سوغات و صنایع دستی شیراز

در این مطلب قصد داریم تا شما را با سوغات و صنایع دستی شیراز آشنا کنیم. شیراز مهد فرهنگ و هنر است که به‌لطف سرمایه‌های انسانی هنرمند و صنعتگر خود توانسته جایگاه مهمی در عرصه صنایع دستی کشور داشته باشد. از همین رو خرید صنایع دستی برای گردشگران در اولویت قرار دارد، جای تعجب ندارد که شیراز عنوان شهر جهانی صنایع دستی را از آن خود کرده‌ است. این موضوع به‌خوبی نشان می‌دهد، صنایع دستی و هنرهای سنتی میراث کهن و ماندگاری هستند که سفیران راستین این مرزوبوم به حساب می‌آیند.

با وجودی که اکثر مردم با آثار تاریخی شیراز به‌خوبی آشنا هستند، نیمه پنهان و گنجینه‌های دیگر شهر که صنایع دستی و هنرهای سنتی محسوب می‌شوند، باید بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرند. از جمله صنایع دستی شیراز می‌توان به خاتم‌سازی، سفالگری، شیشه‌گری، قلمزنی، گلیم‌بافی، معرق، منبت، مینیاتور، نمدمالی، دست بافت‌های دارای ارزش هنری همچون گلیم‌بافی و… اشاره کرد. با ادامه این مقاله همراه شوید تا اطلاعات بیشتری از صنایع دستی شیراز به دست آورید.

قالی در صنایع دستی شیراز

قالی نوعی کف‌پوش است که از الیاف پنبه‌ای، پشم و در برخی مواقع از ابریشم بافته می‌شود که درشهر شیراز بافت قالی هنر روستائیان و عشایر هنرمند این شهر است؛ از این‌رو فرش و قالی‌های شیراز از محبوبیت بسیار بالایی برخوردار بوده و شهرت جهانی دارد. این قالی‌ها از نظر مشخصات فنی مانند نوع گره، دار، چله‌کشی، ابعاد، پودکشی و… منحصر‌به‌فرد است .

قالی شیراز از نظر ویژگی‌‍‌های ظاهری به دو دسته تقسیم می‌شود:

در دسته اول فرش‌هایی قرار دارد که توسط عشایر بافته می‌شود و طرح آن‌ها یک نقشه ذهنی و خلاقانه بوده یا از اشکال هندسی الهام گرفته می‌شود و کم‌تر دستخوش تغییر شده‌ است.

نوع دوم قالی های شیراز از سبک‌های منظم، منسجم و متقارن کم‌تر پیروی می‌کند و بیشتر در این فرش‌ها از طرح‌های شاخ‌وبرگ و گل‌وگیاه استفاده می‌شود. ماهی درهم، بته‌ای، گیاهی و افشان طرح و نقش‌هایی است که به‌وفور در این دسته از قالی‌های شیزار دیده می‌شود.

(علاوه بر طرح‌های ذکرشده طرح‌های عکسی، وزیر مخصوص و تخت‌جمشید نیز در شهر شیراز یافت می‌شود. رنگ‌های استفاده‌شده در قالی‌های شیراز غالبا صورتی، لاکی، سرخابی، ارغوانی، قهوه‌ای، سفید، دوغی، طلایی، آبی، سرمه‌ای، سبز و زرد است.

برای فرش و قالی‌های این شهر که یکی از مهم‌ترین صنایع دستی شیراز محسوب می‌شود، می‌توانید سری به موزه‌های شهر شیراز بزنید و از نزدیک این آثار گران‌بها را ببینید و لذت ببرید.

گبه‌بافی در صنایع دستی شیراز

یکی دیگر از صنایع دستی شیراز که بسیار در سراسر ایران طرفدار دارد، گبه است. گبه یک نوعی از دست‌بافته‌هایی است که عشایر فارس برای مصرف خود می‌بافند که جنس آن از پشم چارپایان و پرزهایی به طول حداقل یک سانتی‌متر و سه تا هشت پود در هر ردیف است که مهم‌ترین تفاوت قالی و گبه اندازه همین پرزهاست.

گبه از نظر ابعاد به سه دسته تقسیم می‌شود

• گبه در اندازه قالی
• گبه در اندازه قالیچه
• گبه در اندازه پتو

گبه‌های شیراز معمولا از تنوع بسیار بالایی برخوردار بوده و برخلاف گبه‌های سایر نقاط کشور نقش و رنگ بسیار زیادی دارد. شیر طرح محبوب عشایر قشقایی است که از لحاظ باستانی بسیار بااهمیت است و نماد جوانمردی در بین این مردم زحمتکش است.

از دیگر طرح‌های استفاده‌شده می‌توان به ترنج، ستاره، لچک، نقش، خشتی، نقش حیوانات و… اشاره کرد. اگر علاقه به خرید گبه دارید، می‌توانید آن‌ها را با اندازه‌های ۱۰۰ در ۲۰۰ و ۱۱۵ در ۲۰۰ در بازار شیراز به‌عنوان سوغات این شهر برای عزیزان خود ببرید.

خاتم کاری شیرازی

هنر خاتم کاری به سالیان بسیار دوری برمی‌گردد و قدمت زیادی دارد. برای اولین بار آثار این صنایع دستی اصیل در شیراز پیدا شد و امروزه این شهر مرکز اصلی خاتم کاری در ایران است. نقش‌ونگارهای زیبای خاتم کاری شیراز را می‌توانید بر روی مس و چوب‌های گردو پیدا کنید که با ظرافت بالایی کار شده‌اند. از مواد اولیه خاتم سازی نیز می‌توانیم به برنج، طلا و استخوان اشاره کنیم که به صورت مثلث‌های کوچک بر اشیا چوبی حک می‌شوند.

شیشه گری در شیراز

شیشه گری یکی از معروف ترین صنایع دستی شیراز و از مهمترین هنرهای آن است که از حرارت‌دادن شیشه به دست می‌آید. در این هنر ابتدا ماده شیشه (سلیس) را حرارت می‌دهند و سپس با ابزارها و غالب‌های مختلف اشیای جدیدی مانند گلدان، قوری، بطری، گلاب پاش، ظروف آزمایشگاهی و… خلق می‌کنند. هنر شیشه گری نیز فنون مختلفی داشته و مربوط به 4 هزار سال پیش می‌شود که بقایای آن در کشورهای مختلفی مانند مصر پیدا شده است.

معرق

هنر معرق روی چوب ، يکی از رشته های پر پيشينه صنايع دستی ايران است که به نسبت ساير صنايع چوب از قبيل خاتم ، منبت ، نازک کاری چوب ، خراطی و بافت سبد و حصير دارای قدمت بيشتری است و طبق اسناد و مدارک موجود با وجودی که زادگاهش هند است اما از روزگارانی خيلی دور به ايران راه يافته و هنرمندان و صنعتگران ايرانی تکميل کننده و گسترش دهنده آن بوده اند . اين “هنر صنعت” که در ابتدا تلفيقی از چوب و فلز بود ، به کمک ذوق و انديشه معرق سازان هنرمند ايرانی تغيير شکل داد و صنعتگران کشورمان به جای يک نوع چوب که معمولاً متن اصلی دست ساخته ها را تشکيل ميداد ، به استفاده از انواع چوب با رنگهای مختلف پرداختند .

منبت کاری

منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب بر اساس نقشه ای دقيق اين تعريف اصولی منبت کاری است .

ظروف و اشیای سرامیکی

رس اصلی‌ترین ماده برای ساخت این ظروف به‌ شمار می‌رود. یک ظرف سرامیکی متشکل از بدنه و لعاب است. نوع گل استفاده‌شده در ساخت این ظروف، اهمیت زیادی دارد و باید توجه زیادی به این ماده داشت.

اگر گل باکیفیت نباشد، پس از مدتی ظرف ترک می خورد و حالت اصلی خود را از دست می‌دهد. سازندگان گل رس را به اشکال مختلف در خواهند آورد و آن را خشک می‌کند. زمانی‌ که هیچ رطوبت در گل نبود، آن را در کوره قرار می‌دهند تا خشک شود. لعاب ظروف سفالی از مواد خاصی تهیه می‌شود. معمولا لعاب از خاک و سنگ‌های کائلون و کوارتز ساخته خواهد شد. تهیه لعاب نیاز به علم و تجربه زیادی دارد، یعنی به‌سادگی نمی‌توان لعاب خوب و مرغوب ساخت.

دوخت پارچه عشایری

پارچه‌های عشایری انواع مختلفی دارد. دامن بلند، پیراهن یا جومه، دامن زیری، جلیقه، شال بلند، کلوته، زیرپوش و شلوار راحتی ازجمله معروف‌ترین لباس‌های عشایری محسوب می‌شود. می‌توانید به بازارهای صنایع دستی شیراز بروید و در آن‌ها این پوشاک را بخرید.

نقره کاری

نقره کاری شیراز، از روزگاران گذشته در این دیار رواج داشته و شامل نقوشی مانند گل نرگس، زنبق، پنج پر، عنبر بو و گل سرخ می‌شود که این طرح‌ها را در هیچ گوشه‌ای از ایران پیدا نخواهید کرد. طرح‌های دیگری همچون نقش فروهر، اساطیر شاهنامه، پادشاهان هخامنشی، لیلی و مجنون و… نیز در میان آثار هنری به چشم می‌خورد. این هنر در تهیه سرویس چای‌خوری، گلدان، شمعدان، زیورآلات و لوازم تزیینی به کار می‌رود. نقره‌کاری شاخه‌ای از هنر فلزکاری است که با فلز نقره و شکل‌دهی آن انجام می‌شود. نقره‌کاری شیراز دارای عیار بالای ۹۰ است و از همین رو، قیمت بالاتری نسبت به آثار هنری مشابه در سایر استان‌ها دارد.

جوک کاری

جوک‌کاری (javak)‌ از هنرهای وابسته به چوب است که شباهت زیادی به خاتم‌کاری دارد. این صنایع دستی با استفاده از دو تا سه رنگ چوب و کنار هم گذاشتن قطعات کوچکی با مقطع‌های مثلثی‌شکل انجام شده که منجر به تشکیل مستطیل و لوزی می‌شود. از آنجا که می‌توان هر طرحی را با نقوش هندسی ایجاد کرد، تنوع طر‌ح‌های این هنر بسیار زیاد است و در تزیین در، مبلمان، قاب‌های منبت، خاتم و معرق به کار می‌رود. هنرمند برای تهیه یک اثر باید دقت و ظرافت بالایی داشته باشد تا نقوش را در کنار هم جای دهد و طرح‌های پیچیده هندسی را خلق کند. در هنر جوک کاری از مصالحی چون چسب، نخ، مواد محافظ پوشاننده و انواع چوب‌ شامل چوب نارنج، عناب، گردو، فوفل و کاج استفاده می‌شود.

جوک‌کاری شباهت زیادی به خاتم‌کاری دارد
یکی از تفاوت‌های جوک با خاتم این است که فقط برای روکار استفاده نمی‌شود و گاهی اوقات به‌شکل جازنی و حتی به‌صورت یک شیء مستقل ساخته می‌شود. همچنین مواد مصرفی جوک فقط چوب است؛ هرچند در خاتم، علاوه بر چوب از مواد دیگری مانند فلز و استخوان استفاده می‌شود. ضمن اینکه در جوک‌کاری، مثلث‌ها و قطعات سازنده برگه‌ها بزرگ‌تر بریده می‌شوند و در نتیجه برگه‌های جوک پهن‌تر از خاتم هستند.

 

گلیم‌بافی

گلیم نوعی کف‌پوش گرم و نرمی است که با دار بافته و از ترکیب پشم گوسفند و بز یا نخ ابریشمی تشکیل می‌شود. گلیم یکی از قدیمی‌ترین بافته‌های دست بشر محسوب می‌شود که قدیمی‌ترین گلیم بافته‌شده در ایران به دوران اشکانیان باز می‌گردد.

یکی از فعالیت‌های زنان و دختران روستایی و عشایر قشقایی بافت گلیم است که از صنایع دستی شیراز به حساب می‌آید و به‌شدت نیز طرفدار دارد. برای بافت گلیم از نقش‌های خاصی استفاده نمی‌شود و عمده این نقش‌ها در ذهن بافندگان شکل گرفته و یک چارچوب تعریف شده از گذشته تا به حال دارد که با تغییرات جزئی قابل مشاهده است.

مینیاتور
واژه “مينياتور” که مخفف شده کلمه فرانسوی “مينی موم ناتورال” و به معنی طبيعت کوچک و ظريف است و در نيمه اول قرن اخير و حدوداً از دوره قاجاريان وارد زبان فارسی شده ، اصولاً به هر نوع پديده هنری ظريف (به هر شيوه ای که ساخته شده باشد) اطلاق می شود و در ايران برای شناسايی نوعی نقاشی که دارای سابقه و قدمتی بسيار طولانی است به کار می رود .

نمدمالی
نمد ساده ترين نوع کف پوش است و ساخت آن احتياج به دستگاه خاصی دارد . در نمد مالی در واقع از خاصيت طبيعی پشم که عبارت از در هم پيچيدن الياف آن در اثر رطوبت و فشار است استفاده می شود . احتمال دارد که اولين بار بافندگانی که الياف پشمی خود را شسته و برای گرفتن رطوبت آن با چوبدستی ضربه هايی به پشم می زده اند ، موفق به کشف اين خصوصيت پشم و در نتيجه موفق به بوجود آوردن صنعت نمدمالی شده باشند .

جاجیم بافی

جاجیم‌ها به رو اندازهای نازک و رنگارنگی می‌گویند که بر روی آن‌ها طرح‌های سنتی زیبایی بافته شده است. برخی از آن‌ها یک رو بوده و برخی دیگر دو رو هستند و معمولا از پشم و پارچه‌های ضخیم مانند پلاس دوخته می‌شوند. برای خرید جاجیم و صنایع دستی شیراز نیز می‌توانید به بازار وکیل بروید که بهترین سوغات و لوازم ساخت دست را به فروش می‌رساند. همچنین خوب است بدانید هزینه جاجیم در میان قیمت صنایع دستی شیراز ارزان‌تر از گلیم و فرش بوده و سوغاتی مناسبی برای بردن به شهرتان شناخته می‌شود.

قلم زنی از بهترین صنایع دستی شیراز

اگر قصد دارید در میان صنایع دستی شیرازی ها یک سوغاتی اصیل و ارزشمند را برای خود انتخاب کنید، حتما از آثار قلمزنی آن دیدن کنید. این هنر با استفاده از قلم و چکش‌های مخصوص صورت می‌گیرد و طرح‌های برجسته و زیبایی را روی ظروف برنج، نقره، مس و طلا حک می‌کند. پس توصیه می‌کنیم در سفر به شیراز حتما از آثار قلمزنی مشهور آن دیدن کنید و از وسایل تزئینی آن با نقش‌ونگارهای تاریخی لذت ببرند. ناگفته نماند جام طلای حسنلو را می‌توان یکی از معروف ترین قلمزنی های تاریخ دانست که در آذربایجان غربی (شهرستان نقده) کشف شده است و امروزه از آثار باارزش ایرانی شناخته می‌شود.

فرش دست بافت

فرش‌های دست بافت شیراز اغلب توسط عشایر بخش‌های مختلف استان فارس و همچنین تعدادی از شهرها و روستاهای استان نظیر آباده و فسا تهیه می‌شوند و با طرح‌هایی نظیر قشقایی، افشار، خمسه، آباده و… خودنمایی می‌کنند. یکی از ویژگی‌های این هنر استفاده از نقش بلبل است که به‌طور کل پرندگان در فرش‌های شیرازی نمادی از قناعت و خوشبختی هستند. تنوع رنگی این فرش‌ها محدود است و گره‌های آن خیلی ریز نیست. رنگ‌ها نیز معنای خاص خود را دارند و رنگ زرد نشانه شادی، رنگ قرمز نشانه زندگی و رنگ‌ تیره نشانه درد و اندوه است. فرش‌های این منطقه نرم، ظریف و نازک هستند و گره آن‌ها به‌صورت متقارن (ترکی) و نامتقارن (فارسی) است.

گبه

در سفر به شیراز می‌توانید گبه‌های زیبا را برای سوغاتی خریداری کنید. این هنر زیبا نیز همچون فرش دست بافت، در میان عشایر قشقایی و اقوام لر بخش‌های مختلف استان فارس رواج دارد. گبه، فرشی با الیاف پنبه یا پشم است که معمولا در ابعاد کوچک بافته می‌شود و شامل طرح‌های هندسی و نقش‌های خیالی و ذهنی است. به‌عبارتی، بافنده گبه هیچ طرح از پیش آماده‌ای برای بافت ندارد و با الهام از طبیعت و ذهن قدرتمند خود دست به خلق چنین هنری می‌زند. بی‌دلیل نیست که گاهی اوقات زیبایی گبه از بقیه دست بافته‌ها فراتر می‌رود.

گبه‌های شیراز به‌دلیل استفاده از نقش و رنگ زیاد، معمولا از تنوع بسیار بالایی برخوردار هستند. در گبه‌هایی که عشایر قشقایی می‌بافند، شیر به‌عنوان نماد جوانمردی رواج زیادی دارد. طرح‌های ترنج، ستاره، لچک، نقش، خشتی، نقش حیوانات و… نیز در گبه‌های این منطقه دیده می‌شود.

سفال گری شیرازی

دیگر نیازی به معرفی سفال گری نیست! بلکه آوازه‌ی آن به گوش تمامی ایرانیان رسیده است و کمتر کسی وجود دارد که از این هنر اصیل ایرانی بی‌خبر باشد. در سفال گری از دستگاه‌های مخصوص استفاده می‌شود و گل رس را همراه با آب ورز می‌دهند تا بتواند به اشیای جذابی مانند گلدان، ظروف مختلف، کوزه و… تبدیل شود. در شیراز نیز سفال گری از اهمیت زیادی برخوردار است و لوازم سفالی و لعابی بسیار زیبایی را می‌توانید در مراکز خرید آن پیدا کنید. در بخش بعدی به معرفی این مراکز و بازارها خواهیم پرداخت.

کاشی هفت رنگ

کاشی هفت رنگ یکی از مهم‌ترین صنایع دستی شیراز است که به معماری دوران اسلامی تعلق دارد. برای تهیه این کاشی، كاشی‌های لعاب‌دار سفيد کنار هم چیده شده و با رنگ‌های مختلف رنگ‌آمیزی می‌شود. پس از طراحی و رنگ‌آمیزی، روی آن لعاب می‌خورد و در کوره قرار می‌گیرد تا آماده نصب ‌شود.

استفاده از نقش گل و مرغ، کاشی هفت رنگ شیراز را از سایر کاشی‌های هفت رنگ متمایز کرده است
در این نوع کاشی‌ها اغلب از رنگ‌های سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد و حنایی استفاده می‌شود که عموما برای مکان‌های تاریخی و متبرکه کاربرد دارد. مهم‌ترین ویژگی کاشی هفت رنگ شیراز، كيفيت و تركيبات خاص لعاب آن است؛ ضمن اینکه استفاده از نقش معروف «گل و مرغ» نیز آن را از سایر کاشی‌های هفت رنگ متمایز کرده است.

نمونه‌های این سبک هنری را می‌توان در مسجد نصیرالملک به نظاره نشست که جذابیتی دوچندان به آن بخشیده‌اند. همچنین هنگام بازدید از مسجد وکیل، عمارت نارنجستان و باغ عفیف آباد در شیراز نیز کاشی‌های هفت‌ رنگ خودنمایی می‌کنند.