هنر پته دوزی و ابزار و وسایل + ویدئو آموزشی

مصارف پته دوزی

کاربرد پته دوزی در زندگی مردم کرمان بسیار زیاد و گسترده است. این هنر را می‌توان هنری جدا نشدنی از فرهنگ مردم آن منطقه دانست.

از این صنایع دستی کرمان برای رومیزی، جلد قرآن، پرده، کوسن، زیر لیوانی، تابلو، قندان و شکلات خوری و … استفاده می‌شود. جانماز پته دوزی معمولا مستطیلی شکل است و نقش محراب دارد. از سفره پته دوزی شده به عنوان سفره هفت سین، سفره عقد و همچنین سفره عزا استفاده می‌شود. سفره‌های عقد و هفت سین سبز رنگ و سفره عزا، مشکی رنگ است.

از دیگر کاربردهای پته دوزی، استفاده آن در زیورآلات است.

ابزار پته دوزی

پته دوزی، به عنوان یکی از زیر شاخه‌های رودوزی سنتی در کشورمان ایران، بیشتر حاصل تلاش و زحمت بانوان این سرزمین کهن است که با حداقل امکانات، آثار گرانبها و ارزشمندی را تولید می‌کردند. به کمک عناصر و مواد طبیعی در منطقه زندگی‌شان، آثاری را خلق می‌کردند که هنوز با گذشت سال‌های زیادی، مردم جهان با دیدن آنها شگفت زده شده و برای این همه زیبایی ارزش بسیار زیادی قائل هستند.

این هنر قدیمی و اصیل را بانوان کرمانی با زحمت زیادی روی پارچه‌های پشمی به تولید می‌رساندند. به کمک نخ‌های رنگی و زیبا، ذوق و استعداد خود را روی پارچه‌های ضخیم و بی روح به نمایش درآورده و از آنها آثاری زیبا و جذاب خلق می‌کردند. برای تولید این اثر، به مواد و وسایلی هم نیاز داشتند.

وسایل مورد نیاز برای پته دوزی

برای اینکه یک اثر پته دوزی، با زیبایی هرچه تمامتر به تولید برسد، به ابزار و عناصری نیاز دارد تا در اختیار هنرمندان برای کار کردن قرار بگیرد. این موارد مورد نیاز، به دوسته ابزار و عناصر تقسیم می‌شوند که در ادامه، آنها را با یکدیگر بررسی خواهیم کرد.

پارچه پته دوزی

پارچه ای که در تولید پته دوزی به کار می‌رود، عریض نام دارد که ضخامت زیادی دارد. این پارچه را در زمان قدیم، با استفاده از ماشین‌های سنتی و ساده مثل دوپا باف و چهارپا باف تهیه می‌کردند. این جنس پارچه در شش رنگ متفاوت قرمز، کرم (شیری)، نارنجی، مشکی، سُرمه‌ای و سبز تولید می‌شود، اما رنگ قرمز و کرم آن محبوبیت بیشتری داشته و رایج‌تر است. به طوری که بسیاری از افراد پارچه پته دوزی را فقط با این دو رنگ می‌شناسند.

انگشتانه

برای اینکه هنگام پته دوزی، سرعت عمل بالا باشد و در حین سرعت بالا، کیفیت کار هم خوب و دقیق باشد، به ابزاری مثل انگشتانه نیاز است که این کار حرفه‌ای‌تر و دقیق‌تر انجام بپذیرد. این ابزار با جنس‌های مختلفی مثل فلزی، پلاستیکی، چوبی و چرمی تولید می‌شود.

این ابزار باید به صورتی ساخته شود که به انگشت فشار وارد نکند و کار کردن با آن راحت باشد. همینطور جنس فلزی زد رنگ آن هم بهترین نوع است که برای کار بسیار مناسب‌تر از سایر انگشتانه‌ها است.

قیچی

یکی دیگر از ابزاری که برای پته دوزی ضروری است، قیچی بوده که در انواع مختلفی وجود دارد و به کار می‌رود. قیچی زیگزاک و قیچی برش، همچنین قیچی گلدوزی، در کار پته دوزی مورد استفاده هنرمندان قرار می‌گیرند. قیچی گلدوزی در اندازه کوچک و بزرگ موجود است که برای پته دوزی، از فرم سر صاف آن استفاده می‌شود.

نخ

نخ‌هایی که از آنها برای دوخت و دوز روی پارچه پته استفاده می‌شود، ریس گفته می‌شود. این نوع نخ، جنسی از پشم دارد که ریسیده شده است. اگر قصد خرید محصولات پته دوزی را دارید، برای اینکه از کیفیت نخ آن اطمینان حاصل کنید، می‌توانید به موارد زیر توجه کنید:

• وقتی نخ پته را می‌شویید، نباید از خود رنگی پس بدهد.
• وقتی یک تکه نخ پته را در دست گرفته و از دو طرف می‌کشید، نباید به راحتی بریده شود. اگر زود از هم جدا شد، معلوم می‌شود که کیفیت خوبی ندارد.
• یکی دیگر از نکاتی که باید درمورد نخ پته بدانید، این است که این نخ باید صاف و یکدست باشد. پس دقت کنید که نخ فرفری، کیفیت خوبی ندارد.

سوزن مناسب

همان‌طور که می‌دانید، پته دوزی یکی از زیر شاخه‌های رودوزی است و به سوزن‌های مخصوصی نیاز دارد. سوزن مورد نیاز برای پته دوزی، چنایل نام دارد که چشمه درشت، طول متوسط و نوک تیز دارد. به خاطر اینکه نخ پته پشمی بوده و ضخامت زیادی دارد، پس سوزن این حرفه باید گشاد باشد تا نخ به راحتی از آن عبور کند.

برای نخ کردن سوزن، که معمولاً کار مشکلی است، روش‌هایی وجود دارد. می‌توان از سوزن نخ کن استفاده کرد و یا نخ را بین ورقه کاغذ نازکی قرار دهید و دو سر کاغذ را از سوراخ سورن عبور دهید و کاغذ را بکشید. چون نخ پته پشمی است، پس پرز دارد، برای همین می‌توان سر آن را دولا کرد که راحتتر داخل سوراخ سوزن قرار بگیرد.

پیشنهاد دوراونتاش |نمایندگی فروش صنایع دستی|

نحوه دوخت پته دوزی

هنرمندانی که توانایی دوخت و دوز به سبک پته دوزی را دارند، معمولاً نگرش، بینش و نگاه خود به جهان هستی را در قالب طرحها و نقشه‌های زیبا و خلاقانه به نمایش درمی‌آورند. در شروع کار، هنرمندان ابعاد مورد نظر خود را بررسی کرده و اندازه پارچه ای که به آن نیاز دارند را تهیه می‌کنند. بعد از آن، برای اینکه طرح خود را روی پارچه پیاده کنند، از کشیدن نقشه روی کاغذی به اسم کالک استفاده می‌کنند. بعد از آن نقشه را روی پارچه عریض منطبق کرده و با گرته زنی، طرح اولیه را می‌کشند.

بعد از آنکه طراحی کامل شد، باید برای آن رنگ‌های مناسب در نظر گرفته شود. طرح‌هایی که اصالت بیشتری دارند، به رنگ‌های تیره نیاز دارند. هر چند که به تازگی، رنگ‌های روشن هم در بین طرح‌های پته دوزی جا باز کرده اند.

در مرحله ساقه دوزی، پته دوز جای خطوط اصلی را که از قبل مشخص کرده بود سوزن می‌زند و بعد جاهای خالی را پر می‌کند. این مرحله را با اسم‌های آب دوزی و متن دوزی می‌شناسند. برگ دوزی و سایه زدن، جزو مراحل آخر این حرفه محسوب می‌شوند.

انواع دوخت در پته دوزی

انواع دوخت را که در این حرفه به کار می‌رود، به طور خلاصه عنوان می‌کنیم:

• ساقه‌دوزی
• شلال ساده
• ساقه‌دوزی پهن
• تک زنجیره‌ای
• سه زنجیره‌ای
• دوخت زیگزاک
• شاخه‌دوزی
• توپُردوزی ساده
• دندان‌موشی
• دوخت بخارا
• ساتن‌دوزی
• پتک چهار گوش
• پتک چهار سوزنه

نقش‌های بکار رفته در پته دوزی

در پته دوزی از نقش‌های زیبا و اصیلی استفاده می‌شود که حاصل دقت و ظرافت هنرمندان است. این نقش‌ها تحت تاثیر تفکرات، بینش و اعتقادات هنرمند می‌توانند قرار بگیرند. همچنین از طرح‌های اصیل و ماندگار ایرانی هم در آنها استفاده می‌شود. طرح‌های اصلی در پته‌دوزی، لچک ترنج و بته‌جقه هستند.

پیشنهاد دوراونتاش |هدیه صنایع دستی|

کاربرد پته دوزی

این محصول اصیل و زیبا، غیر از جنبه تزئینی، کاربرد هم دارد و می‌تواند برای قسمت‌های مختلفی مورد استفاده قرار بگیرد. برای مثال به عنوان، رومیزی، جانماز، پرده، جلد قرآن، روتختی، متکا، تابلو تزئینی، کوسن و موراد دیگر از این رودوزی زیبا و بی نظیر استفاده کرد.

آموزش دوخت خورشیدی در پته و  مدل های مختلف دوخت

 

نمونه هایی از پته دوزی مدرن