از آنجایی که مردمان نخستین پس از دوره ی غارنشینی، از حصیر برای سرپناه خود استفاده کرده‌اند، و با استفاده از گیاهانی مانند نی و گیاهان روییده شده در باتلاق‌ها برای خود زیرانداز و سرپناه ایجاد کرده‌اند، می‌توان گفت صنایع دستی هنر حصیربافی یکی از کهن‌ترین صنایع دستی دنیا به حساب می‌آید که امروزه نیز به روش های مختلف در نقاط مختلف جهان استفاده می‌شود.
هنر حصیر بافی چیست؟
هنر حصیربافی از هنرهای بومی ایران و بسیاری از نقاط جهان است که اهالی یک منطقه را به خلق اشیایی زیبا و تماشایی وسوسه می‌کند. این هنر جذاب محلی از بافت الیاف گیاهی به‌وجود می‌آید. بومیان بافنده برای بافت الیاف از هنر و قدرت دست خود استفاده می‌کنند و در حین بافت می‌توانند، از ابزارهایی ساده‌ی دستی نیز کمک بگیرند.
هنر حصیر بافی به چند دسته تقسیم می‌شود؟
حصیر بافی انواع مختلفی دارد و در مناطق مختلف از نوع بافت منحصر به فرد همان منطقه استفاده می‌کنند. همچنین رنگ و جنس حصیر بسته به نوع منطقه‌ای که گیاه در آن می‌روید، متفاوت می‌باشد.
- بامبو بافی
- کپو بافی
- مروار بافی
- چم بافی
بامبو بافی
بامبو در مرداب‌ها و اطراف رودخانه‌های لاهیجان و رشت که بسیار مرطوب است، می‌روید و محصولات آن هم جنبه تزئینی و هم کاربردی دارد. از بامبو به مرور زمان برای تولید محصولات مختلف استفاده شد، در ابتدا بامبو به‌عنوان حفاظت محل چای‌کاری بکار گرفته شد و صنعتگران همزمان با بهره‌برداری چای‌کاران از مزارع چای به موارد استفاده متعدد آن برای ساخت فرآورده‌های گوناگون پی بردند و به این ترتیب ساخت محصولات بامبو در گیلان متداول شد.
کپو بافی
“کپو در لغت دزفولی به سر یا کله و اصطلاحا به هر شیء کروی، گرد یا چمپاتمه زده گفته می‌شود و در تعریف، به مصنوعات حصیری که از برگ خرما یا “کرتک” به شکل ظروف دردار کروی بافته می‌شود، اطلاق می‌گردد.”
كپو، یكی از صنایع دستی دزفول و البته منطقه خوزستان است که از دیرباز در نواحی شمالی “دزفول” رواج داشته و همچنان با ذوق و ابتكار خاص هنرمندان روستایی تهیه و به بازار عرضه می‌شود.
این صنعت دستی از بافته‌های حصیری است و مواد اولیه آن كرتك و برگ نخل‌های خرماست كه در دزفول رواج داشته است.
مروار بافی
مرواربافی در زیبایی و ذوق سرآمد صنایع دستی شمال می باشد. مروار بافی یکی از رشته های صنایع دستی است که طی چند سال اخیر در استان گیلان رواج یافته است. مروار یک نوع چوب ترکه ای اسـت که از اطراف تهران ، کرج ، سولقان ، بهارِ همدان ، ملایر و مراغه تهیـه می شود . مرواربافی یعنی بافت حصیری با الیاف گیاه مروار و از این جهت بسیار شبیه به حصیربافی ست . بسیاری از فروشگاهها نیز محصولات مرواربافی را به اشتباه با نام حصیربافی عرضه می نمایند.
چم بافی
در روستاهای مراغه، هنر چم بافی بسیار محبوب و مورد توجه است. در این روش از شاخه‌های جوان گیاهی به نام چم (موسن) برای ساخت محصولات حصیری استفاده میکنن. روش تولید آن همانند روش ترکه بافی هست با این تفاوت که محصولات چم بافی ظرافت ترکه بافی رو نداره.
کاربرد هنر حصیر بافی
- حصیر بافی به شکل ساده برای تولید زیرانداز
- حصر بافی جناقی برای تولید کردن زنبیل
- حصیر بافی دایره شکل و یا شعاعی برای تولید کردن کلاه هایی از جنس حصیر
ابزار هنر حصیر بافی
- قیچی
- درفش
- چاقو
- متر و یا خط کش
- چسب
- گاز و یا چراغ الکلی
- مقوا
انواع مدل هنر حصیر بافی
حصیربافی انواع متنوعی از مدل‌ها و طرح‌ها را شامل می‌شود. هنرمندان حصیرباف با استفاده از تکنیک‌ها و طرح‌های مختلف، الگوهای زیبا و متنوعی را خلق می‌کنند. در زیر به برخی از انواع مدل‌های حصیربافی اشاره می‌کنم:
- مدل‌های هندسی: این مدل‌ها شامل خطوط، چهارچوب‌ها، مربعات، مثلثات و سایر الگوهای هندسی است. از ترکیب رنگ‌های مختلف در این مدل‌ها می‌توان طرح‌های زیبا و هنری ایجاد کرد.
- مدل‌های گل و گیاهی: این مدل‌ها بر پایه گل‌ها، برگها و گیاهان الهام گرفته شده‌اند. حصیرها با استفاده از تکنیک‌های خاصی در این مدل‌ها به شکل گل‌ها و برگها تنیده می‌شوند و طرح‌های بافتی زیبا را شکل می‌دهند.
- مدل‌های طبیعت و حیوانات: این مدل‌ها شامل تصویرسازی حیوانات، درختان، پرندگان و سایر عناصر طبیعی است. هنرمندان حصیرباف با ترکیب حصیرها به شکل آنها، طرح‌های طبیعی و زیبا را ایجاد می‌کنند.
- مدل‌های آبستره و ابتکاری: این مدل‌ها شامل الگوها و طرح‌های خلاقانه و مدرن است. هنرمندان حصیرباف با استفاده از خلاقیت خود، طرح‌ها و الگوهای منحصر به فردی را خلق می‌کنند که بر اساس خواسته‌ها و سبک‌های شخصی آنها است.
مراحل هنر حصیر بافی
این اقلام نام برده شده برای حصیر بافی در ایران هر کدام کاربردهای مخصوص به خود را داشته و وجود هر یک از این لوازم برای شروع کار ضروری است. این کاربردها شامل:
- چاقو: جهت بریدن الیاف ضخیم
- قیچی: جهت بریدن چوب ها
- درفش: برای قرار دادن ترکه های اضافی در بافت مورد استفاده قرار می گیرد.
- چسب: محکم کاری برای ثابت کردن تکه های چوب در محل مورد نظر
- چراغ الکلی: جهت سوزاندن پرز های اضافه
- مقوا: کشیدن طرح مورد نظر بر روی آن و قرار دادن ترکه ها روی طرح
برای تهیه و تولید حصیر به شکل های مختلف ابتدا باید لوازمی را که در قسمت فوق نام برده شد را تهیه کنید. بعد از تهیه این اقلام نوبت به شروع کار حصیربافی می رسد. بیش تر حصیرهای تولید شده در کشور با استفاده از برگ درخت خرما و نی صورت می پذیرد به همین دلیل ما در این مقاله آموزش حصیر با این دو رشته را می آموزیم.
روش تولید هنر حصیر بافی چگونه است؟
اساس شیوه‌ی هنر حصیربافی، مبتنی بر در هم بافتن رشته‌های تهیه شده از برگ، ساقه و شاخه‌های نازک برخی از گیاهان است. تار و پود تشکیل دهنده‌ی آثار بافتنی همان رشته‌هایی هستند که هنگام بافت انعطاف‌پذیر بوده و به راحتی بافته می‌شوند.
آثار هنری حصیربافی به دو روش بافته می‌شوند که عبارت‌اند از: مشبک و پیچشی. در شیوه‌ی بافتنی مشبک هنگام بافتن رشته‌ها شبکه و روزنه‌هایی به نسبت منظم و هندسی در محصول ایجاد می‌شود (مانند انواع حصیر و بامبو)؛ اما در روش پیچشی یا مارپیچ، ابتدا رشته‌هایی به شکل طناب یا نوار بافته شده و سپس آنها را به صورت مارپیچ کنار یکدیگر پیچیده و به هم متصل می‌کنند تا شیء نهایی حاصل شود.
پرده حصیری
در تولید یکی از انواع حصیرها که بیشتر برای پرده استفاده می‌شود، تعدادی نی‌های باریک نازک مرداب را یک اندازه کرده و در کنار یکدیگر به صورت موازی قرار می‌دهند سپس به وسیله‌ی نخ در فواصل زمانی مشخص آنها را به یکدیگر متصل می‌کنند. کناره‌های این حصیرها را معمولا با پارچه‌ای نخی به صورت حاشیه‌ای 3 تا 5 سانتی‌متری پوشانده و می‌دوزند.
استفاده از نی
برای آماده‌سازی نی‌ها جهت بافتن حصیر، ابتدا اون‌ها رو با داس میچینن و شاخ و برگ‌های اضافی را قطع میکنن.
سپس برروی اون‌ها شکافی طولی ایجاد میکنن و نی‌ها رو روی هم قرار میدن و با زدن ضربه اون‌ها را خرد یا تکه تکه میکنن تا عرض‌های متفاوتی از نی رو بدست بیارن.
حال این نی‌ها آماده بافتن هستن. بافتن اون‌ها به صورت سه تا زیر و سه تا رو انجام میشه. از این نوع حصیر بیشتر برای ساخت زیرانداز یا سایبان استفاده میکنن.
کدام یک از انواع هنر حصیر بافی بهتره؟
اینکه حصیر شمال بهتر است یا جنوب و یا حصیر بافته شده از کدام جنس بهتر است، تماماً به سلیقه و کاربردی که انتظار دارید بستگی دارد.
تجربه و آمار فروشی که داشتیم به ما نشان داده که معمولاً محصولات حصیری شمال کشور برای جنوب کشور جذاب است و بالعکس محصولات حصیری جنوب کشور برای شمال جذابیت دارد.
استفاده از هرکدام از محصولات حصیری شمال کشور و جنوب کشور، حس نزدیکی به طبیعت رو به دیزاینتون اضافه میکنه.
هنر حصیر بافی با برگ نخل
برای این کار برگ درختان تازه خرما را از درخت بریده و برگ ها را جدا کرده و در مقابل نور خورشید قرار می دهند. بعد از این روند برگ ها را درون آب می گذارند و به آن رنگ هایی همچون سبز، قرمز و آبی اضافه کرده تا زیباتر به نظر برسند.
حال بسته به نوع بافت مورد نظر و وسیله ای که در ذهن هنرمند مدنظر است، بافندگی را آغاز می کند. برای استفاده از بافت محصولات ظریف همانند کلاه، جارو، سبد از برگ درختان خرما استفاده می گردد. حصیر بافی در ایران با مواد مختلفی انجام می گردد.
هنر حصیر بافی در مناطق جنوبی
در مناطق جنوبی با استفاده از برگ درخت خرما، برگ برخی از نخل‌های وحشی و ساقه‌ی نی‌های باتلاقی ویژه‌ی مناطق گرمسیری الیاف موردنیاز حصیربافی تهیه می‌گردد. که برخی از آن ها را بررسی میکنیم.
کرتک در حصیربافی
یکی از انواع نی‌های باتلاقی است که در حاشیه‌ی نهرها نیز رشد می‌کند. ساقه‌ی بلند آن استحکام کششی زیادی دارد و از آنجا که هیچ حیوانی به‌عنوان غذا از آن استفاده نمی‌کند و آفت هم ندارد، الیاف مناسبی برای تولید حصیر به شمار می‌آید. این نی‌ها را به وسیله‌ی داس از نزدیک‌ترین محل به ریشه قطع کرده و برگ‌های موجود در قسمت فوقانی آن را جدا می‌کنند. سپس به وسیله‌ی چاقو، شکافی در تمام طول نی ایجاد می‌کنند. نی‌های چاک خورده را روی هم انباشته و با کوبیدن، آنها را به نوارهایی با عرض‌های مختلف، تبدیل می‌کنند.
داز در حصیربافی
یکی از انواع نخل‌های وحشی است که میوه‌های شیرین و کمی گس (طعمی مانند خرمالو) به نام کنل دارد. برگ‌های این نخل استحکام زیادی دارند و مانند برگ نخل خرما در حصیربافی استفاده می‌شوند. استحکام این نوع برگها به حدی است که پربند را از این الیاف می‌سازند. پربند ریسمانی است که برای بالا رفتن از نخل خرما از آن استفاده می‌شود.
هنر حصیر بافی در مناطق شمالی ایران
در مناطق شمالی از کلوش (ساقه‌ی برنج) و ساقه‌ی نی‌های مردابی برای حصیربافی استفاده می‌کنند. همچنین با توجه به حجم قابل ملاحظه‌ی تولیدات حصیری در این مناطق برخی از گیاهان ویژه‌ی حصیربافی را در مزارع پرورش می‌دهند. برخی از این گیاهان عبارت اند از:
سوف در حصیربافی
یکی از انواع نی‌هایی است که به صورت وحشی در مرداب‌ها می‌روید و نی‌های سوزنی توپری دارد. این نی‌ها را بعد از برش به صورت دسته‌ای در معرض آفتاب قرار داده تا خشک شود و رنگ مناسبی پیدا کند. از این نی‌ها در بافت زیرانداز با دستگاه به‌عنوان پود استفاده می‌شود.
کنف در حصیربافی
گیاهی است که برای حصیربافی کشت می‌شود. وقتی ساقه و برگش زرد و تخم آن سیاه شود، گیاه آماده‌ی برداشت است. یکی دو روز گیاه برداشت شده را در خشکی نگهداری می‌کنند تا پلاس بخورد (پژمرده شود)، سپس مدتی در آب برکه یا مرداب نگهداری می‌شود تا پوستش آماده‌ی کندن شود. در آخر، گیاهان پوست کنده شده آویزان می‌شوند تا کاملا خشک و قابل استفاده شوند. از این الیاف در بافت زیرانداز با دستگاه به عنوان تار استفاده می‌شود.
لی یا گالی در حصیربافی
لی یا گالی در حصیربافییکی از انواع نی‌هایی است که به صورت وحشی در کنار مرداب‌ها می‌روید و از آن در تولید مصنوعات حصیری غیر از زیرانداز استنفاده می‌شود. از دیگر گیاهانی که در حصیربافی از آن استفاده می‌شود و به منطقه‌ی خاصی تعلق ندارد، درخت بید است. ترکه‌هایی از درخت بید که قابلیت تقسیم شدن دارند، انتخابی مناسبی برای حصیربافی هستند و با کمی خیساندن در آب، انعطاف‌پذیر می‌شوند.
خلاصه آشنایی با حصیر بافی
حصیر بافی با چه موادی درست می شود؟
- خرید صنایع دستی همیشه لذت بخش است اما حصیر بافی یکی از صنایع دستی بسیار محبوب و با قدمت در ایران است که از گیاهان طبیعی ساخته می‌شود و همین باعث شده است که عمر آن بلند مدت و طولانی نباشد.
حصیر چگونه بافته می شود؟
- منظور از حصیر بافی بافتن و پیچاندن الیاف گیاهی با رنگ‌های مختلف است که این رنگ‌ها بسته به مواد اولیه آنها دارد. البته ممکن است این الیاف‌ها و رشته‌ها را پیش از به کار بردن رنگ کنند
حصیربافی دارای چه تنوعی است ؟
- حصیرها در طرح و رنگ‌های مختلفی بافت می‌شوند که این اختلاف به دلیل تفاوت اقلیمی و جغرافیایی است. طرح‌هایی که بر روی این نوع صنایع دستی اجرا می‌شود برگرفته از فرهنگ، آداب و رسوم یک جامعه است.
مواد اولیه حصیر بافی از چه موادی است؟
- حصیرها دارای مواد اولیه طبیعی هستند و همین باعث شده است که در موقعیت‌های جغرافیایی که دارای رطوبت هستند آسیبی به آنها وارد نشود و ماندگاری آنها بیشتر شود. البته مواد اولیه حصیربافی دارای استحکام بسیار بالایی است.
انواع مدل حصیربافی را می شناسید؟
- حصیربافی در دو نوع مشبک و پیچشی انجام پذیر است. در روش مشبک رشته‌ها به شکل منظم و هندسی به یک دیگر متصل می‌شوند اما در روش پیچشی رشته‌ها مانند نوار بافته شده به دور یک دیگر مارپیچ مانند پیچیده می‌شوند.
ابزار حصیری بافی؟
- ابزاری که در صنایع دستی هم چون حصیر بافی استفاده می‌شود عبارتند از قیچی، انبر، روغن جلا، خط کش، متر، چراغ الکلی، درفش، چاقو، چسب، متر. و در نهایت شکل ظاهری محصولات تولید شده نتیجه‌ای از ذوق، هنر و مهارت هنرمندانی است که آنها را بافته‌اند.
مراحا حصیربافی؟
- حصیربافی شامل مراحلی از جمله چیدن برگها، خیساندن، جدا کردن پرهای برگ از شاخه ها، رنگ‌آمیزی، بافتن حصیر و مراحل تکمیلی است. اغلب برای حصیربافی از نی و برگ درخت خرما استفاده می‌شود. هرجایی که درختان نخل مشاهده شود باید بدانید یکی از صنایع دستی آن منطقه حصیربافی است. اغلب اعرابی که از برگ درخت نخل برای حصیربافی استفاده می‌کنند نام آن را اسفافه می‌گویند.
آخرین دیدگاه‌ها