هنر جواهر دوزی

مجله صنایع دستی دوراونتاش

یکی از هنرهای زیبا که هم بر روی لباس و کیف و کفش کاربرد دارد و هم به شکل مستقل به عنوان گل سینه، دکمه وپیکسل به کار میرود هنر جواهردوزی است. جواهردوزی با جواهرسازی متفاوت است. در اینجا قصد داریم نمونه هایی از کاربردهای این هنر زیبا را به شما نشان دهیم و لوازم موردنیاز برای جواهردوزی را معرفی کنیم، پس با ما همراه باشید.

ویدئو هنر جواهر دوزی

جواهردوزی یکی از قدیمی‌ترین هنرهای ایران زمین است که برای بخشیدن زیبایی بیستر به لباس‌های پارچه ای، نمد، چرم و موارد دیگر کاربرد داشته است. این هنر از دیرباز در نزد هموطنان ما طرفداران بسیاری داشته و با گذر زمان بر طرفداران این هنر نیز افزوده شده است. این هنر یکی از سرگرمی‌ها و منابع کسب درآمد خانم‌ها در زمان‌های دور بوده است، زیرا در آن زمان این حجم از امکانات برای سرگرمی و درآمدزایی وجود نداشت و خانم‌ها برای کسب درآمد و پر کردن زمان خود از این هنر بهره می‌بردند. با استفاده از این هنر منحصر به فرد می‌توان لباس‌های تزئینی، گوشواره، گردنبند، سنجاق سینه و بسیاری محصولات دیگر تهیه نمود که هرکدام زیبایی‌های خاص خود را دارند.

مقاله آیا انواع صنایع دستی بافتنی را می شناسید؟

خرید صنایع دستی

آشنایی با هنر جواهردوزی

همانطور که پیش تر نیز توضیح داده شد، جواهردوزی هنری است که در سالیان دور توسط بانوان ایرانی مورد استفاده قرار می گرفت و بدین شکل انجام می‌شد که اجزایی مانند جواهرات، سنگهای تزئینی، مروارید، نگینهای کریستالی و معمولی، منجوق، پولک، ملیله و انواع مهره‌های چوبی و فانتزی بنا بر رنگ و شکل لباس انتخاب می‌شد و به صورت تکی یا در کنار هم با استفاده از ابزارهای مختلف مانند نخ و سوزن بر روی پارچه ارگانزا، نمد یا چرم دوخته می‌شد تا زیبایی آن را دوچندان نماید. این کار علاوه بر اینکه آن را از سادگی خارج می نمود، ارزشش را نیز بالاتر می برد.

پیش از این‌که این اجزا بتوانند بر روی پارچه، لباس، کیف یا کفش نصب شوند، بر روی آن دوربری انجام می‌شد و در نهایت نیز آن را با استفاده از یک سوزن پیکسل، بر روی کار نهایی نصب می‌نمودند.

بسیاری از هنرمندان معتقدند جواهردوزی ترکیبی از هنر‌های منجوق دوزی، مروارید دوزی، سنگ دوزی، قیطان دوزی، شیپور دوزی، دربار دوزی و … می باشد. در حقیقت هنر جواهر دوزی کار‌های متنوعی از تولید سنجاق سینه، گوشواره و گردنبند با مروارید و سنگ و منجوق تا دوخت‌های پر زرق و برق تزیینی روی لباس را دربر می‌گیرد. بنابراین شیوه جواهر دوزی بسته به نتیجه نهایی کار متفاوت بوده و ابزار متفاوتی نیز نیاز دارد.

هنر سِرمه دوزی + معرفی انواع دوخت آن

برای جواهر دوزی به چه ابزار و لوازمی نیاز داریم؟

طرح خام یا پترن مورد نظر برای جواهر دوزی

نخ نایلون

سوزن مخصوص جواهر دوزی یا منجوق دوزی یا سوزن تنبور

پارچه

لایی چسب

انواع سنگ، مهره، منجوق، مروارید، ملیله، نگین، پولک، کریستال و سایر سنگ های تزئینی

همانطور که پیشتر نیز ذکر گردید برای جواهردوزی از پولک، مروارید، انواع مهره‌ها و سنگ‌ها استفاده میگردد که در ادامه قصد داریم شما را کمی بیشتر با این اجزا آشنا کنیم.

هنر گبه بافی

منجوق در جواهردوزی

منجوق ها کُره‌های بسیار ریزی هستند که در میان هر کدام از آنها محلی برای عبور سوزن و نخ وجود دارد. منجوق‌ها در رنگ‌های مختلفی در بازار موجود هستند و عموما برای مرزبندی بین نقش‌ها، پر نمودن سطوح و حاشیه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ملیله

ملیله ها ساختاری مشابه منجوق دارند اما کمی بلند ترند و به شکل استوانه بیشتر نزدیک اند و معمولا در ترکیب با منجوق برای پر کردن کار و یا دور دوزی استفاده میشوند. یک نوع ملیله شکسته هم وجود داره که همون طور که از اسمش پیداست حالت شکسته شده و زاویه دار هستند.

پولک در جواهردوزی

یکی از پرکاربردترین اجزا در جواهردوزی پولک است. پولک‌ها نیز در شکل‌ها، سایزها و رنگهای مختلف در بازار موجود هستند که می توان بسته به طرح و رنگ زیر کار از انواع آنها استفاده نمود. روشهای دوختی متفاوتی برای نصب پولکها استفاده می‌گردد که هر کدام زیبایی‌های خاص خود را دارند. به طور مثال می‌توان پولک‌ها را در کنار هم دوخت یا لبه آنها را روی هم قرار داد و طرح‌های زیبایی خلق کرد. بسیاری اوقات از پولک در کنار منجوق نیز استفاده‌های جالبی میگردد و طرح‌های زیبایی پدید می‌آید.

آشنایی با هنر مسگری + روش نگهداری

مروارید

از دیگر ازجای زینتی که در هنر جواهر دوزی پر کاربرد هستند انواع مرواید ها هستند که در سایز های مختلف وجود دارند و به صورت تک یا رشته ای در طرح دوخته میشوند.

سنگ کریستالی

سنگ های تراش خورده، تراش نخورده، کریستالی، قیمتی و نیمه قیمتی و … همگی در جواهر دوزی مورد استفاده قرار میگرند. عموما روش دوخت مشابهی با مروارید دارند اما معمولا به صورت تک داخل کار دوخته میشوند تا جلوه بیشتر داشته باشند.

سنگ ها در جواهردوزی

سنگ‌های متعددی در جواهردوزی مورد استفاده قرار می‌گیرد که می توانند بسته به نوع کار، قیمتی یا نیمه قیمتی باشند. در جواهردوزی عموما از سنگ‌های قیمتی مانند یاقوت، زمرد و مروارید و سنگ‌های نیمه قیمتی مانند زمرد و عقیق استفاده می‌شود. همچنین اگر قصد داشته باشید تا قیمت کار را پایین‌تر بیاورید می‌توانید از سنگ‌های شیشه‌ای براق و یا کریستال‌های ارزان قیمت استفاده کنید تا قیمت کار پایین‌تر بیاید.

نگین ها در جواهردوزی

نگین‌ها نیز مانند اجزای دیگری که در جواهردوزی استفاده می‌گردد، در سایزها، رنگ‌ها و اشکال متنوعی تولید و به بازار عرضه می‌شوند. نگین‌ها عموما در میانه خود سوراخ هایی دارند تا نخ و سوزن از داخل آنها عبور کند و بر روی کار نصب گردند. اما نگین‌های متعددی نیز در بازار موجود هستند که در خود فضایی برای عبور نخ و سوزن ندارند و برای نصب آنها باید از پایه هایی که در بازار موجود است استفاده گردد. حرفه‌ای ها عموما در جواهردوزی از چسب استفاده نمی‌کنند و به همین دلیل است که از پایه برای نصب این دسته از جواهرات استفاده می‌گردد.

سرمه ها :

سرمه ها یکی از زیباترین متریال های جواهردوزی میباشد که در شکل های مختلفی هستند .

از انواع سرمه ها میتوان به سرمه بلرسان ، سرمه صاف ، سرمه پیچ و سرمه تراش نام برد .

این سرمه ها در بازار اکثرا به رنگ های طلایی و نقره ای هستند اما در رنگ های مختلف دیگه ای هم میشه پیداشون کرد .

کارگاه :

کارگاه یکی از مهمترین وسایل جواهردوزی میباشد که باعث محکم نگه داشتن پارچه و یا نمدی میشود که قصد دارید روی آن جواهردوزی را انجام دهید . کارگاه ها در جنس ها و سایزهای مختلفی در بازار میباشند .

مانند : کارگاه های چوبی ، کارگاه های پلاستیکی ، کارگاه های گیره ای و کارگاه های ژله ای

زمینه جواهردوزی

جایی که بر روی آن جواهردوزی انجام میشود ، این زمینه میتواند پارچه ، لباس، نمد و یا تور باشد .

جواهردوزی مستقیم بر روی پارچه : تمامی متریال های مورد نظر به صورت مستقیم بر اساس طرح دلخواه ما روی پارچه و یا لباس طبق روش های جواهردوزی دوخته میشوند .

جواهردوزی روی نمد : مناسبترین نمد برای جواهردوزی ، نمد 2 میل میباشد که از نظر ضخامت و استحکام برای این کار مناسب است

طرح و الگو مورد نیاز بر روی نمد کشیده شده و با متریال های مناسب جواهردوزی روی آن صورت میگیرد که ان مرحله کار در دوره های جواهردوزی آریانا کاملا آموزش داده شده است . که اکثرا این روش برای ساخت سنجاق سینه و اپلیکه مورد استفاده قرار میگیرد .

نمدی که روی آن جواهردوزی انحام میشود را هم میتوان داخل کارگاه قرار داد و هم میتوان بدون کارگاه روی آن کار کرد . اگر ضحامت و آهار نمد کافی باشد به گونه ای که موقع جواهردوزی شکل و فرم خود را از دست ندهد میتوان بدون کارگاه از آن استفاده کرد

جواهردوزی بر روی تور

اگر بخواهیم طرح نسبتا بزرگ و پر کاری را جواهردوزی کنیم که روی لباس ، کیف ، کفش و …قرار داده شود و یا بال حشرات و گل های سه بعدی از قبیل گل های توری و گل های پولکی را درست کنیم ، بهترین کار این است که ابتدا روی تور ( تور ژپون ، حریر ، تور لانه زنبوری و … ) این کار انجام شود و طی مراحل بعدی بر روی لباس یا سطح نهایی منتاژ شود . مانند لباس های مجلسی که ابتدا روی تور کار دست را انجام داده و در نهایت بر روی لباس کوک زده میشود که به آن پنل نیز میگویند .

نخ و سوزن مناسب جواهردوزی

قاعدتا بدون نخ و سوزن کار جواهردوزی اصلا قابل اجرا نخواهد بود مگر در مواردی که بخواهیم تمام کار با چسپ چسپانده شود.

سوزن : سوزن مناسب برای جواهردوزی و کارهای منجوق بافی سوزن شماره 11 الی 13 میباشد که از سوراخ همه نوع متریال به راحتی عبور میکند . اگر سر سوزن شما کند باشد در حین کار ممکن است شما را از کار خسته کند و یا باعث خرابی در کار شما شود . پی در انتخاب سوزن خود دقت کافی را داشته باشید .
نخ : نخی که در جواهردوزی مورد استفاده قرار میگیرد باید کاملا مستحکم و قوی باشد تا به مرور زمان پوسیده نشود که از نخ های ابریشم و تایلونی میتوان برای این کار نام برد . ( ترجیجا برای اپلیکه و پنل ها از نخ ابریشم و استفاده شود.)
- نخ نایلونی : نخ های نایلونی هم در مارک ها و کیفیت های مختلف در بازار موجود میباشند . از این نخ برای دوخت متریال ها استفاده میشود
- نخ ابریشم : نخ های ابریشمی در مارک ها و رنگ های مختلفی در بازار موجود میباشند که شما میتوانید با توجه به سلیقه و کار خودتان نخ مناسب را خریداری کنید. از نخ ابریشم برای برای ترکیب هنر گلدوزی در کار هم میتوانید استفاده کنید .
- نخ کوبلن :جدا از نخ های ابریشم میتوان از نخ کوبلن هم برای گلدوزی در جواهردوزی استفاده کرد . نخ های کوبلن از تنیده شدن 6 رشته باریک تر به هم ساخته شده اند که این 6 رشته یک نخ بلند و نسبتا ضحیمی را به ما میدهد . نخ های کوبلن معمولا بین 15 تا 20 متر هستند . برای استفاده از نخ کوبلن در جواهردوزی باید از سوزن گلدوزی استفاده کنیم چون از سوزن جواهردوزی رد نمیشوند ، مگر اینکه 6 رشته را از هم باز کرده و از یک یا دو رشته آن در کار استفاده کنیم که بسیار کار ما را ظریف و زیباتر میسازد . بریم چند نمونه نخ کوبلن را با هم ببینیم .
- نخ های کوبلن تنیده شده در بوبین :برای جلوگیری از به هم پیچیدن نخ های کوبلن و خراب شدنشان آنها را دور یک ابزار چوبی ، پلاستیکی و یا مقوایی تخت میپیچند که به آن بوبین میگویند . بوبین ها در دو سر خود شکافی دارند که هر دو سر نخ در درز آن محکم میشود . یکی از بهترین مزیت این بوبین ها این است که شما میتوانید نام و کد نخ را روی آن بنویسید . شما میتوانید با یک تکه مقوا خودتان برای نخ هایتان بوبین های ساده درست کنید اما در بازار با طرح و جنس های مختلفی میتوانید آنها را بیابید .
- نخ عمامه : برای گلدوزی از نخ عمامه هم میتوان استفاده کرد . نخ های عمامه از جنس و ضخامت مختلفی تشکیل شده اند که شما با توجه به سلیقه خود میتوانید نخ مورد نظر خود را تهیه کنید . نمونه هایی از نخ عمامه را در عکس میبینید

چسپ های جواهردوزی

چسپ نگین : چسپ ها هم مثل بقیه موارد یکی از متریال های مورد نیاز در جواهردوزی میباشد .مناسبترین چسپ برای جواهردوزی چسپ های نگین و سنگ میباشند که در بازار ها میتوان بنام های مختلفی پیداشون کرد. این نوع چسپ ها بعد از خشک شدن بی رنگ شده و اثری از خود بجا نمیگذارند . پرطرفدارترین و در دسترس ترین چسپ ، چسپ b7000 میباشد که در تیوپ های بزرگ ، کوچک و متوسط هستند . از دیگر چسپ های نگین میتوان E6000 ، F6000 ، T8000 نام برد . اگر شما هم چسپ مناسب برای جواهردوزی سراغ دارید حتما در قسمت نظرات برامون بنویسید .
چسپ حرارتی ( تفنگی ) : چسپ حرارتی هم در هنر جواهردوزی بسیار پرکاربرد است مثلا در زمان منتاژ کارها مناسبترین چسپ ، چسپ حرارتی است چون هم مستحکم میباشد و هم زود خشک میشود .

چرم مصنوعی و چرم اشبالت

زمانی که کار جواهردوزی ما به اتمام رسید میتوانیم برای تمیزکاری ( کاور کردن پشت کار ) و وصل سنجاق پیکسل از چرم مصنوعی و یا چرم اشبالت استفاده کنیم ، گاهی از خود نمد هم میتوان برای پشت کارمان استفاده کنیم . اکثرا چرم برای سنجاق سینه ها کاربرد دارد. بین چرم مضنوعی و چرم اشبالت تفاوتی که وجود این است که چرم اشبالت قسمت براق و صاف رویی چیم مصنوعی را ندارد ، برای همین سطحی پرزدار و یا محملی مانند دارد .

قیچی:

برای برش نمد و چرم در جواهردوزی باید از یک قیچی تیز و مناسب استفاده کنیم در غیر این صورت حاشیه کارمان زیاد تمیز نخواهد بود .

بری چیدن نخ ها و برش نقاط ظریف در کارها میتوان از نخ چین استفاده کرد . نخ چین با داشتن سر تیز خود به ما این قابلیت را میدهد تا به ریزترین نقاط در زمان برش دسترسی پیدا کنیم و برش مناسب را اینجاد کنیم .

سنجاق پیکسل :

مسلما اگر تصمیم به داشتن یه سنجاق سینه دارید این کار بدون داشتن سنحاق پیکسل امکان پذیر نخواهد بود .

سنجاق پسکیل ها در سایز ها و شکل های مختلفی هستند که با توجه به سایز و مدل سنجاق سینه خود میتوان اندازه مناسب را برای کار خود انتخاب کنیم .

بعضی از سنجاق پیکسل ها سری دارند که قابلیت چرخشی و محکم شدن دارند که جنس شان نیز به مراتب بهتر از سنجاق پیکسل معمولی میباشد اما هر جایی نمیتوان آن را پیدا کرد .

فرش دستباف ایرانی را بهتر بشناسیم

آموزش جواهر دوزی

دوخت‌های کاربردی در جواهر دوزی

مسلما دوخت یک نگین یا مروارید ساده روی پارچه نباید خیلی سخت باشد! با این حال، شما باید دوخت‌های کاربردی در سنگ دوزی را به خوبی یاد بگیرید. تمامی این دوخت‌ها در هنر‌های دیگر مثل روبان دوزی، گلدوزی، گلدوزی برزیلی و… که همین مراحل را دارند نیز استفاده می‌شوند. تنها تفاوت این است که در سنگ دوزی بین کوک‌ها، شما منجوق، ملیله یا نگین مدنظرتان را از سوزن و نخ رد می‌کنید.

۱. ساقه دوزی

سوزن را از ابتدای خطی که می‌خواهید بدوزید بیرون بیاورید و ۴ الی ۵ عدد از سنگی که می‌خواهید بدوزید را داخل سوزن قرار دهید. حالا مطابق تصویر زیر پیش بروید. شما باید کمی مایل به سمت راست طرح سوزن را داخل کار فرو ببرید و بعد آن را از سمت چپ دوخت اولیه با فاصله اندکی بیرون بیاورید. این کار را تا آخر خط باید ادامه دهید.

۲. دوخت پیچ

در این دوخت روال کار مثل ساقه دوزی است، اما تعداد سنگ‌های بیشتری استفاده می‌شود و دوخت‌های به هم نزدیک‌تر هستند تا کار متراکم‌تر دیده شود.

۳. دوخت رول

دوخت رول هم مثل دوخت پیچ است، فقط تعداد سنگ‌های مورد استفاده یکی دو عدد بیشتر خواهد بود. ضمنا پس از کوک اول باید سوزن را از دو سوم این کوک بیرون بیاورید و به همین شکل تا آخر پیش بروید. دوخت رول بیشتر در یقه دکلته، لبه آستین، لبه کلاه، شنل عروس و… کاربرد دارد.

به جز کوک‌هایی که گفته شد، روش‌هایی نیز برای چیدن این کوک‌ها (کوک تکی) در کنار هم وجود دارد که عبارتند از:

دوخت منقطع: در دوخت منقطع سنگ‌ها را به صورت تک تک، دوتایی یا چند تایی با فواصل منظم از هم می‌دوزیم.
دوخت دانه پاش‌: می‌توان در این دوخت از سنگ‌های غیر هم‌جنس استفاده کرد. در این دوخت سنگ‌ها را به صورت پخش و نامنظم می‌دوزیم.
اریب دوزی: وقتی که تعدادی از سنگ‌ها را وارد سوزنی که از پارچه بیرون آمده می‌کنیم و سپس سوزن را به سمت دیگر طرح فرو می‌بریم. یعنی یک کوک از یک ردیف سنگ (که عموما هم منجوق هستند) تشکیل می‌شود. تعداد سنگ‌ها نیز می‌تواند بر حسب ضخامت طرح کم و زیاد شود.

توپر دوزی: به تعداد زیادی اریب دوزی در کنار هم که طرح را پر می‌کند توپر دوزی می‌گویند. این دوخت با سنگ‌های هم جنس در دوخت گل و برگ کاربرد دارد. اریب دوزی‌ها باید موازی، منظم و متراکم در کنار هم قرار بگیرند.
سایه دوزی: زمانی که طرح خیلی بزرگ باشد و نتوانیم آن را به صورت کامل پر کنیم، بخشی از طرح را خالی می‌گذاریم. همین نمایان شدن پارچه از لابه‌لای کار می‌تواند شکل زیبایی به کار بدهد به شرط آن که جایش درست انتخاب شده باشد.

آموزش جواهر دوزی روی تور

در جواهر دوزی روی تور یا همان منجوق دوزی روی لباس در منزل بسته به ظرافت تور‌ باید از سوزن منجوق دوزی خیلی نازک و نخ‌ یک لا استفاده شود. قبل از استفاده آن را موم بکشید که هم محکم باشد هم گره نخورد. در جواهر دوزی روی تور از نخ نایلونی استفاده نمی‌شود، چون تور نمی‌تواند این نخ را نگه دارد مگر اینکه نخ‌تان خیلی نازک و ظریف باشد. به علاوه طرح‌هایی که برای جواهر دوزی روی تور استفاده می‌کنید، نباید خیلی پارچه را سنگین کند زیرا تور پاره خواهد شد.

جواهر دوزی روی لباس و مانتو

حالا که وسایل جواهر دوزی را می‌شناسید ودوخت‌های مربوط به آن را یاد گرفته‌اید، می‌توانید آن را روی نمد یا تور بدوزید و بعد در لباس‌های مختلف استفاده کنید. این عکس‌ها از جواهردوزی روی مانتو و لباس به شما ایده می‌دهد. در بعضی لباس‌ها می‌بینید که استفاده از چه تکنیک‌های ساده‌ای توانسته صحنه بسیار خوبی خلق کند. پس همین امروز یکی از لباس‌های کمدتان را بردارید و دست به کار شوید.