به طور کلی بافته های دارای شامل موارد زیر می باشند:

قالی

قالی یا همان فرش دستباف، در حال حاضر، مهم ترین و معروف ترین بافته ی داری کشور محسوب می شود. شهرت این نوع بافته ی داری نه تنها در کل کشور بلکه در جهان، پیچیده است. این بافته ی داری خود به انواع مختلفی همچون، قالی تمام پشمی، کرک ابریشم، قالی گل ابریشم، قالی پشم ابریشم، قالی ابریشمی و تمام ابریشمی تقسیم می شوند.

زیلو

زيلو يكي از قديمي ترين محصولات دستباف مي باشد و از آن به عنوان فرشي كم بها كه از نخ بافته شده و در تابستان ايجاد خنكي مي كند استفاده مي شود. خاستگاه هنر زيلو بافي دراستان يزد محلي به نام بشنيغان در ميبد بوده كه از اين محل به جاهاي ديگر رواج يافته است. به دليل شباهت زياد زيلو به حصير، در نقش و بافت، مي توان احتمال داد كه زيلوبافي مرحله تكميل يافته حصيربافي است و بافندگان آن از اين صنعت الهام گرفته اند.

گلیم:

گِلیم یا پَلاس یکی از انواع صنایع دستی زیراندازی و پوششی است که از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهارپایان اهلی بافته می‌شود. گلیم دستباف به شکل سنتی‌اش، معمولا برای پوشاندن زمین، دیوار و یا رواندازی برای حیوانات باربر استفاده می‌شود ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن برای خانه‌های شهری نیز خریداری می‌شود.

این فرش در زبان فارسی نام های مختلفی دارد. گلیم در افغانستان، گیلیم در اوکراین، بداس در قفقاز، لیاط در سوریه و لبنان، چیلیم در رومانی و همچنین کیلیم در ترکیه و لهستان و مجارستان و عربستان از جمله نامهای متفاوت آن است.

رنگ‌های استفاده شده در گلیم سنتی گیاهی هستند. گاهی گلیم‌ها را برای جلوه بیشتر و کهنه شدن رنگ، با چای و پوست گردو شستشو می‌دهند.

گبه بافی

واژه گبه به معنای «ضخیم» و «زمخت» است که به ماهیت این فرش اشاره می‌کند. گبه که بخشی از سرمایه اصلی ایران محسوب می‌شود، در واقع از جنس همان قالی است. خصوصیاتی من‌جمله استفاده از الیاف مرغوب، طرح‌های جذاب و چشم‌نواز با رنگ‌بندی دلچسب و اندازه‌های متناسب، گبه را از قالی متمایز می‌کند.  تفاوت‌های گبه با قالی، در اندازه (متغیر از 1.5 تا 4.5 متر)، طول بلندتر ساقه پرز (حدوداً سه سانتی‌متر) و نرمی خاصی که حاصل از تعداد بیشتر پود در آن است، نمایان می‌شود. در مقاله‌ای دیگر و به طور مفصل از شغل قالی بافی و مراحل و روند درآمدزایی از آن نیز سخن گفتیم.

صنایع دستی بافتنی

از معروف ترین و قدیمی ترین صنایع دستی ایران می باشند که قدمتی به اندازه ی تاریخ چندین هزار ساله ی ایران دارند. متریال اصلی این صنایع دستی، نخ می باشد. در این صنایع دستی، محصولات مختلفی بافته می شود. صنایع دستی بافندگی هم با دست و هم از طریق ماشین انجام می شود.

به طور کلی بشر از ابتدای پیدایش خود نیازمند پوششی برای خود بود. آن ها در ابتدا از برگ برای پوشاندن خود استفاده می کردند اما بعدها با پیشرفت تمدن بشری، الیاف های طبیعی مانند پشم، جایگزین برگها شدند. این پیشرفت تا آنجا ادامه داشت که پارچه ها تولید شدند.

صنایع دستی بافتنی در ایران نیز از قدمتی طولانی برخوردار است و حتی هنرمندان ایرانی از پیشتازان این عرصه بودند.  این مساله سبب شد که امروزه در کشور ما انواع صنایع دستی بافتنی موجود باشد.

طبقه بندی صنایع دستی زیبا و پر طرفدار

مینا کاری

میناکاری ایرانی نوعی هنر است که در آن رنگ هاي خاص همراه با روکش شیشه، که به آن لعاب مینا نیز گفته می شود، در طی یک فرآیند شامل حرارت دادن، در یک قطعه فلز یا کاشی ذوب می شـوند. به طور کلی، این فرآیند شامل ادغام یک لایه شیشه بر روي ماده دیگري است که می تواند درجه حرارت هاي بالا را از ۷۵۰ تا ۸۵۰ درجه سانتیگراد تحمل کند. از آنجا که تکمیل موفقیت آمیز فرآیند مستلزم استفاده از فلزات خالص است، از فلزاتی مانند نقره، مس و گاهی طلا براي ساخت این نوع صنایع دستی ارزشمند ایرانی استفاده می شود.

نقره ظریف عمدتا براي ساخت ظروف میناکاری مانند کاسه و قاشق، جعبه و کارهاي هنري استفاده می شود. زیرا رنگ ها می توانند با فلزات خالص بهتر ترکیب شوند. علاوه بر این، به دلیل انعطاف پذیري بالاي مس، آن را براي ساخت محصـولات و اشیا میناکاري نیز به طور گسترده مورد استفاده قرار می دهند. با این حال، طلا عمدتا براي ساخت جواهرات مینا مورد استفاده قرار می گیرد. زیرا درخشش آن باعث زیبایی بیشتر قطعات می شود. حتی اگر از مواد دیگري به غیر از فلزات مانند سرامیک، کاشی و شیشه نیز استفاده شود، با این وجود فلزات از محبوبیت بیشتري برخوردار هستند.

سفالگری

بی شک یکی از قدیمی ترین هنرها و صنایع بشری سفالگری است که در مواردی حتی به اعتبار کشف نمونه هایی از آن قدمت و پیشینه تمدنی را هم تعیین کرده اند. اولین نمونه های سفالی مربوط به 8000سال قبل از میلاد مسیح است که بدون استفاده از چرخ ساخته شده است و در کنار آتش و بدون کوره پخته می شده است.

قلمزنی

قلم زنی یکی از هنر های قدیمی و اصیل ایرانی است. پیشینه و قدمت آن به هخامنشیان نیز میرسد و در زمان ساسانیان به اوج خود رسید. قلم زنی به معنای ایجاد نقوش و طرح های مختلف بر روی فلز (طلا، نقره، مس، برنج و …) با استفاده از ضربات چکش بر انتهای قلم است. قلم زنی به روش سرد را دواتگری مینامند.

این هنر، از آن جهت مورد توجه هنرمندان قرار میگیرد که کار با فلز دوام و ماندگاری بیشتر و بهتری نسبت به دیگر اشیا دارد. نقوشی که بر روی فلزات زده میشوند، در طول تاریخ به علت تغییر های عقیدتی، مذهبی، فرهنگی و … تغییر میکند و سیر تحولی به خود میگیرد.

طبقه بندی صنایع دستی ارزشمند و قدیمی

چاپ های سنتی

چاپ، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین هنرها در صنایع دستی و هنری، همواره در زندگی جوامع بشری حضور داشته و تاریخ‌شناسان نشانه‌های حضور این صنعت در سده‌های گذشته را به وضوح بیان کرده‌اند. انسان‌های اولیه با کمک تصاویر و نقوشی که روی دیوارها حک می‌کردند، با یکدیگر در ارتباط بودند که کم کم روند تکاملی به شکل‌های نوین‌تری از چاپ ختم شد. این صنعت در طول زمان و گذشت سالیان همراه و همگام با تغییرات و رشد و گسترش زندگی انسان‌ها، رشد کرده تا جایی که امروزه به عنوان یکی از صنایع بزرگ در دنیا محسوب می‌شود.

نمدمالی

نمدمالی هنری است بسیار قدیمی که در آن با استفاده از الیاف پشمی و آب محصولاتی مانند کوله، کلاه، دوش‌نمد و فرش‌های نمدی تولید می‌شود. نمد بافته نمی‌شود و فقط با فشاری که با دست یا پا روی ترکیب الیاف و آب می‌آورند تولید می‌شود.

از پشم گوسفند به عنوان ماده اولیه برای نمد مالی استفاده می‌شود. این پشم از خصوصیات ویژه‌ای برخوردار است که اگر نبود شاید ساخت نمد به عمل نمی‌رسید.

جالب اینکه که نمدمالی هنری است که محصول نهایی آن نمد است. نمد تنها زیراندازی است که به کمک بافتن شکل نمی‌گیرد. برای صحت این ادعا کافی است نگاه دقیق‌تری به نام آن بیاندازید: «نمد + مالی». یعنی قطعه‌ای که با مالیدن به دست می‌آید. در لغت‌نامه دهخدا نوشته شده است، نمد نوعی از فرش است که از پشم یا کرک مالیده حاصل می‌شود. در نمدمالی تنها ابزاری که نیاز است آب داغ است و زور بازو!

در نمدمالی بافتن انجام نمی‌شود بلکه با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب درهم رفتن الیاف پشمی می‌شوند. دو خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدن پشم امکان تولید نمد را فراهم می‌کنند. پشم مورد استفاده در نمدمالی، پشم بهاره گوسفند با الیاف بلند است. همچنین از صابون و زرده تخم مرغ نیز می‌توان برای بهتر شدن کیفیت کار استفاده کرد. مقدار پشمی که برای هر مترمربع نمد لازم است با مقدار پشم لازم برای تولید قالی برابر است، اما چون زمان تولید نمد بسیار کوتاه‌تر است (تقریبا یک روز) قیمت آن پایین است. معمولا نمدمالان فعالیت خود را از اوایل فروردین آغاز كرده و در اواخر مهر خاتمه می‌دهند. بهترین پشم در كار نمدمالی پشم شش ماهه اول سال است.

شیشه گری

هنر شیشه گری یا آبگینه یکی از قدیمی‌ترین هنرهای جهان است. شیشه‌گری یکی از محبوب‌ترین هنرها در طول تاریخ است که قدمت آن به حدود 2000 هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. این صنعت، به ابزارهای ویژه و مهارت‌های خاص نیاز دارد. طی صد سال گذشته تا مدتی بعد از انقلاب صنعتی در سراسر دنیا، روش سنتی شیشه‌گری مدتی مورد کم‌توجهی قرار گرفت اما رفته رفته جایگاه خود را در دنیای مدرن نیز پیدا کرد.

طبقه بندی صنایع دستی چوبی

خاتم سازی

خاتم سازی چیست؟ خاتم سازی درواقع ترکیبی از چند ضلعی منظم باتعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگهای مختلف تشکیل می‌شود. پنج،شش،هفت،هشت،یا ده ضلعی است و آنکس که پاره های استخوان را در چوب با نقش و نگار می نشاند خاتم ساز گفته می‌شود. اینکه خاستگاه خاتم کاری کجا بوده اطلاعات درستی در دست نیست اما روایت‌های زیادی خاستگاه خاتم کاری را شیراز می دانند زیرا قدیمی ترین آثار خاتم کاری در این شهر دیده شده بعنوان مثال خاتم کاری منبر مسجد عتیق شیراز با قدمت بیش از هزارسال، اما در دوران صفویه این هنر به اصفهان منتقل شد و هم اکنون اصفهان بعنوان پایگاه فاخر وبرجسته این هنر نیز شناخته می‌شود.

خراطی چوب

خراطی (Woodturning) فرآیند شکل دادن به چوب در حال چرخش به وسیله ابزارهای نوک تیز است.

با این روش، بدون قطعه قطعه کردن چوب، حجم موردنظر را در دل چوب تراش می دهند.

به وسیله خراطی، می توان طیف وسیعی از احجام چوبی از جمله وسایل آشپزخانه، پایه آباژور، میز و صندلی و مبل، مهره های شطرنج، انواع نرده پله، ابزار چوبی، وسایل تزیینی و… را ساخت.

این هنر زیبا، یکی از صنایع دستی کشورهای دارای منابع چوب، مانند ایران، مصر، چین و… محسوب می شود.

هنر خراطی مانند دیگر محصولات چوبی از ابتدایی ترین دست ساخته های بشر است.

خراطان اولیه با پاهای برهنه خود ابزارها و محور برش را نگه می داشتند تا
بتوانند فرآیندهای تراش و برش را با دستانشان انجام دهند.

قدمت ماشین خراطی به زمان مصر باستان بر می گردد.

حصیربافی

حصیربافی یکی از کهن‌ترین صنایع دستی در دنیاست. مهم‌ترین ماده اولیه حصیربافی از گیاهان تامین می‌گردد و می‌توان در اغلب مناطقی که در آن‌ها نی، بامبو، نخل خرما و گیاهان این‌چنینی رشد می‌کند، شاهد رونق حصیربافی و تولید محصولات حصیری بود. استفاده از الیاف گیاهی و بافت آن‌ها به روش‌های مختلف، یکی از اولین ابداعات بشر بوده است.

انسان از این مواد برای بافت زیرانداز یا ساخت سرپناه بهره می‌برده و همین استفاده روز به روز گسترش پیدا کرده تا امروز که انواع لوازم حصیری در کشورهای مختلف دنیا تولید می‌شود. حصیربافی امروز یکی از محبوب‌ترین صنایع دستی دنیا و البته کشور خودمان ایران است. کم‌تر صنایع دستی را می‌توان یافت که مثل محصولات حصیری از بند جغرافیا رها بوده و در اغلب نقاط دنیا مورد استفاده قرار بگیرد.

منبت کاری

صنایع دستی سنگی

طبقه بندی صنایع دستی  فراورده های پوست و چرم

محصولاتی که با استفاده از پوست و چرم دباغی شده به شیوه سنتی تولید می گردد، نظیر پوستین، کلاه پوستی،چاروق، محصولات تکمیلی چرمی (نظیر تلفیق چرم با محصولات دستباف) جزء این گروه هستند.

فرآیند تولید چرم از پوست حیوانات پروسه‌ای طولانی، پیچیده و بسیار تخصصی است. اغلب کارخانه‌های دباغی چرم طبیعی در جهان متعلق به کسانی است که هنر چرم‌سازی را از پدران یا اجداد خویش آموخته‌اند. یعنی دانش تبدیل کردن پوست به چرم سینه به سینه به آنها منتقل شده است.

گرچه چندین دهه است که با ورود ماشین‌آلات صنعتی به هر کارخانه چرم سازی، تولید چرم طبیعی کمی ساده‌تر از قبل شده اما واقعیت آن است که این کار هنوز به شدت پیچیده و طولانی است و هفته‌ها طول می‌کشد که یک تکه پوست به چرمی تبدیل شود که بتوان آن را در طبقه بندی صنایع دستی مانند پوشاک قرار داد.