آموزش سوزن دوزی بلوچی

در این مطلب می خواهیم به  آموزش سوزن دوزی و همچنین تاریخچه و معرفی این هنر بپردازیم. سوزن دوزی را می توان پرچمدار هنرهای دستی معرفی کرد.این هنر قدمت طولانی دارد و حتی این روزها هم اهمیت خود را از دست نداده است. در هنر سوزن دوزی، هنرمند طرح خود را با استفاده از یک رنگ ساده و ملایم روی پارچه رسم می کند. این طرح می تواند بسته به سلیقه هنرمند تغییر کند. البته معمولا برای این هنر از طرح های ساده ای استفاده می کنند.

پس از رسم شکل با کمک نخ های رنگی، بخیه هایی روی طرح می دوزند. در نهایت یک طرح دوخته شده رنگی پیش روی شما قرار می گیرد که می توانید از آن استفاده های متفاوتی داشته باشید. البته یادگیری این هنر به ترفندهای خاصی نیاز دارد.

ویدئو آموزش سوزن دوزی بلوچی

---

آموزش سوزن دوزی بلوچی | انواع سوزن دوزی های ایرانی 

سوزن دوزی بلوچ

این نوع سوزن دوزی تقریبا محبوب ترین نوع رودوزی لباس است که بر اساس سلیقه زنان بلوچ به وجود آمده و به همین دلیل است که این نام را برایش انتخاب کرده اند. این نوع سوزن دوزی با نخ های ابریشمی رنگی دوخته می شود. رنگ این نخ ها طبیعی است و در طول زمان تغییر نمی کند.

برای تزیین لباس سنتی زنان و مردان بلوچ کاربرد زیادی دارد. در این تزئینات می توانید طرح های زیبایی از اشکال هندسی منظم با طرح ها و عناصر خاص را ببینید. طرح بلوچی دوزی اغلب بر پایه تکرار اشکال منظم شکل می گیرد و بیشتر به صورت افقی است. رنگ های غالب در این نقوش شاد است و رنگ های تندی مانند نارنجی، زرد و قرمز بیشتر از همه دیده می شوند.

سوزن دوزی ترکمن

این نوع از سوزن دوزی علاوه بر دوخت لباس، برای تزئین لوازمی مانند پرده هم به کار می رود. تفاوت اصلی این سبک با بلوچی دوزی این است که نوع دوخت در سیاه دوزی متراکم تر است و طرح های آن از سادگی کمتری برخوردار است. نقوش هندسی پایه اصلی طرح های سیاه دوزی است و رنگ های غالب آن سفید، قرمز و نارنجی است.

علامت های خاصی که در این طرح ها به کار رفته است در حقیقت الگوسازی هایی از طبیعت هستند.

پته دوزی

از مهم ترین هنرهایی که بیشتر از همه در کرمان رواج دارد، هنر پته دوزی است. این هنر را نوعی از رودوزی و سوزن دوزی می دانند. مهم ترین تفاوت آن با دیگر سوزن دوزی ها این است که پارچه زمینه پته، معمولا از نوع ضخیم و پشمی است. علاوه بر آن طرح هایی که در پته ها دیده می شود بیشتر نقوش ذهنی مانند طرح بته جقه و گل و بوته را در بر می گیرد.

خرید صنایع دستی

پارچه های مناسب برای سوزن دوزی بلوچی

نوع پارچه ای که برای این هنر اصیل مناسب است، به تعداد انواع مدلهای آن متفاوت است. انتخاب نوع پارچه به عواملی مانند مدل، سلیقه دوزنده و به میزان هزینه ای که میشود مرتبط است. پارچه های کتان، زربافت(زری)، پارچه ابریشمی، پارچه پشمی، پارچه پنبه ای ،عریض، شیش تاری ، چلوار و … برای این کار استفاده میشود. در اکثر مواقع از پارچه های کتان و ابریشم استفاده میشود.

نخ های مناسب

در روزگاران دور فقط با رنگ های گیاهی، نخ ها را رنگ میکردند. اما سالهاست که در کنار رنگ های گیاهی، از رنگ های مصنوعی نیز برای رنگ کردن نخ ها استفاده میشود.

تهیه نخ مناسب برای سوزن دوزی، رابطه ای مستقیم با مدلش، سلیقه و مقدار هزینه ای که میخواهید بپردازید دارد. نخ ابریشم، نخ پنبه ای، نخ پشمی، نخ های فلزی(گلابتون،نقده، سرمه) و نخ های مصنوعی از انواع نخ های موجود در بازار برای این هنر ظریف است.

• نخ‌های رنگین ابریشمی
• نخ‌های پاکستانی
• نخ‌های ویسکوز شده
• نخ‌ دمسه (M.C)

---

آموزش گام به گام سوزن دوزی بلوچی

برای شروع کار کا به شما شماره دوزی را با یک طرح کوچک یاد می دهیم  تا زمانی که در این مورد تجربه کافی را کسب کردید به سراغ کار های بزرگ تر بروید.

ابزار مورد نیاز برای آموزش شماره دوزی:

 •طرح

•نخ شماره دوزی یا نخ دمسه

•پارچه سفید آیدا ۱۴ کانت

• سوزن

• قیچی

• کارگاه گلدوزی

1- مرحله اول

برای شروع این کار شما نیاز به یک طرح دارید که یک سیب 3.5 در 3.5 سانتی متری کافی است؛ طرخ را خودتان میتوانید روی یک کاغذ شطرنجی بکشید.

هنگام تهیه ابزار ها باید دقت داشته باشید که قیچی مناسب نیز بسیار اهمیت دارد، زیرا تعداد کانت های پارچه جنس پارچه را مشخص میکند و اگر قیچی متناسب با پارچه و کار نباشد کل کار را از بین می برد.

کانت پارچه همان تعداد سوراخ های آن می باشد که هر چه بیشتر باشد بافت پارچه ریز تر در نتیجه نرم تر میشود.

طرح شماره دوزی:

نقطه شروع کار خود را باید روی نقشه مشخص کنید و از آن قسمت به انتهای طرح بروید، دقت داشته باشید که ابعاد روی نقشه با روی پارچه متفاوت است و باید اندازه آن را بسته به پارچه مورد استفاده حساب کنید.

هر یک از مربع های رنگی بر روی نقشه به معنای یک دوخت ضربدری است، که باید روی پارچه گلدوزی یا شماره دوزی شود؛ این نکته فراموش نشود که باید برای اطراف کار از هر سمت 10 خانه را به عنوان حاشیه در نظر بگیریم.

2- مرحله دوم

باید مرکز پارچه را مشخص کنید و کار را از آن قسمت شروع کنید؛ بدین منظور پارچه را چهار لایه کنید و مرکز را علامت گذاری کنید، حال زمانی که پارچه را باز میکنید نقطه شروع مشخص است.

3- مرحله سوم

در این مرحله پارچه را با استفاده از کارگاه گلدوزی محکم می کنیم تا آماده دوخت شویم، دقت کنید زمانی که می خواهید سوزن را نخ کنید نباید دو سر نخ یک اندازه باشد و نباید نخ را گره بزنید.

اینگونه هر زمان در دوخت اشتباه یا خرابکاری پیش آمد راحت آن را درست می کنیم و در آخرسر هم روش گره زدن را به شما می گوییم.

4- مرحله چهارم

از همان نقطه شروع نخ را بیرون می اوریم اما سه تا دو سانت آن را نگه می داریم تا در دوخت خانه بعدی از آن استفاده کنیم و نخ خانه بعدی را از آن عبور دهیم، اینگونه بدون گره زدن کار فیکس می شود.

5- مرحله آخر

طبق مدل دوخت که روی نقشه برای هر کدام از خانه ها مشخص کردیم با رنگ متناسب با آن تا آخر همه را می دوزیم و در آخر که کار پایان یافت، پارچه را از کارگاه گلدوزی جدا می کنیم.

---

آموزش سوزن دوزی بلوچی | شناخت سوزن دوزی بلوچی 

یکی از قدیمی ترین رو دوزی ها در ایران است که قدمتی طولانی دارد و به آن بلوچی دوزی هم می گویند.

اگر شما آموزش سوزن دوزی بلوچی از پایه را یاد بگیرید می توانید سوزن دوزی بلوچی روی مانتو را نیز انجام دهید و در آمد زایی خوبی از آن داشته باشید زیرا تمام بلوچ های کشورمان معتقد هستند که باید از لباس های محلی خودشان در مراسم هایشان استفاده کنند.

در این قسمت از آموزش سوزن دوزی توضیحات تکمیلی را درباره ی این نوع سوزن دوزی با برای شما ذکر می کنیم.

◊مواد

» نخ

از نخ ابریشم یا پنبه ای یا آکلیری استفاده میکنند. نخ های فرانسوی و پاکستانی مرغوب هم موجود هستند که بیشتر هنرمندان از آن استفاده می کنند.

» پارچه

برای راحتی در دوخت و دوز باید پارچه دو ویژگی را دارا باشد:

1. تار و پودش مشخص باشد که به آن شش تاری می گویند.
2. تار و پود آن راست راه بوده و کج راه نباشد.

» قیچی، سوزن، گاه آینه، پولک، انگشتانه، منجوق

◊نقش های بلوچ، طبقه بندی و مفاهیم آن

←نقش های ساده

جوک

نام یک گردنبند است که جز زیورآلات بانوان بلوچ به حساب می آید، به شکل لوزی در اندازه های مختلف است که در وسط آن لوزی کوچکی قرار دارد، که بر راس های لوزی عدد هفت به شکل باز و حجیم قرار گرفته است.

روچ پر

خط هایی متقاطع به شکل هفت و هشتی هستند که بین دو خط موازی قرار گرفته اند و از پشت پارچه آن ها را می دوزند؛ برای این نقش بیشتر
لفظ گوَرکَش را به کار می برند.

چکن

خط های عمودی ریز، که به موازات هم قرارگرفته اند.

جالار

خط های موازی عمودی بین دو خط افقی می باشد که در رنگ های مختلفی دوخته می شود؛ به نقش « کپ نال » هم جالار گفته می شود زیرا  با
این طرح دوخته شده و لوزی شکل است.

←نقش های مرکب

گل بادام

نقش بته جقه است که در دو سمت آن دو خط مارپیچ قرار گرفته است.

تاج پادشاه

همانند تاجی است که از بخش پایین به دو خط موازی متصل می باشد.

نقش بُنُک و دو خط موازی دیگر هم به شکل  افقی در آن مشاهده می شود.

کردلک

نقشی مربعی است که در دو گوشه بالا و پایین در بخش پیش سینه به کار می رود و حاوی نقوشیست که از خط های عمود بر هم شکل می گیرد.

گرهل

به معنی بگیر و بگذار ، که مقصود به کارگیری یک در میان لوزی ها است .

به شکل 7 است و درون آن را با مربع های ریز پوشیده شده است.

---

آموزش سوزن دوزی بلوچی | تاریخچه سوزن دوزی

تاریخچه سوزن دوزی

سختی های زندگی چادر نشینی، گذراندن تمام روز در چادر و کوچ کردن مداوم، به جنس حساسی چون پارچه آسیب می زند و همین موضوع سبب شده نمونه های تاریخی معدودی از پارچه های سوزن دوزی باقی بماند. قدیمی ترین نمونه به جا مانده مربوط به قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹ است. البته در اوایل قرن پانزدهم، روی گونزالس د کلویجو (Ruy Gonzáles de Clavijo) که سفیر پادشاه هنری سوم، در دربار تیموریان بود، در خاطر روزانه اش توضیحات مفصلی در مورد پارچه های سوزن دوزی مکتوب کرده است که این نوشته ها نشان از قدمت و رواج این هنر در آن دوره دارد.

پارچه های سوزنی در گذشته چه کاربردی داشتند؟

پارچه های سوزن دوزی شده در چادرهای عشایر به عنوان یک رویه و یا بقچه محافظ برای پارچه ها و لوازم مورد استفاده قرار می گرفت. آنها همچنین به عنوان فرش مخصوص نماز (سجاده)، روتختی و رویه نشیمن مورد استفاده قرار می گرفتند. البته باید توجه کرد که در آن زمان به ندرت در چادرهای عشایر مبلمان یافت می شد، زیرا حرکت مداوم عشایر و جابجایی آنها را مشکل می کردند.

پارچه های سوزن دوزی شده همچنین دارای اهمیت نمادین نیز بودند. این پارچه ها به صورت سنتی توسط عروس و مادر عروس به عنوان خلعتی به داماد داده می شد و نشان دهنده پیوند میان دو خانواده و تعهد عروس و داماد نسبت به هم در زمان نامزدی بودند. هم چنین داشتن آنها در مواقع سختی کمکی بود برای تامین مایحتاج زندگی که در این صورت با اشیای مورد نیاز مبادله می شدند. خلعتی ها با صبر و زیبایی با نقش هایی که نمادهای شانس، سلامتی، عمر طولانی و باروری بودند، توسط دستان زنان عشایر گلدوزی می شدند.

خرید صنایع دستی

نقش و طرح پارچه های سوزنی

پارچه های سوزن دوزی دارای طیف گسترده ای از نقوش هستند. مثلا پارچه های مربوط به بخارا دارای طرح انگور با برگ دندانه دار و گلدان پر از گل سرخ هستند. به طور کلی طرح های سنتی سوزن دوزی شامل نقش های خورشید و ماه، گل ها و نیلوفرهای بالارونده، برگ و انگور، میوه ها (به خصوص انار) و گاهی طرح ماهی و پرندگان می شود. این طرح ها حاوی اعتقادات عمیق طراحان و دوزندگان است، چرا که بسیاری از آنان معتقدند سوزن دوزی ها از صاحبان خود محافظت می کنند و به آنها قدرت می دهند. در هر منطقه ای طرح خاصی برای سوزن دوزی رواج داشته و دارد. هرچند تشخیص خاستگاه نمونه های تاریخی به راحتی ممکن نیست چرا که این هنر ریشه در فرهنگ کوچندگان دارند و دوزندگان معمولا یکجا نشین نبوده اند.

سوزن دوزی در ازبکستان

بسیاری از منابع، ازبکستان را مهد این هنر می دانند. اما حتی در هر منطقه از این کشور این هنر به سبک و سیاق خاصی انجام می شود؛ پارچه های سوزن دوزی شهر فرگانا (Fergana) دارای طرح های گلدارخلوت و در شهر پوشکنت (Pushkent) ستاره های لاکی رنگ مدال مانند طرح رایج هستند. در حالی که در نوراتا (Nurata) این پارچه ها منقوش به گل های طبیعی اند و طرح پارچه های شهر یوراتپ (Ura-tepe) برگ های دندانه دار و مدال های ستاره ای هستند. پارچه های سوزنی شاخریسبز (Shakhrisabz) نیز با گل ها، سبزیجات و طیف وسیعی از رنگ ها پوشیده شده اند و در تاشکند (Tashkent) پارچه های سوزنی مزین به نقش های مدال مانند بزرگ در ردیف هایی با حاشیه های دندانه دار هستند.

سوزن دوزی در ایران

تاریخ انواع هنرهای دوزندگی و رودوزی در ایران را به دلیل یافت انواع دوک های نخ ریسی و ابزارهای مشابه در سیلک کاشان، به هشت هزار سال پیش نسبت می دهند؛ بعد از اسلام نیز این هنر و به طور کل صنعت نساجی در زمان ایلخانیان شکوفا شد. طرح های هندسی، اسلیمی، ختایی و … وجه مشخصه سوزن دوزی ایرانی است. این هنر در ایران بیشتر به هنر خطه سیستان و بلوچستان شناخته می شود و این نوع خاص «سوزن دوزی بلوچی» نام دارد که زنان بلوچ هنرمندانه آن را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کنند.

چگونه می توان فهیمد یک پارچه سوزنی اصل است؟

تشخیص نمونه های اصلی بسیار آسان است. زیرا رنگ های مورد استفاده نمونه های جعلی رنگ های مصنوعی هستند. که معمولا رنگ های کم رنگ تری نسبت به رنگ های طبیعی هستند. پارچه های سوزنی با رنگ صاف، یکدست و بدون تغییر بدون توجه به قدمتشان ایده آل هستند. پس رنگ و طراوت آن ها برای شناسایی اصالت معیار دقیقی است.

کاربرد سوزن دوزی

در حالت ایده آل، سوزن دوزی ها باید به عنوان اثر هنری و یک محصول تزئینی بر روی دیوار آویخته شوند. البته این پارچه های در ایران و یا مناطقی مانند فلسطین از گذشته در پوشاک و لباس های محلی و امروزه در اکسسوری هایی نظیر کیف و کفش و … هم کاربرد دارند.

از پارچه سوزن دوزی برای دوخت چه لباسی استفاده کنم؟

همان‌طور که بیان شد این موضوع کاملا به سلیقه و خلاقیت‌های پنهان شما بستگی دارد. به‌طور مثال من از این پارچه جذاب برای خرجکار مانتو استفاده می‌کنم. شما هم می‌توانید برای دوخت پیراهن بچه‌گانه، مانتو، کوسن و یا هر نوع منسوجات پارچه‌ای تزئینی از این پارچه کمک بگیرید.

مزایا و ویژگی‌های جالب توجه در این پارچه باعث می‌شود که دست شما برای دوخت مجموعه بزرگی از انواع لباس‌ها کاملا باز باشد. این پارچه تنوع بسیار زیادی در طرح و رنگ و نقوش دارد و همچنین به دلیل استفاده از نخ‌های متعدد ابریشمی برای بافت گل‌ها، دارای ضخامت و استحکام بالایی است. این موضع کمک می‌کند که پارچه سوزن دوزی عمر  و کیفیت بالایی داشته باد.

هدایای سازمانی

نکات مهم در نگهداری پارچه سوزن دوزی

اگر قصد دارید از این پارچه زیبا در دوخت مانتو استفاده کنید، حتما به نوع شستشوی آن نیز دقت کنید. توصیه می‌کنم که برای شستشوی آن از ماشین لباسشویی استفاده نکنید و خودتان آن را با دست بشویید. همچنین در هنگان شستشو پارچه را با فشار چنگ نزنید؛ زیرا امکان دارد که به طرح‌های پارچه آسیب وارد شود.

نکته مهم دیگر اینکه بری اتو کردن این پارچه بهتر است رطوبت بیشتری نسبت به سایر پارچه‌ها داشته باشد و در هنگان اتوکشی از یک پارچه نخی سفید رنگ استفاده کنید و اتو را به‌صورت غیرمستقیم روی آن بگذارید. با رعایت این دو نکته عمر مفید مانتو سوزن دوزی شده بیشتر شده و کیفیت اولیه خود را از دست نمی‌دهد.

---

آموزش سوزن دوزی بلوچی | سوزن دوزی سیستان و بلوچستان

سوزن دوزی با زندگی روزمره زنان بلوچستان آمیخته است و هر دختری به موازات آموزش اصول زندگی، سوزن دوزی را نیز فرامی گیرد و با نقوشی هندسی (گلها، بوته ها و ترکیب رنگ ها) جهانی خیال انگیز را به نمایش می گذارد، تمامی زنان بلوچ، چه آنها که در ایران و در استان سیستان و بلوچستان زندگی می کنند و چه آنها که در پاکستان، افغانستان یا در دیگر نقاط دنیا ساکن هستند، فقیر و غنی از سوزن دوزی برای تزئین لباس هایشان استفاده می کنند.

سوزن دوزی هنری است با قدمت و سابقه ای به بلندای تاریخ بلوچستان، از این رو به آن بلوچی دوزی هم می گویند. این هنر- صنعت ریشه درتارو پود زندگی عشیره ای منطقه، بازتاب ذوق و خلاقیت زنان در آئینه نقوش و طرح های جاودانه دارد.

ریشه های این هنر را می توان درلایه های زیرین تاریخ قومی منطقه یافت، همراه زنان بلوچ، بی هیچ واسطه هرکجا که ردپایی از زنان بلوچ یافت شود، سوزن دوزی نیز عظمت خویش را به دیده می کشاند.

درحال حاضر درتمام بلوچستان زنان سوزن دوز به این هنر مشغول اند. ازجمله عمده ترین مراکز سوزن دوزی استان می توان به مناطق اسپکه، هریدک، قاسم آباد، بمپور، نکوچ درشهرستان ایرانشهر، کوپچ، پیپ، مته سنگ، چانف، مهنت درشهرستان نیک شهر، ایرندگان، مارندگان، اسماعیل آباد درشهرستان خاش، گشت، سوران، جالق، کله گان در شهرستان سراوان و همچنین شهرستان زاهدان اشاره کرد.

از مشهورترین و مرغوبترین نمونه های سوزن دوزی تولیدات مناطق قاسم آباد و نکوچ ایرانشهر و چانف درنیک شهر است. این نکته نیز ضروری است که سوزن دوزی های مناطق شمالی استان (سرحد) مشهورتر ازسوزن دوزی های مناطق جنوبی (مکران) است.

---