هر کجای ایران را که بگردید می‌توانید هنرمندی زنان و مردانی را ببینید که با جان و دل نمونه‌هایی از بهترین و پرطرفدارترین صنایع دستی ایران را تولید می‌کند. تنوع این صنایع دستی آنقدر بالاست که نمی‌توان همه آنها را به‌طور کامل معرفی کرد و لذا ناچاریم از هر استان کشور نمونه‌هایی را نام ببریم که به‌عنوان محبوب ترین صنایع دستی ایران شناخته می‌شوند.
1. صنایع دستی فلزی
از جمله ی صنایع دستی فلزی ایران می توانیم به موارد مختلفی اشاره کنیم که از معروف ترین آن ها، قلم زنی، حکاکی روی فلز و مشبک کاری می باشد. به عبارت دیگر شکل‌دهی و تزیین فلزات برای ساخت اشیای تزیینی و کاربردی به وسیله‌ی ابزار و روش‌های متفاوت به صورت حجمی و مسطح را هنر فلزکاری گویند.
ویدئو محبوب ترین صنایع دستی ایران
تنوع آثار و اشیای فلزی سنتی ناشی از عوامل سه گانه‌ی تشکیل دهنده‌ی صنایع دستی، یعنی نوع کار برد، شکل ظاهری و روش ساخت آنهاست.
این هنر را می توانیم یک هنر دستی فلزی بنامیم که در گذشته عموما بر روی ظروف نقره، مس و طلا انجام می شد. قلم زنی یکی از هنرهای دستی کاربردی و تزئینی در هنر دستی ایران است که طی آن هنرهای مختلفی بر روی یک ظرف از جنس فلزهای مختلف انجام می شود.
این روزها عموما هنر قلم زنی را می توانیم بر روی فلزاتی مانند مس و برنز مشاهده کنیم. هنر قلم زنی از پیشینه ی خیلی طولانی و قوی ای در ایران برخوردار است. این هنر به حدی مرسوم و ارزشمند بود که هنرمندان، خودشان ظرف و یا وسیله ای که می خواستند قلم زنی را بر روی آن انجام دهند درست می کردند.
2. صنایع دستی سفالگری |محبوب ترین صنایع دستی ایران
سفالگری و کوزه گری در ایران تاریخچه ای دیرینه دارد و پیشینه این هنر در ایران نیز به درستی مشخص نیست اما طی کاوش ها و حفاری هایی که در تپه گنج در غرب کرمانشاه و و غار کمربند در بهشهر مازندران صورت گرفته، قدیمی ترین سفال مربوط به دوره “نوسنگی” در هزاره هشتم قبل از میلاد کشف شده است. فلات ایران یکی از مهم ترین مناطق در آسیای غربی است که در پیدایش و گسترش صنعت سفالگری نقش داشته است. اشیای سفالی بسیاری در کاوش های باستان شناسی ایران زمین به دست آمده است. با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص ایران زمین، که در محل تقاطع تمدن‌های باستانی و در مسیرهای کاروان‌های مهم واقع است، تقریباً در دوره های متفاوت در بخشی از ایران هنر سالگری رایج بوده است؛ مانند مناطق غرب رشته کوه زاگرس (لرستان)، منطقه جنوب دریای خزر (استان گیلان و مازندران)، نواحی در بخش شمال غرب کشور (استان آذربایجان) و همچنین منطقه ای در جنوب شرقی ایران.
این اوصاف و سابقه درخشان هنر سفالگری در ایران نشان می دهد که می توانیم در این عرصه فعالیت چشمگیری داشته باشیم و با توسعه بخشی این صنعت در جای جای ایران از جهات زیادی کشوری بهتر بسازیم.
هم اکنون منطقه “لالجین” در همدان از نواحی به نام سفالگری ایران است و کارگاه های بسیاری از گذشته تاکنون مشغول فعالیت هستند. البته شهر هایی دیگر مانند میبد یزد، مند گناباد، مازندران، سمنان، گیلان، گلپورکان (بلوچستان) و… نیز در این حوزه فعالیت دارند.
3. صنایع دستی چوبی
صنایع دستی چوبی یکی از صنایع ظریف و جذاب صنایع دستی است که هر کسی با دیدن آن به هنر و زیبایی آن پی می برد. یک اثر ظریف و زیبای چوبی که با دست خلق شده است، تا سالها نشان دهنده ذوق آفریننده آن است و از آنجایی که مواد اولیه ی آن که چوب است در بخشهایی از ایران به فراوانی و به طور طبیعی وجود دارند، انواع محصولات صنایع دستی که از چوب و یا ساقه ی درختان ساخته می شوند نیز مورد استقبال قرار گرفته است.
پیکر تراشی (احجام چوبی سنتی ) :
پیکرتراشی چوب یکی از شاخه های صنایع دستی چوبی است که در آن پیکر تراش از احجام هندسی، آناتومی عمومی بدن انسان و پرندگان و حیوانات را در حالات مختلف طراحی کرده و با استفاده از ابزار و چوب مناسب طرح های مختلفی را به چوب انتقال میدهد و پیکر تراشی مینماید و آثار فاخر تاریخی از خود به یادگار میگذارد .
معرق : یکی از زیباترین هنرها و ظریف ترین کارها بر روی چوب معرق است. از طریق برش با سوزن به طور ظریف و دقیق طرح های چوبی زیبا پدید می آید که سپس روغن کاری می شود تا براق گردد .
خاتم کاری :خاتم هنر آراستن سطح اشیاء با مثلث های کوچکی است که طرحهای گوناگون آن همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است .
منبت کاری :منبت کاری از جمله هنرها و صنایع چوبی دستی است،که نقش و نگارهایی به صورت برجسته را به تصویر می کشد و از کنده کاری روی چوب حاصل میشود.
مشبک کاری با چوب :یکی از صنایع دستی _کاربردی ((مشبک چوب )) نام دارد .مشبک کاری اغلب با دیگر هنر های مرتبط با چوب (خصوصا منبت) همراه می شود. برای اجرای مشبک کاری ، پس از پیاده کردن طرح مورد نظر بر روی چوب ، قسمتهای منفی طرح را به کمک ابزاری چون مغار و اره مویی خارج می سازند ،تا طرح اصلی به صورت مشبک باقی بماند .
ارسی : نوعی پنجره چوبی است که دارای طرح ها و ابعاد گوناگون می باشد و شامل شیشه های رنگی است که امروزه دیگر ساخت آن کم شده است و فقط برای زیبایی و دکور و در مقیاس کمتر از سابق تولید می شود.
سوخت روی چوب : در هنر سوخت روی چوب ، قالب های مختلفی از جنس فولاد یا برنج تهیه می کنند که دارای نقوش سنتی مورد نظر است . با داغ کردن این قالب ها بر روی آتش و فشردن آن بر روی چوب و انتقال اثر این سوختگی آثار هنری زیبایی پدید می آید
4. صنایع دستی حصیربافی
یکی از قدیمی‌ترین مصنوعات ساخت بشر حصیر است. حصیربافی بافت رشته‌های حاصل از الیاف گیاهی است. نمونه‌های اندک به دست آمده در بین‌النهرین و آفریقا نشان میدهد صاحبان این تمدنها از نی و گیاهان روییده شده در باتلاق‌های سفلای بین‌النهرین به‌منظور بافت زیرانداز حصیری استفاده می‌کردند. البته با توجه به تحقیقات تاریخی انجام شده کاربرد این بافته‌ی طبیعی چیزی بیشتر از یک زیرانداز ساده بوده است.
ایران در کنار کشورهایی مانند ژاپن، کره و مکزیک یکی از شانزده کشور تولیدکننده‌ی حصیر به شمار می‌رود. پیشینه‌ی تاریخی این تولیدات در ایران نشان میدهد، استفاده‌ی ایرانیان قدیم از حصیر منحصر به زیرانداز نبوده و در ساخت ظروف نیز از حصیر استفاده می‌کردند. امروزه نیز ظروف حصیری برخلاف کاربری اصلی حصیر یعنی زیراندازها، با اقبال بیشتری بین علاقه‌مندان صنایع دستی مواجه شده است.
5. صنایع دستی چرم | محبوب ترین صنایع دستی ایران
حرفه چرم دوزی سنتی (سراجی) یکی از صدها حرفه و #هنر دستی ایرانی می باشد. این هنر ، هنری اصیل از منطقه کرمانشاه است که اخیرا به ثبت ملی هم رسیده است.
چرم در دباغی پوست خام جانوران به ویژه گاو از بدست می آید. فرایند دباغی پوست فسادپذیر را به یک ماده طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف پذیر و برای کاربردهای گوناگون تبدیل می نماید.تعریف دیگری از چرم سازی این است که درحقیقت تبدیل یک کالای فساد پذیرپوست خام به یک کالای غیرفساد پذیر همان چرم می باشد و در واقع چرم سازی یک عملیات رفت و برگشتی به این معنا که در تبدیل پوست خام به چرم دو لایه اپیدرم (Epidermis) لایه اولیه پوست و لایه هیپودرم (Hypoderm)اش که لایه سوم پوست بوده را حذف و فقط لایه درم را به چرم تبدیل با تبدیل لایه دوم کوریوم (Curium) به چرم باید دولایه اپیدرم و هیپودرم را به صورت مصنوعی به آن اضافه نمود .
باید توجه داشت که صنعت چرم و صنعت خز با هم متفاوت اند و این تفاوت از اهمیت مواد خام مورد استفاده در هر کدام قاب مشاهده است. مواد خام مورد استفاده در صنعت چرم همان محصولات فرعی صنعت گوشت بوده و گوشت ارزش بیش تری از پوست را دارد اما مواد خامی که در صنعت خز(Fur industry) به کار گرفته می شوند، ارزش بیش تری از گوشت را داشته و به همین خاطر گوشت به عنوان یک محصول جانبی تلقی شده .چندین راه وجود دارد که در نتیجهٔ آنها این بوده که پوست جانور به یک ماده انعطاف پذیر و محکم به نام چرم تبدیل میگردد. چرم کاربردهای مختلفی دارد درساخت پوشاک مانند شلوار، کراوات، دستکش، کت، کاپشن و کفش ووسایل جانبی مانند کیف، جاکلیدی استفاده بیشتری شده.
6. صنایع دستی نساجی | محبوب ترین صنایع دستی ایران
نمی توان انکار کرد که در زمانهای نه خیلی دور، بیشتر لباسهای زمستانی در تابستانی گرم و به دست مادران بافته می شده یا بافتن انواع پارچه ها با مواد در دسترس بانوان ایرانی آماده می شده است. همین فعالیتهای به ظاهر ساده در منزل جز کسب و کارهای خانگی محسوب می شود. اگر این تولیدات دارای تنوع و افزایش تولید شوند قابل فروش به دیگران می گردد. بانوان درآمد زیادی از این دست سازه ها خواهند داشت. علاوه بر زنان مردان نیز از این پیشه برای کسب درآمد استفاده میکنند. در زیر به معرفی مهمترین تولیدات دستی نساجی سنتی میپردازیم :
– صنایع نساجی(نساجی سنتی): یکی از هنرهای ارزشمند ایران انواع صنایع دستی سنتی است که از دیر باز ایرانیان به آن اشتغال داشتند.
- توربافی: با استفاده از تور بافت فرشینه و پادری و تور بافی را انجام میدهند. (تور ماهی گیری هم با همین عنوان تور بافی بیان میشود.)
- شال بافی: یکی از هرهای سنتی تالش و ییلاق نشینان گیلان است. شال نوعی پارچه زمخت و تک رنگ از پشم گوسفند است که در دستگاه شال بافی، بافته میشود. بهترین شال در روستای کوبولان بافته می شود که با پالتوهای خارجی قابل رقابت است. اما افسوس که این هنر در منطقه رو به فراموشی است.(شال بافی با کاموا نیز با همین عنوان بیان میشود.)
- زربافی: یکی از هنرهای اصیل ایرانی است. پارچه زری، پارچه بافته شده از زر است که تار و پود آن از ابریشم و الیاف گلابتون بافته شده است. گلابتون نخی با نوار باریک طلا، نقره یا نقره با روکش طلاست که به صورت مارپیچ ساخته شده است. در زری بافی سنتی هم نخ تار و هم نخ پود از جنس ابریشم است.
- موج بافی: یکی از هنرهای سنتی مردمان کردنشین است که بیشتر در میان عشایر و کوچ نشینان دیده شده است. پارچه ای از پشم گوسفند بافته شده . به عنوان رختخواب پیچ، پتو، پشتی و… استفاده می شود.
- ترمه بافی: پارچه ای از جنس کرک و پشم یا ابریشم است. پارچه ظریف و لطیفی که از دو سری نخ تار و پود تشکیل شده است. پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراکم زیاد در پود است.
- مخمل بافی: مخمل پارچه ای از نخ ابریشم یا پنبه تهیه میشود که یک سمت آن صاف و روی دیگر آن پرزهای کوتاه، متراکم و لطیفی دارد. این پرزها نزدیک یکدیگر و از یک سمت خوابیده هستند. در طرحهای مختلف در رویه مبل، صندلی، رومیزی، روتختی، کوسن و لباس استفاده میشود. این هنر نیز درحال فراموشی است.
- ابریشم دوزی: دوخت طرحهای مختلف با نخ ابریشم بر روی پارچه است.
- و …
7. صنایع دستی بافت
در ایران با استفاده از هنر بافت صنایع دستی بسیار زیبایی تولید می شود. صنایع دستی بافتنی به طور کلی به سه دسته تقسیم می شوند. 1- بافته های دستگاهی 2- بافته های داری 3- بافته های حصیری
برای بافت هر سه مدل از نخ و یا حصیر برای تار و پود استفاده می کنند و با گره و نوعی در هم تنیدگی بافت بسیار جالبی را خلق می کنند. در ادامه به بررسی انواع بافت خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
8. ظروف میناکاری
مینا کاری یا مینا سازی به عنوان یکی از محبوب ترین صنایع دستی ایران، ریشه در تاریخ و فرهنگ ایرانی دارد. برخی منابع، تاریخچه صنایع دستی میناکاری را به ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد نسبت داده‌اند. در طول فرایند مینا کاری از رنگ‌های مینا بر روی سطوح مختلفی مثل فلز، شیشه، سفال، سرامیک و کاشی استفاده میشود.
در میناکاری عناصر طبیعی و شیمیایی با پودر سنگ‌های قیمتی مثل طلا، مس، قلع، آهن و غیره ترکیب شده و باعث تولید رنگ مینا می‌شوند. هر سطحی که مایل به مینا کاری روی آن هستیم در ابتدا لعاب کاری شده و بعد به قول میناکاران، از رنگ آمیزی هفت رنگ روی سطح استفاده میشود که همان مرحله تزیین کاری میناسازی است.
9. خاتم کاری
خاتم کاری در گذشته اغلب در خانه های اشراف که می‌توانستند هزینه های این هنر را بپردازند، دیده می‌شد؛ به عنوان مثال برای تزئین قاب های نقاشی، دیوار و پنجره ها. قدیمی ترین اثر خاتم باقی مانده مربوط به هزار سال قبل است که منبر مسجد عتیق شیراز می‌باشد.
امروزه در بعضی کار های خاص هم برای جلوه هرچه بیشتر از خاتم استفاده میشود .به علت قیمت نسبتا مناسب خاتم کاری این هنر ایرانی در خیلی از خانه های ایرانی یافت میشود و البته غیر از کاربرد های بسیار در لوازم تزئینی و مورد نیاز مانند: صفحه های شطرنج، جعبه ی جواهرات، ظروف شکلات خوری، در خارج از منازل نیز بسیار مورد استفاده و استقبال قرار می‌گیرد.
10. فیروزه کوبی
فیروزه یکی از سنگ های قیمتی می باشد که از عهد باستان در ایران شناخته شده است. از کتیبه بنیاد کاخ داریوش بزرگ در شوش معلوم می گردد که در آن تاریخ فیروزه، احسایین نامیده می شده و از خوارزم برای زینت آلات کاخ آورده شده بود. فیروزه سنگ آرزوهای پادشاهان تمام تمدنها از زمان کوروش و داریوش بزرگ است که به عنوان هدیه از طرف آنها به پادشاهان کشورهای دیگر اهدا میشده است. فیروزه پارسی با کیفیت ترین فیروزه در جهان است که در اروپا برای تعریف کیفیت فیروزه ، فیروزه پارسی را مثال می زنند و ملاک قرار می دهند.
در اروپا فیروزه را «ترکوئیز» (Turquoise Stone) می نامیدند که به معنای سنگ ترکی است و علت این نامگذاری آن بوده است که فیروزه ایران توسط ترک زبانان به اروپا صادر می شده است. در کشور ایتالیا از فیروزه آبی و صاف که به «گوهر آبی» معروف است به عنوان جواهری گران قیمت استفاده می شده و در گردنبند ملکه مصر هم از فیروزه ای که از شبه جزیره سینا (حدود 4000 سال پیش) به دست می آمده استفاده شده است.
11. گلیم بافی
گلیم نوعی فرش بدون پرز است که با درگیری تاروپود به یکدیگر ایجاد میشود . معمولا تار آن پنبه و پشم وگاهی نخ ابریشم و پود آن از نخهای پشمی و کرک و ابریشم به صورت رنگی استفاده می شود . این فرش در زبان فارسی نامهای مختلفی دارد. گلیم در افغانستان – گیلیم در اوکراین -بداس در قفقاز – لیاط در سوریه و لبنان – چیلیم در رومانی و همچنین کیلیم در ترکیه و لهستان و مجارستان و عربستان از جمله نامهای متفاوت أن است .
12. صنایع دستی نمدمالی
هنر نمد مالی را می توان در ایران به چادر نشینان ایرانی تعلق داد که از نمدها به عنوان پرده قالی و پتو استفاده می کردند و از گذشته تا کنون شیوه نمد مالی تغییرات آنچنانی نکرده است و همچنان به همان سبک و سیاق سابق تهیه می شود. هنر نمد مالی را می توان به بخش هایی از استان چهارمحال و بختیاری، مازندران، گرگان بابل، آمل، ایلات ترکمن، بخشی از مناطق اصفهانف چهارمحال و بختیاری بروجن، باختران قصر شیرین، سرپل ذهاب و غیره نسبت داد.
تولیدات نمدی دست ساز هنرمندان ایران زمین از تنوع مختلف و بالایی برخوردار است. که می توان شاهد زیراندازهای نمدی، پادری، انواع تن پوش نمد، چوقا، پالتو، کلاه، کارهای هنری، تابلو و… اشاره کرد….
13. صنایع دستی پوستین سازی
پوستین یکی از قدیمی‌ترین اشکال لباس است که تمام یا قسمت عمده‌ای از آن مستقیما از پوست حیوانات پشم دار ساخته شده باشد.
پوستین دوزی یکی از محبوب ترین صنایع دستی ایران است که قدمت آن به زمانی برمی گردد که انسان برای گرم کردن خود به اولین چیزی که فکر کرد همین پوست بود و نشانه استفاده از پوست در نقاشی های روی دیوار نگاره های قدیمی یافت می شود. طبقات مختلف جامعه با توجه به رتبه و درجه بندی اجتماعی خود از پوست استفاده می کردند. افراد متمول پوست حیوانات با ارزش تر مانند ببر و پلنگ را بر روی دوش خود می انداختند.
صنعت پوستین دوزی از گذشته نسل به نسل از نیاکان ما به مردان و زنان امروزی رسیده است و امروزه خراسان رضوی ( منطقه شاندیز ) یکی از اصلی ترین مراکز تولید این هنر هست.
14. صنایع دستی پوشاک سنتی
مدل‌های مختلف پوشاک سنتی رنگ و بوی تاریخ و مذهب هر استان را به همراه دارند، این دسته از لباس‌ها طراحی جذاب رنگارنگی دارند و با یک نگاه می‌توان فرهنگی که لباس سنتی از آن تولید شده است را شناسایی کرد، انواع لباسهای سنتی هر استان بسته به تاریخ و نوع فرهنگ، متفاوت است. 
15. صنایع دستی بافت
صنایع دستی بافتنی، از معروف ترین ومحبوب ترین صنایع دستی ایران می باشند که قدمتی به اندازه ی تاریخ چندین هزار ساله ی ایران دارند. متریال اصلی این صنایع دستی، نخ می باشد. در این صنایع دستی، محصولات مختلفی بافته می شود. صنایع دستی بافندگی هم با دست و هم از طریق ماشین انجام می شود. این صنایع از قدمتی طولانی برخوردار هستند اما از آنجایی که متریال اصلیشان، نخ است به مرور زمان از بین رفته اند و نمی توان تاریخ دقیق پیدایش آن ها را تخمین زد.
16. ملیله کاری
استفاده از فلزات ارزشمند برای تولید صنایع دستی تبدیل به یکی از برترین هنرها و در عین حال سخت‌ترین آنها شده است. یکی از روش‌های استفاده از فلزات در ساخت هنرهای دستی، ملیله کاری است. در این هنر معمولا از مفتول‌های نقره یا مفتول های مسی با آبکاری نقره برای فلزکاری استفاده میشود. این هنر بیشتر در بروجرد و زنجان برای تولید انواع سینی، گل سینه، قندان و غیره به کار می‌رود. اما در اصفهان نیز که مهد هنرهای دستی ست، از ملیله کاری برای ساخت صنایع دستی با ظرافت بسیار زیاد استفاده میشود.
17. قلم زنی
18. پته دوزی
قدمت این هنر بسیار زیاد است. در زمان سکا ها و سیت ها برای اولین بار قلمزنی به وجود آمد. سکاها و سیت ها یکی از نژاد های بسیار اصیل آریایی هستند. برای آشنایی با هنر قلمزنی باید با قدمت آن آشنا باشید. از این رو باید بدانید که قدمت جام طلای حسنلو مربوط به سال ۱۳۳۶ می باشد. این جام از جنس فلز طلا بوده و دارای نقش های برجسته و زیبا می باشد. نقش های زیبای این جام، خدایان سوار بر ارابه هستند که به هزاره ی اول مربوط می باشند. در این دوره جام طلایی ماریک نیز کشف شد. بعد از آن در دوره ی ماد ها که در سده ی هفتم قبل از میلاد در ایران زندگی می کردند، آثاری از قلم زنی نیز دیده می شوند.
هنر قلمزنی در حکومت هخامنش موجب تحول عظیمی گردید. در واقع می توان گفت که بیش از پیش این هنر دیده شد.
برخی از آثار قلمزنی هنر دست آریایی ها در زمان حمله ی اسکندر و حمله ی مغول از بین رفتند. اگر چه این هنر تنها مربوط به ایرانیان نیست و رومیان و یونانیان نیز از این هنر بهره مند می باشند اما قلمزنی در ایران دارای رونق بیش تری بوده و هست.
19.مس کاری
20.صنایع دستی چوبی
هنر قالیبافی در ایران از شناخته شده ترین شاخه های صنایع دستی کشورمان است. هنر قالی بافی در شهرهای مختلف کشورمان با کمی تفاوت دنبال می شود. انواع فرش های ایرانی ویژگیهای خاص خود را داشته و محصولاتی منحصر بفرد بشمار می روند. شغل قالی بافی می تواند بصورت پاره وقت برای خانم ها انجام شود. درآمد قالی بافی زیاد نیست ولی برخی از خانم های خانه دار در این صنعت مشغول به فعالیت هستند. آموزش قالیبافی هم در کلاس ها و کارگاه های آموزشی و هم بصورت سنتی در مراکز بافت فرش های ایرانی انجام می گردد. بسیاری از زنان ایرانی در شهرهای مختلف برای کسب درآمد به این حرفه روی آورده اند. قالیبافی در خانه از قدیم تا بحال انجام شده و از محبوب ترین مشاغل صنایع دستی بشمار می رود.محبوب ترین صنایع دستی ایران
آخرین دیدگاه‌ها