌شد.

در آخرين ربع قرن نوزدهم و در زمان فرمانروايان قاجار اين شغل دوباره پا گرفت. صنعت قالی با فرستادن آن به اروپا (از تبريز به استانبول) دوباره رونق گرفت. در اواخر قرن نوزدهم ميلادی بعضی از شرکت‌های اروپایی و آمريکايی به ايران آمدند و اين هنر و صنعت را به بازارهای کشور خودشان فرستادند.

امروزه، بافتن فرش به گسترده‌ترين هنر دستی در ايران مبدل شده است، و همينطور در خارج از کشور هم به خوبی شناخته شده است. فرش‌های ايرانی امروز از شهرت و اعتبار خاص به خاطر رنگ و تنوع و الگوهای گوناگونشان، برخوردار است.

فرش ابریشم ایرانی

دوران اوج فرش دستباف ایران

احتمالا زمان فرمانروایان صفویه (۱۴۹۹ – ۱۷۲۲ ) مهمترین تاریخ صنعت فرش در ایران می باشد . در زمان شاه عباس در ایران، هنر و صنعت و تجارت رشد کرد . شاه عباس مردم را تشویق و دلگرم به داد و ستد با اروپا می کرد و پایتختش را که اصفهان بود به یکی از با عظمت ترین و با شکوه ترین شهرهای ایران در آورد و کارگاه بزرگی را برای فرش ها دایر کرد که هنرمندان بتوانند در آنجا کار کنند .

اکثر این فرش ها از ابریشم که با رشته های طلا و نقره تزئین شده بود بافته می شد و فرش ابریشم هم اکنون نیز جزو فرش های گران قیمت و پرطرفدار میباشد . زمان کارگاه های قالی در ایران با حمله افغانها (1722) تمام شد. افغانها تا موقعی که سلطه گری در ایران می کردند اصفهان را نابود کردند تا موقعی که یک مرد جوان که نادر خان نام داشت از خراسان شاه ایران شد او تمام مدت فرمانروایی خود را مشغول جنگیدن با افغانها و روسها و ترکها بود .در این زمان و تمام زمان یاغی گری که ایران آشفته بود پس از مرگ او (1747) هیچ فرش با ارزشی بافته نشد و این آداب و رسوم فقط به واسطه افراد چادرنشین و هنرمندان در شهرهای کوچک پیگیر می شد .

در دوره فرمانروایان قاجار و آخرین ربع قرن نوزده این شغل دوباره رایج پیدا کرد . صنعت قالی به اروپا فرستاده شد و از فرش دستباف تبریز به استانبول رواج پیدا کرد. در پایان قرن نوزدهم میلادی برخی از شرکت های آمریکایی و اروپایی به ایران آمدند و این هنر را به کشور خودشان فرستادند.

تاریخچه فرش دستباف دوران قاجار

ما شاهد فروپاشی صنعت و تولید ایران به دلیل حوادث تاریخی و ناآرامی های ایران پس از دوره صفویه هستیم. در دوره قاجار این فروپاشی به نفع واردات کالاها و محصولات خارجی افزایش می یابد و شواهدی وجود دارد که حتی در دوره قاجار نیز صادرات ایران با ارزش بوده و در مواردی از واردات نیز فراتر رفته است. رشد و توسعه صادرات فرش تا پایان دوره قاجاریه در مواجهه با چالش های جدی که گریبانگیر بسیاری از صنایع و تولیدکنندگان سنتی است، فرش دستباف پیشرفت شگفت انگیزی داشته است. تجار خارجی در این منطقه کنترل مستقیم داشتند. اگر چه نتیجه به نفع ایران بود، اما باعث از بین رفتن فرش ایرانی شد. وارد نفوذ و نفوذ بازارهای خارجی شد.

در زمان حال فرش بافی به پهناورترین هنر دستی در ایران تبدیل شده است ، و در خارج از گشور هم معروفیت پیدا کرده است . فرش ایرانی از آوازه و اعتبار ویژه ای که به خاطر تنوع و رنگ زیادی که دارد برخوردار می باشد .

قالی پازیریک

قدیمی‌ترین فرش جهان قالی پازیریک نام دارد که در سال‌های ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۸ خورشیدی توسط یک باستان‌شناس روس در گور یخ‌زده یکی از فرمانروایان سکایی کشف شد و به‌دلیل محل کشف آن، در «دره پازیریک» روسیه، چنین نام‌گذاری شد. در کنار این قالی اشیای باستانی دیگری نیز وجود داشت. این قالی از جنس پشم و به‌شکل مربعی است که هر ضلع آن ۱٫۹۸ متر طول دارد.

قالی پازیریک منقوش به یک حاشیه گل‌دار و تصاویر سوارکاران، آهوهای در حال چرا و جانوران افسانه‌ای با سر عقاب و بدن شیر است. سرگی رودنکو، کاشف این قالیچه، پس از بررسی ساختار فرش و نگاره‌های آن متوجه شباهت زیاد نقش‌مایه‌های این فرش با نقش‌برجسته‌های تخت جمشید شد. اگرچه بیشتر پژوهشگران این قالی را متعلق به دوره پارت‌ها یا مادها می‌دانند، همچنان درباره قدمت واقعی این فرش نظریه‌های متفاوتی وجود دارد. قالی پازیریک امروزه در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می‌شود.

فرش‌های اصیل ایرانی

گبه

 

گبه یکی از انواع فرش‌های دستباف ایرانی است که معمولا ضخیم‌تر و درشت بافت‌تر از سایر فرش‌های ایرانی است. یکی از خصوصیاتی که این نوع فرش را از سایر گونه‌های فرش متمایز می‌کند، این است که برای بافت گبه از نخ طبیعی پشم و رنگ‌های طبیعی گیاهی استفاده می‌شود.

گلیم

گلیم نوعی زیرانداز دستباف و بدون پرز است که غالبا با پشم طبیعی بافته می‌شود. در بافت این زیر اندازها غالبا از طرح‌های هندسی مانند لوزی، شش گوش، چهار گوش و سه گوش استفاده می‌شود و گاه اشکال طبیعی و حیوانی نیز در تصویرنگاری گلیم‌ها به کار می‌رود. چله کشی، بستن چوب کوجی، تثبیت چله‌ها و زنجیربافی از جمله مراحل بافت گلیم دستباف است. انواع گلیم از نظر بافت را نیز می‌توان به سه دسته ساده باف، نقش‌برجسته و ورنی تقسیم کرد.

جاجیم

جاجیم را بافته‌هایی تخت می‌دانند که به طول زیاد و عرض کم بافته می‌شوند. جاجیم بافته‌ای نازک و با لطافت بیشتری نسبت به گلیم است. جاجیم در مناطق مختلفی بافته می‌شود و ساکنان هر منطقه نام به خصوصی را بر آن می‌گذارند. برای مثال جاجیم در ایلام «جول» نامیده می‌شود.