حصیربافی یا بافت بوریا بی گمان یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی و شاید کهن‌ترین آنها باشد نمونه‌های بدست آمده در بین النهرین و آفریقا گواه آن است که حصیربافی و سبدبافی، منشاء نه فقط نساجی بلکه سفالگری یا کوزه گری نیز بوده است.
از آنجایی که مردمان نخستین پس از دوره ی غارنشینی، از حصیر برای سرپناه خود استفاده کرده‌اند، و با استفاده از گیاهانی مانند نی و گیاهان روییده شده در باتلاق‌ها برای خود زیرانداز و سرپناه ایجاد کرده‌اند، می‌توان گفت صنایع دستی حصیربافی یکی از کهن‌ترین صنایع دستی دنیا به حساب می‌آید که امروزه نیز به روش های مختلف در نقاط مختلف جهان استفاده می‌شود.
همانطور که گفتیم، حصیربافی یکی از قدیمی‌ترین هنرهای دست‌باف ساخت انسان است که از طریق بافت و گره زدن الیاف گیاهی به یکدیگر، خلق شده است. سلیقه‌ی هنری فرد بافنده و استفاده از انواع الیاف رنگارنگ، به تنوع این محصول ساده‌ی بومی می‌افزاید. قدمت تاریخی استفاده از الیاف گیاهی برای ساخت اشیا و تأمین نیازهای روزمره‌ی زندگی، حتی از صنعت نساجی نیز بیشتر است. مردم هر منطقه مطابق با پوشش گیاهی محیط خود، در خلق اشیای دست‌باف با یک نوع از الیاف گیاهی مهارت کسب می‌کنند. حصیربافی خانواده‌ی بزرگی از هنرهای بومی بافندگی است و شامل دیگر حرفه‌های دست‌بافی همچون پخل‌بافی، ترکه‌بافی، چم‌بافی، چیغ‌بافی، بامبوبافی، مرواربافی و سبدبافی است.
حصیربافی چیست
به در هم تنیدن و پیچاندن الیاف گیاهی و بافتن این الیاف برای تولید محصولات مختلف حصیری به کمک دست یا ابزار مختلف حصیربافی می‌گویند. حصیربافی یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی دنیاست و در طول تاریخ کاربرد فراوانی در برطرف کردن نیازهای روزمره افراد داشته است.گیاهانی مثل نی، نخل خرما، ساقه گندم، ساقه برنج، لی و… به عنوان مواد اولیه بافت حصیر مورد استفاده قرار می‌گیرند. از این هنر تاریخی برای ساخت محصولاتی مثل انواع ظروف، زیرانداز و زیلو، سبد، زنبیل حصیر، کلاه، پرده، مبلمان، صندوقچه و… استفاده می‌کنند. در واقع می‌توان گفت در هر منطقه از الیاف گیاهی خاصی که بومی منطقه است برای ساخت لوازم خاصی که مورد نیاز اهالی‌ست استفاده می‌کنند و به همین خاطر محصولات حصیری از تنوع چشم‌گیری برخوردارند.
حصیربافی از گذشته تا به حال
مصر باستان به دلیل برخورداری از گیاهان باتلاقی و اقلیم خاصی که داشت، یکی از اولین مناطقی بود که حصیربافی در آن رونق گرفت. در کاوش‌های باستان‌شناسی مقبره‌های فراعنه، طیف وسیعی از اقلام حصیری در آنها کشف شد. صندوق، سبد، صندلی و جعبه کلاه‌گیس از جمله تولیدات مصریان باستان بود. از طرف دیگر حصیربافی در ایران و در زمان امپراتوری هخامنشیان نیز رواج داشت. ایرانیان از حصیربافی برای ساخت سپر در میدان‌های نبرد استفاده می‌کردند.
کم‌کم حصیربافی از مصر باستان و ایران به روم منتقل گشته و در آن سرزمین نیز با استقبال رو به رو شد. رومیان از سبد حصیری برای حمل لوازم مختلف استفاده می‌کردند و مبلمان حصیری نیز یکی دیگر از تولیدات آنها بود. در عصر اکتشاف یعنی از قرن پانزدهم که اروپائیان از طریق دریا به کشورهای دیگر رفته و سرزمین‌های جدیدی را کشف کردند، حصیربافی نیز با پیشرفت‌هایی همراه بود. بازرگانان دریایی، مواد اولیه مناسب مثل نخل یا خیزران را از مناطق مختلف به اروپا آورده و اینگونه کیفیت و تنوع محصولات حصیری افزایش پیدا کرد.
حصیربافی در کدام مناطق بافته می شود؟
حصیربافی در مناطق مختلف ایران انجام می شود اما با این تفاوت که هر منطقه با توجه به گیاه دارای الیاف قابل بافته شدن خاص خودش را دارد و این باعث شده که محصولات حصیری مناطق مختلف با هم تفاوت داشته باشند . حصیر بافی در ایران در مناطق جنوبی و شمالی انجام می شود .
حصیربافی در مناطق جنوبی
در مناطق جنوبی با استفاده از برگ درخت خرما، برگ برخی از نخل‌های وحشی و ساقه‌ی نی‌های باتلاقی ویژه‌ی مناطق گرمسیری الیاف موردنیاز حصیربافی تهیه می‌گردد. که برخی از آن ها را بررسی میکنیم.
کرتک در حصیربافی
یکی از انواع نی‌های باتلاقی است که در حاشیه‌ی نهرها نیز رشد می‌کند. ساقه‌ی بلند آن استحکام کششی زیادی دارد و از آنجا که هیچ حیوانی به‌عنوان غذا از آن استفاده نمی‌کند و آفت هم ندارد، الیاف مناسبی برای تولید حصیر به شمار می‌آید. این نی‌ها را به وسیله‌ی داس از نزدیک‌ترین محل به ریشه قطع کرده و برگ‌های موجود در قسمت فوقانی آن را جدا می‌کنند. سپس به وسیله‌ی چاقو، شکافی در تمام طول نی ایجاد می‌کنند. نی‌های چاک خورده را روی هم انباشته و با کوبیدن، آنها را به نوارهایی با عرض‌های مختلف، تبدیل می‌کنند.
داز در حصیربافی
یکی از انواع نخل‌های وحشی است که میوه‌های شیرین و کمی گس (طعمی مانند خرمالو) به نام کنل دارد. برگ‌های این نخل استحکام زیادی دارند و مانند برگ نخل خرما در حصیربافی استفاده می‌شوند. استحکام این نوع برگها به حدی است که پربند را از این الیاف می‌سازند. پربند ریسمانی است که برای بالا رفتن از نخل خرما از آن استفاده می‌شود.
حصیربافی در مناطق شمالی ایران
در مناطق شمالی از کلوش (ساقه‌ی برنج) و ساقه‌ی نی‌های مردابی برای حصیربافی استفاده می‌کنند. همچنین با توجه به حجم قابل ملاحظه‌ی تولیدات حصیری در این مناطق برخی از گیاهان ویژه‌ی حصیربافی را در مزارع پرورش می‌دهند. برخی از این گیاهان عبارت اند از:
سوف در حصیربافی
یکی از انواع نی‌هایی است که به صورت وحشی در مرداب‌ها می‌روید و نی‌های سوزنی توپری دارد. این نی‌ها را بعد از برش به صورت دسته‌ای در معرض آفتاب قرار داده تا خشک شود و رنگ مناسبی پیدا کند. از این نی‌ها در بافت زیرانداز با دستگاه به‌عنوان پود استفاده می‌شود.
کنف در حصیربافی
گیاهی است که برای حصیربافی کشت می‌شود. وقتی ساقه و برگش زرد و تخم آن سیاه شود، گیاه آماده‌ی برداشت است. یکی دو روز گیاه برداشت شده را در خشکی نگهداری می‌کنند تا پلاس بخورد (پژمرده شود)، سپس مدتی در آب برکه یا مرداب نگهداری می‌شود تا پوستش آماده‌ی کندن شود. در آخر، گیاهان پوست کنده شده آویزان می‌شوند تا کاملا خشک و قابل استفاده شوند. از این الیاف در بافت زیرانداز با دستگاه به عنوان تار استفاده می‌شود.
لی یا گالی در حصیربافی
یکی از انواع نی‌هایی است که به صورت وحشی در کنار مرداب‌ها می‌روید و از آن در تولید مصنوعات حصیری غیر از زیرانداز استنفاده می‌شود. از دیگر گیاهانی که در حصیربافی از آن استفاده می‌شود و به منطقه‌ی خاصی تعلق ندارد، درخت بید است. ترکه‌هایی از درخت بید که قابلیت تقسیم شدن دارند، انتخابی مناسبی برای حصیربافی هستند و با کمی خیساندن در آب، انعطاف‌پذیر می‌شوند.
شناخت ابزار و لوازم حصیربافی
حصیربافی از هنرهای بومی ایران و بسیاری از نقاط جهان است که اهالی یک منطقه را به خلق اشیایی زیبا و تماشایی وسوسه می‌کند. این هنر جذاب محلی از بافت الیاف گیاهی به‌وجود می‌آید. بومیان بافنده برای بافت الیاف از هنر و قدرت دست خود استفاده می‌کنند و در حین بافت می‌توانند، از ابزارهایی ساده‌ی دستی نیز کمک بگیرند. در این مطلب از مجله‌ی دیجی استایل قصد داریم که شما را بیش از گذشته با این هنر قدیمی آشنا کنیم و از کاربرد آن در زندگی روزمره برایتان بگوییم.
حصیربافی در شمال ایران
سبدها و زیراندازهای حصیری، یکی از مهم‌ترین صنایع دستی شمال ایران محسوب می‌شوند و این محصولات چوبی، با توجه به نوع الیاف گیاهی قابل رشد در این خطه از ایران بافته می‌شوند. ساقه‌ی برنج و ساقه‌ی نی مردابی، الیاف حصیربافی در شمال ایران هستند. «سوف» یکی از الیاف مردابی است و این نی بعد از خشک شدن در زیر آفتاب، از الیاف مورد استفاده در بافت زیرانداز محسوب می‌شود. همچنین «لی» یا «گالی» یکی دیگر از انواع نی مورد استفاده در حصیربافی است که در اطراف مرداب رشد می‌کند. «کنف» از الیاف پرورش یافته در مزارع به‌منظور حصیربافی است و بعد از زرد شدن ساقه و برگ، آماده‌ی چیده شدن برای استفاده در بافت است. ترکه‌های درخت بید نیز بعد از خیساندن و نرم شدن، به یکی از الیاف‌های گیاهی برای بافت حصیر تبدیل می‌شوند و تنها مختص مناطق شمالی ایران نیستند و در دیگر مناطق نیز از این الیاف استفاده می‌کنند.
حصیربافی در جنوب ایران
در جنوب ایران نیز با توجه به نوع اقلیم گرمسیری، برای تهیه‌ی الیاف گیاهی مخصوص بافت اشیای حصیری، از برگ در خت خرما و نی‌های باتلاقی استفاده می‌شود. «کرتک» از نی‌های باتلاقی است که ساقه‌ی بلند و منعطف، از امتیازهای آن برای استفاده در حصیربافی محسوب می‌شود. این نی‌ها بعد ازچیده شدن و جدا کردن برگ از بالای آنها، برشی طولی و سرتاسری می‌خوردند. در نهایت تمام این نی‌ها کوبیده شده به نوارهایی مناسب در تولید حصیر تبدیل می‌شوند. برگ‌های نخل «داز» نیز به دلیل استحکام مناسب، در حصیربافی مناطق جنوبی ایران، بسیار پر کاربرد هستند.
چه لوازمی برای حصیربافی به صورت دستی یا دستگاهی نیاز است؟
حصیربافی هم به روش دستی و هم با کمک دستگاهی ساده انجام می‌شود. در بافت دستی، بعد از تهیه‌ی الیاف گیاهی همچون ترکه، نی، برگ نخل، ساقه‌ی گندم و… به ابزار ساده‌ای نیز نیاز دارید. در فرآیند حصیربافی به کمک دست، اول از همه به چاقو و قیچی برای بریدن الیاف و مرتب کردن آنها نیاز دارید. چراغ الکلی برای سوزاندن پُرز، ابزار سوراخکاری همچون درفش، مترهای اندازه‌گیری، چسب و سوزن از دیگر ابزار مورد نیاز برای بافت حصیر با کمک دست است.
اگر حصیر به کمک دستگاه بافته شود، ابزار مورد استفاده متفاوت خواهند بود. این دستگاه شمایل ساده‌ای شبیه به دار قالی دارد. الیاف گیاهی بعد از ریسیدن، در این دستگاه همچون دار قالی بعد از چله‌کشی بافته و در هر ردیف شانه زده می‌شوند. در فرآیند بافت الیاف در این دستگاه، از ابزاری به نام «لوتو» برای تابیدن الیاف استفاده می‌کنند و سپس آنها به کمک «دوک» ریسیده می‌شوند. از دیگر ابزارهای مورد استفاده می‌توان به «پلار» یا همان شانه‌ی حصیر بافی، «کتل» چهارپایه‌ای به عنوان نشیمن برای بافنده و «عاجله» برای ریسیدن مجدد الیاف اشاره کرد.
قیچی مناسب حصیربافی
از قیچی تیز با لبه‌های باریک برای بریدن چوب‌ها استفاده می‌شود.
درفش
برای زمانی‌که می‌خواهید ترکه‌های اضافی را در بافت قرار دهید به کار می‌رود. درفش تیز ترکه‌ها را می‌شکند اما شما می‌توانید از آن برای ایجاد کردن سوراخ در تخته‌‌های سه لایی استفاده کنید.
چاقو
گاهی برخی الیاف ها زخیم‌تر از آن هستند که توسط قیچی بریده شوند. برای بریدن الیاف ضخیم از چاقو با لبه ی محکم و تیز استفاده می‌شود.
خط‌کش متری و نواری
همانطور که می‌دانید، دقت و ظرافت است که یک اثر هنری را زیبا و برجسته می‌کند. استفاده از خط کش های مختلف برای این دقت در حصیربافی لازم است.
چسب مناسب حصیربافی
برای چسباندن و محکم کردن تکه‌های اضافی چوب در جایشان از چسب های مناسب چوب و الیاف موردنظر استفاده می‌شود.
گاز یا چراغ الکلی
برای سوزاندن پُرزهای اضافی هنگام بافت الیاف های نازک تر استفاده می‌شود تا محصول نهایی تمیز و یک‌دست شود.
مقوا
زمانی‌که می‌خواهید وسیله‌ای با ته چهارگوش ببافید طراح را روی مقوا بکشید و سپس ترکه‌ها را روی طرح قرار دهید. در واقع برای کشیدن طرح اولیه و اجرای آن توسط بافت الیاف استفاده می‌شود.
درفش با نوک پهن
درصورت نیاز به باز شدن بافت از درفش استفاده می‌شود.
آموزش حصیربافی
تار و پود بافته‌های حصیری، الیاف منعطف گیاهان هستند که به صورت مشبک یا پیچشی کنار هم بافته می‌شوند. بنابراین بعد از تهیه‌ی الیافی از برگ نخل، نی، ترکه‌های نازک بید ساقه‌ی گندم یا برنج، باید کار را شروع کنید. در روش مشبک به الیافی نواری نیاز دارید و بعد از برش‌های لازم و خیساندن، این الیاف منعطف را به‌عنوان تار و پود، صورت زیر و رو در هم تنیده کنید. در حین این فرآیند می‌توانید روش ساده‌ی بافت شطرنجی را تا پایان ادامه دهید یا در بعضی نقاط با کمی خلاقیت در عبور الیاف از میان هم یا استفاده از رنگ‌های دیگر، آثار جذاب‌تری خلق کنید.
در روش بافت مارپیچ یا پیچشی، چند رشته از الیاف گیاه را به صورت نوار باید به هم بافت یا به دور یکدیگر همچون طناب پیچید. سپس باید از مرکز دایره شروع کنید و با حرکاتی دوار، این طناب را به صورت مارپیچی، از زیر رو روی الیاف پایه بگذرانید. سبدها و کلاه‌هایی زیبا معمولاً با کمک بافت پیچشی تولید می‌شوند.
البته ناگفته نماند که تولید پرده‌های حصیربافی پر استفاده، با این دو روش بافته نمی‌شود. بلکه نی‌های مردابی را به صورت یک اندازه برش می‌دهند آنها را با فاصله‌های مشخص به صورت موازی کنار هم می‌گذارند. در نهایت این نی‌ها را با نخ به هم وصل می‌کنند و حاشیه‌ی پرده‌ی حصیری را با پارچه‌هایی نخی می‌پوشانند.
چگونه از طریق حصیربافی کسب درآمد کنیم ؟
شاید بتوان گفت، بزرگ‌ترین مزیت ورود به کار تولید انواع دست سازه‌های حصیری، سرمایه‌ی اولیه‌ی آن می‌باشد؛ چراکه این نوع کارآفرین شدن در مرحله‌ی اول سرمایه‌ی چندانی نیاز ندارد. اگر بانویی به صورت ذاتی یا پس از گذراندن دوره‌های آموزشی حصیر بافی، اقدام به تولید محصولات حصیری نماید، در ابتدا می‌تواند محصولات خود را به صورت آنلاین به فروش برساند. بنابراین نیازی به اجاره فروشگاه نخواهد بود، از طرفی تامین متریال و مواد اولیه برای حصیر بافی بسیار آسان بوده و هزینه‌ی چندانی نخواهد داشت. به عبارت دیگر خرید متریال مخصوص حصیربافی سرمایه‌ی زیادی نیاز ندارد، زیرا این نوع متریال نسبتاً ارزان است.
چگونه محصولات حصیری خود را به فروش برسانیم؟
اگر بافنده محصولات حصیری هستید و یا می خواهید وارد بازار این رشته از صنایع دستی شوید باید بدانید چگونه می توانید محصولات خود را به فروش برسانید . جایگاه ها مختلفی برای فروش وجود دارد . به تعدادی از آن ها اشاره می کنیم.
گالری های صنایع دستی
نمایشگاه های دست سازه ها
فروشگاه های عمده صنایع دستی
فروشگاه های صنایع دستی در محل فروش سوغات
حصیربافی با برگ درخت خرما
حصیرباف از دو نوع برگ خرمای تازه رشدکرده و قدیمی استفاده می‌کند. برگ‌های تازه رشد کرده برای بافت محصولات بسیار ظریف استفاده می‌شود. شخص بافنده، برگ خرما را زیر نور آفتاب خشک می‌کند و پس از اتمام این فرآیند، برگها را در آب قرار می‌دهد تا بتواند با آغشته کردن رنگ‌های مختلف سبز، قرمز و آبی، تنوع الیاف را بیشتر کند. سپس بسته به نوع بافت مورد نظر، برگ‌های خیس و مرطوب‌شده را به هم می‌بافد. از الیاف ظریف و قهوه‌ای نخل نیز برای بافت اشیایی همچون طناب و پادری استفاده می‌شود.
آخرین دیدگاهها