برای نهادینه شدن یک اندیشه و تفکر در جامعه بهترین ابزار، هنر است چراکه با استفاده از هنر موضوعات مختلف به نسل‌های آینده منتقل میشود. هیچ اندیشه و تفکری بدون هنر جاویدان نمی‌شود و این تاثیر فرهنگ و هنر در بخش‌های مختلف است. بنابراین به جرئت میتوان گفت هنر بهترین ابزار برای رواج یک اندیشه و تفکر در جامعه است.
ویدئو هنر خط و خوشنویسی
هنر، بهترین ابزار برای رواج یک اندیشه و تفکر در جامعه
هنر مسیری است که به حقیقت منتهی می شود و کلید فهم زندگی است. رسالت هنر ایجاد رشد و کمال برای جوامع انسانی است و غیر این معنی از حیطه هنر خارج است.
به بیان قرآن، هنر در حكم یك زبان است که انسان به وسیله آن با خداوند ارتباط برقرار کرده و قرآن به کتاب تبدیل شده است. اهمیت خوشنویسی و خط زیبا از زمان های خیلی قبل بر مردم آشکار بوده و چه زیباست که کلام خدا با خط زیبا و خوانا نوشته شود و برای آیندگان به یادگار بماند.
از نظر خطاطان اسلامی نخستین خط کامل از آن حضرت علی(ع)است بعد از علی،ائمه اطهار یکی پس از دیگری در خوشنویسی به کمال بودهاند.
گویو در کتاب زیبای خود موسوم به «هنر از لحاظ جامعه شناسی» معتقد است که هنر هم از لحاظ اصل و منشا و هم از لحاظ هدف، خود یک امر اجتماعی است. بنابراین عالی‌ترین هدف هنر ایجاد عواطف و احساسات اجتماعی است. هنر سبب اتحاد و نزدیکی در جامعه میشود و رابطه‌ى دلبستگی عمیقی میان قشرهای مختلف اجتماعی برقرار می سازد، احساساتی که در برابر آثار هنرمندان دست می‌دهد یکی از موثرترین عوامل حیات خانوادگی و دوستی است.
.jpg)
هنر نقش بسیار مهم و انکار ناپذیری در روند تکامل اجتماعی دارد. یکی از وسایل بسیار مهم پیشرفت بشریت، هنر است و اگر هنر و هنرمند در تاریخ بشریت وجود نداشتند تکامل جوامع انسانی بدین صورت که امروز شاهد آن هستیم ممکن نبود و هیچ جامعه‌ای بدون هنر نمی‌تواند روح پر نشاط داشته باشند.
در حقیقت، هنر بازگو کننده عقده‌های نهفته در ضمیر جامعه است و از این جهت هنر می‌تواند نقش روانکاوی و روانشناس گونه ای در جامعه داشته باشد و با بیرون کشیدن دردهای نهانی و عقده‌های پنهانی، التهابات تاریخی و انفجارهای اجتماعی را التیام بخشد و جامعه را دوباره به سوى تعادل سوق دهد و ضامن سلامت و سعادت و شکوه و ترقی و تکامل آن گردد.
بنابراین میتوان گفت هنر اساسی‌ترین نقش را در حرکت تحولات تاریخ انسان داشته است.
خوشنویسی چیست؟
خوشنویسی هنر زیبا نوشتن است، خوشنویسی ورای یک دست خط زیبا و یا دانستن تکنیک حروف چینی است. روح هنرمند در نوک قلم جای می گیرد تا همگان آنرا ببینند. هنر خوشنویسی گوش سپردن به موسیقی با چشم هاست، خوشنویسی حروف مزین شده به نقش مایه هاست. درحالیکه خوشنویسی نه تنها فقط تزیین متن نیست بلکه چیزی بیشتر از استفاده از حروف به عنوان عنصر تزیین است. صفحات و اوراقی که روی آنها خوشنویسی انجام شده اغلب مزین به نقوش، تصاویر، طلا و رنگ ها هستند اما این عناصر تنها مزین کننده فرم های اصلی هستند و تفاوت زیادی بین فرم زیبا و نقش زیبا وجود دارد. خوشنویسی همان نمادهایی هستند که به زیبایی در کنار هم قرار دارند.
هنر صحافی و جلد سازی سنتی ایرانی
تاریخچه هنر خوشنویسی ایرانی
در ایران پس از فتح اسلام، خطّاطی به شیوهٔ نسخ وجود داشت. در پرتو حمایت ابوبکر بن سعد زنگی در فارس، ده‌ها نسخه قرآن خطی به وجود آمد. در زمان حکومت ایلخانیان، به دلیل نفوذ هنر چین و سلطهٔ مغول‌ها، اوراق مُذهّب کتاب‌ها، نخستین بار با نقش‌های تزیینی زینت یافت.
در زمان حکومت تیموریان در ایران، خط و خوشنویسی اهمیتی ویژه یافت. میرعلی تبریزی خط نستعلیق را که از ترکیب خط نسخ و تعلیق به‌تدریج ایجاد شده بود را قوام بخشید. از شاهزاده بایسنقر میرزا به‌عنوان مشهورترین خطاط قرآن در این دوره یاد میشود.
آنچه که به‌عنوان شیوه‌ها یا قلم‌های خوشنویسی ایرانی شناخته میشود بیشتر برای نوشتن متون غیر مذهبی نظیر دیوان اشعار، قطعات ظریف هنری یا برای مراسلات و مکاتبات اداری ابداع شده و به‌کار رفته‌است.
این در حالی است که خط نزد اعراب و ترکان عثمانی بیشتر جنبه دینی و قدسی داشته‌است. هرچند آنان نیز برای امور منشی‌گری و غیرمذهبی قلم‌هایی را بیشتر به‌کار می‌برند، اما اوج هنرنمایی آنان – بر خلاف خوشنویسان ایرانی- در خط ثلث و نسخ و کتابت قرآن و احادیث قابل رویت است.
در ایران نیز برای امور مذهبی مانند کتابت قرآن یا احادیث و روایات و همچنین کتیبه‌نویسی مساجد و مدارس مذهبی بیشتر از خطوط ثلث و نسخ بهره می‌گرفتند که نزد اعراب رواج بیشتری دارد. هرچند ایرانیان در این قلم‌ها نیز شیوه‌هایی مجزا و مختص به خود آفریده‌اند.
هنر خطاطی چیست؟
هنر خطاطی از زیباترین هنرهای بصری است. زیبا نوشتن فقط یک جنبه از هزاران جنبه ی هنر خطاطی است. اصول هندسی و نظام مندی فوق العاده این هنر باعث شده است که طرفداران زیادی پیدا کند. هنر خطاطی کاری بسیار زیبا و ظریف است که خوشنویس از پس آن برمی آید. خطاطی عین هنر است. خوشنویس با دقت و رعایت اصولی خاص، حروف را روی کاغذ می چینند، گویی به جملات رقص و سما می بخشند.
تمام کلمات و واژه ها در خوشنویسی از قواعد، نظام و قالب مشخص و خاصی پیروی می کنند. هندسه ای که هر حرف و کلمه بر اساس جای خود از آن تبعیت می کند. این اصول و نظام قرن هاست که میان بزرگان این هنر و مخاطبان پذیرفته شده است. صرف زیبا نوشتن و تحسین نگاه مخاطب مهم نیست، رعایت اصول ها و نکات ریز اوج تجلی هنر خطاطی را نشان می دهد. انواع رسم الخط ها و آداب المشق ها توسط بزرگان و خوشنویسان سردمدار ارائه و تعریف شده اند. دمیدن زیبایی و در واقع تعریف «سلیقه مطلوب» گامی است که خوشنویس در جهت دمیدن جنبه های زیبایی شناسی به کار، انجام می دهد.
هنر خوشنویسی و همنوایی آن در فرد و جامعه
هنر خطاطی و خوشنویسی با قدمت 3 هزار ساله از ابتدای خلقت با انسان همراه بوده و قدمت آن به قبل از اسلام می رسد.
خوشنویسی هنر زیبا نوشتن است و جایگاه ویژه ای در اسلام دارد. خوشنویسی هنر مادر بوده و در تمامی هنرها مانند معماری، فرش، فلز و چوب كاربرد دارد.
خوشنویسی هنری است كه انسان را از مشكلات منحرف می كند و به سمت ادبیات سوق می دهد تا شعر خوبی را به خط تحریر درآورد و این هنر ما را به نظم در زندگی، افزایش تمركز، دقت و توجه بیشتر سوق می دهد.
جامعه متشکل از افراد است و تاثیرات فردی به وضوح خودشان را در جامعه نشان خواهند داد به گونه‌ای که توجه به یک نفر کمتر از توجه به کل جامعه‌ای که فرد در آن زندگی میکند را ندارد. اگر بتوان این هنر را به درون جامعه برد و افراد را با ویژگی ها و زیبایی های این هنر آشنا كرد موجبات رونق و اشاعه آن فراهم می شود.
هنر نقاشی
انواع خوشنویسی
◊ خط تعلیق
خط تعلیق را میتوان نخستین خط ایرانی دانست. خط تعلیق که ترسل نیز نامیده می‌شد از اوایل سده هفتم پا به عرصه گذاشت و حدود یکصد سال دوام داشت؛ و بعد رفته رفته از رواج آن کاسته شد و رونق سابق را از دست داد. تعلیق از ترکیب خطوط نسخ و رقاع به وجود آمد و کسی که این خط را قانونمند کرد خواجه تاج سلمانی بود؛ که بعدها به وسیله خواجه عبدالحی منشی استرآبادی به‌آن قواعد و اصول بیشتری بخشیده شد.
تعلیق که بیشتر به عنوان خط تحریر برای نوشتن نامه‌ها و فرمان‌های حکومتی بکار می‌رفته، دارای دوایر زیاد، حروف مدور و قابلیت بسیاری در ارائهٔ ترکیب‌های متنوع و کمپوزیسیون‌های گوناگون دارد.
به همین دلیل بیشتر در بین کسانی رواج داشته که از نظر سواد و میزان آشنایی با خط در سطح بالایی باشند. در زمانهٔ بی‌حوصلهٔ ما نمی‌تواند از نظر خوانایی گسترهٔ کاربری همگانی پیدا کند. از این رو این خط به تدریج کاربرد خود را از دست داد.
◊ خط نستعلیق
پس از خط تعلیق که نخستین خط شکل گرفته ایرانی بود نستعلیق شکل گرفت که افتخار هنر ایرانی است. در میان خطوط ایرانی و عربی، خط نستعلیق به‌گواه آثار آفریده شده به‌عنوان زیباترین خط و برتر از خطوط اسلامی شناخته شده و آن را «عروس خطوط اسلامی» نامیده‌اند.
از ترکیب و ادغام دو خط نسخ و تعلیق به‌تدریج خط جدیدی پدید آمد که نسختعلیق نام گرفت و در اثر کثرت استعمال این نام به نستعلیق تغییر پیدا کرد. در سده هشتم هجری قمری میرعلی تبریزی (درگذشت: ۸۵۰ هجری قمری) این خط را قانونمند کرد و در حد رقابت با خطوط ششگانه قدیمی مطرح نمود.
این خط بسیار مورد اقبال واقع شد و موجب تحول عظیمی در هنر خوشنویسی گردید. نستعلیق حدود یک دانگ سطح و مابقی آن دور است. (یک ششم حرکت‌های مستقیم و پنج ششم حرکت‌های مدور دارد)
پس از میرعلی تبریزی پسرش میرعبدالله و بعد از او میرزا جعفر تبریزی و اظهر تبریزی در تکامل خط نستعلیق کوشش‌ها کردند تا نوبت به سلطانعلی مشهدی رسید که خدمات شایانی به این هنر اصیل نمود.
اساتید زیادی پس از سلطانعلی مشهدی در رشد نستعلیق مؤثر بودند. همانند میرعلی هروی و پس از حدود یک سده، خوشنویس نامی و بزرگ، میرعماد حسنی (۱۰۲۴ هجری قمری). او که معاصر شاه عباس صفوی بود با نبوغ خود تغییرات و سبکی در خط نستعلیق به وجود آورد که هنوز پس از گذشت قریب ۴۰۰ سال مورد استفاده و الهام بخش خوشنویسان است.
او پایه خط را به جائی رساند که برخی معتقدند از زمان پیدایش خط نستعلیق تاکنون هنرمندان خوشنویس را یارای برابری با او نبوده‌است. هم‌زمان با میرعماد هنرمند بزرگ دیگری به‌نام علیرضا عباسی می‌زیست که رقیبی برای او به‌شمار می‌رفت.
علیرضا عباسی علاوه بر خط نستعلیق خفی و جلی، در خط ثلث نیز استاد بود به‌طوری‌که قالب کتیبه‌های مساجد و بناهای تاریخی اصفهان به خط ثلث یا به سرپرستی او انجام شده‌است.
خط نستعلیق علاوه بر خوشنویسانی که در حیطه ایران کنونی می‌زیستند، در خراسان بزرگ و کشورهای آسیای میانه، افغانستان و به‌ویژه خوشنویسان دربار گورکانیان هند (که تعلق خاطر ویژه‌ای به فرهنگ ایرانی داشتند) رشد و پیشرفت قابل توجهی کرد. به‌طور کلی سده‌های نهم تا یازدهم هجری را میتوان سده‌های درخشان در هنر خوشنویسی دانست.
◊ خط شکسته‌نستعلیق
در اواسط سده یازدهم هجری سومین خط خالص ایرانی، یعنی شکسته‌نستعلیق شکل گرفت. مرتضی‌قلی خان شاملو حاکم هرات از جمله کسانی بود که در پدید آمدن و استواری این خط جدید مؤثر بود.
علت پیدایش آن را میتوان نیاز به‌تندنویسی و راحت‌نویسی در امور منشی‌گری و البته بیش از آن، ذوق و خلاقیت هنری ایرانی دانست. همانطوری‌که پس از پیدایش خط تعلیق، ایرانیان به‌خاطر سرعت در کتابت، شکسته تعلیق آن را نیز به وجود آوردند.
از آن‌جایی که نوشتن خط زیبای نستعلیق مستلزم صرف وقت و دقت زیاد است، خط شکسته‌نستعلیق از ترکیب خط محجور تعلیق با خط ظریف نستعلیق شکل گرفت تا سرعت و زیبایی را هم‌زمان داشته باشد.
خط شکسته نستعلیق به‌دست محمدشفیع هروی حسینی هراتی کامل‌تر شد و عبدالمجید طالقانی قواعد جدیدی برای آن وضع نمود و آن را به اوج رساند. درویش عبدالمجید شکسته نستعلیق را به جایی رساند که میرعماد در نستعلیق انجام داده بود. پس از او میتوان از سید علی‌اکبر گلستانه و میرزا غلامرضا اصفهانی به عنوان شکسته‌نویسان بزرگ نام برد که در ترویج خط شکسته نقش مهمی ایفا نمودند.
پایتخت خوشنویسی ایران
به سبب پرورش بزرگان خوشنویسی ایران در شهر قزوین افرادی همچون میرعماد حسنی (استاد بزرگ خط نستعلیق)، میرزا محمدحسین عماد الکتاب قزوینی، میرزا محمد علی خیارجی قزوینی (اولین خوشنویسی که بسم الله را به صورت مرغ طغرا ترسیم کرد)، عبدالمجید طالقانی و ملک محمد قزوینی این شهر از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شوای عالی فرهنگ به عنوان «پایتخت خوشنویسی ایران» لقب داده شده‌است؛ و به غیر از موزه دائمی خوشنویسی قزوین که در محل کاخ چهل‌ستون قزوین برقرار است، هر ساله رویدادهای بزرگ خوشنویسی مانند: برگزاری دوسالانه خوشنویسی ایران (با حضور اساتیدی از سراسر جهان)، برگزاری جشنواره خوشنویسی آیات قرآنی، جشنواره خوشنویسی غدیر و… در این شهر به وقوع می‌پیوندد.
حال به تفاوت های تایپوگرافی و خوشنویسی میپردازیم:
تایپوگرافی امروزه بین جوامع هنری و طراحی گرافیک جایگاه بسیار قابل توجهی دارد نمونه هایی از تایپوگرافی را در طراحی پوستر، بنرهای نصب شده در سطح شهر یا بنرهای موجود در وب سایت ها یا اشیای تبلیغاتی مانند لیوان و خودکار و لباس … و حتی از همه مهمتر کتب و نشریات مختلف تایپوگرافی را مشاهده خواهید کرد. چشم انسان با کوچکترین تغییر در فونت و حروف ذهنیت خاص نسبت به آن موضوع پیدا میکند به همین خاطر تا این حد به این هنر توجه می شود.
تایپوگرافی اندکی با خوشنویسی تفاوت دارد. تایپوگرافی هنر زیاد یا کم کردن فاصله ی بین حروف، جابه جا کردن نقاط، برجسته کردن بعضی از حروف نسبت به بقیه، جابجایی خط کرسی می باشد. هدف از تایپوگرافی نشان دادن بهترمنظورخود در مورد یک موضوع با استفاده از حروف بهتر به بیننده است و تاثیری که در ذهن بیننده ایجاد می شود تنها بخاطر برجسته شدن یک حرف در یک متن می باشد. در زبان فارسی با کم یا زیاد شدن فاصله ی بین حروف یا برجسته تر شدن برخی از حروف، ترکیب و زیبایی و از همه مهم تر خوانایی تغییر میکند بنابراین تایپوگرافی در زبان فارسی با سایر زبان ها متفاوت می باشد. سه تکنیک بسیار مهم در تایپوگرافی وجود دارد:
- ایجاد تغییر در شکل حروف (دفرماسیون)
- برجسته کردن یا ایجاد اغراق در حروف (Exaggeration)
- انجام ساده سازی در حروف
تلفیق تایپوگرافی زبان فارسی با خوشنویسی زیبایی چشمگیری را ایجاد خواهد کرد. تفاوت اصلی بین تایپوگرافی و خوشنویسی این است که در تایپوگرافی هدف ایجاد زیبایی بصری در کنار خوانایی است اما در خوشنویسی هدف نشان دادن زیبایی است و خوانایی ممکن است در نتیجه ی کار مشاهده نشود.
چند نمونه هنر خط و خوشنویسی
