شهر یزد یک نمونه خاص از خلاقیت بشر در ایجاد و توسعه زندگی شهری در سخت ترین شرایط ممکن است. استان یزد دارای مجموعه ای ارزشمند از میراث فرهنگی ایران است که مربوط به دوره های مختلف تاریخی می باشد.
مردم یزد، برای غلبه بر موانع محیطی و جغرافیایی، باید سخت تر از میزان معمول تلاش کنند. علاوه بر این، شهروندان یزد که ذاتا صبور و خلاق هستند، سبب ایجاد نوآوری در صنایع دستی ایران شده اند. از لازمه های اصلی این نوآوری ها، دقیق بودن، داشتن ظرافت، تفکر و هوش فراوان است که توانسته اند به واسطه آن ها، هنر، فرهنگ و تمدن بی نظیری را در قلب بیابان ساخته اند.
1- شَعربافی
در گویش یزد، مشاغل نساجی هنوز به نام شَعربافی شناخته می شود. یکی از دلایل اصلی که شهروندان یزد به این کسب و کار علاقه مند بوده اند، کمبود آب، رکود کشاورزی و همچنین عبور جاده ابریشم از شهر یزد بوده است.
این صنعت دارای شاخه های مختلفی است اما ابزار چوبی پایه و اساس صنعت شعربافی است. این ابزارها در ابعاد مختلف طراحی و تولید می شوند، اما اصول طراحی آن شامل دو غلطک، چند پدال کوچک و بزرگ است که دارای نام های خاصی می باشن
سفال و سفالگری از صنایع دستی کهن استان یزد
یکی از صنایع دستی یزد که تحت تاثیر شرایط کویری این منطقه رشد یافته و امروزه به تکامل رسیده است، هنر سفالگری است. در این استان هنر سفالگری در شهرهای مختلف رواج دارد اما از نظر کیفیت و شهرت سفال می‌بد در صدر قرار دارد. در این شهرستان کویری انواع لوازم زندگی و تزیینی از سفال تهیه می‌شوند. تولیدات سفالی در این استان به کواره شهرت دارند.
استان یزد به دلیل شرایط کویری یکی از بهترین مناطق کشور در زمینه وجود خاک رس به شمار می‌رود و به همین دلیل سفالگری در این استان کویری در سطح وسیع انجام می‌گیرد. سفال یزد با تکنیک‌های مختلف تولید می‌شود و با هنر‌های دیگر از جمله مینا کاری آمیخته شده است. نقش مرغ و ماهی و خورشید خانم از نقوش اصلی سفال یزد هستند.د
2- ترمه
ترمه قدیمی ترین نوع از پارچه های دست ساز ایران است که برای قرن ها مشخصه تولید نساجی در استان یزد بوده است و عمدتا ترمه در یزد تولید می شود. از آنجایی که ترمه قبلا با دست بافته می شد با نام انگشت بافته نیز شناخته می شود. ترمه در زبان فارسی، نام نوعی درخت سدر می باشد.
زیلو بافی ، هنری با قدمت چند هزار ساله
زیلو بافی ، هنری با قدمت چند هزار سالهیکی دیگر از صنایع دستی یزد که ارتباط مستقیمی با شیوه زندگی مردم این دیار و شرایط کویری دارد، زیلو است. زیلو بافی در این استان قدمتی چند هزار ساله دارد و به دوران ایران باستان نسبت داده می‌شود. همچنین قدیمی‌ترین زیلوی یزد در مسجد جامع می‌بد نگهداری می‌شود. در واقع شهرستان می‌بد به عنوان قطب نگهداری زیلو در استان یزد به شمار می‌رود.
زیلو‌های یزد از جنس پنبه می‌باشند و در حال حاضر نیز به عنوان کف پوش در بسیاری از خانه‌ها، و مخصوصا خانه سنتی و خشت و گلی استفاده می‌شوند. ابعاد این زیلو‌ها معمولا کوچک پارچه هستند و هشت پر بزرگ، هشت پر کوچک، بند رومی، رکنه دونی و پرت توره از مهمترین زیلو‌های این استان به شمار می‌رود. نوع مرغوب زیلوی یزد با نام نفتال در بازار شهرت دارد که معمولا کوچک پارچه بوده و از مواد اولیه بسیار با کیفیت پنبه تولید می‌شود.
– دارایی بافی یزد
دارایی بافی یزد با قدمت 800 ساله اش، هنر دستی بی نظیر مردمان یزد می باشد. در این صنعت زیبا، نوعی پارچه مخصوص از جنس ابریشم با استفاده از رنگ ها طبیعی تولید می شود
.
هنر زرگری در یزد
زرگری هنری است که به وسیله آن انواع زیورآلات تولید می‌شود. استان یزد یکی از معروفترین مناطق تولید زیورآلات در کشور به شمار می‌رود و طلای یا همان زرگری یزد شهرهای ملی دارد. هنوز هم راسته زرگر‌ها در بازار خان یزد شهره عام است و می‌توان انواع زیورآلات طلای ساخت یزد از جمله سینه ریز، دستبند، النگو، گوشواره، حلقه و غیره را از آن خرید کرد. از ویژگی‌های محصولات زرگری یزد می‌توان به طرح‌های متنوع در ساخت، کیفیت ساخت و قیمت مناسب اشاره کرد
.کاشی‌سازی
کاشی‌سازی یکی از قدیمی ترین و مشهور ترین صنایع دستی یزد به شمار می رود. همانگونه که در بخش‌های قبل ذکر شد، این استان صاحب غنی‌ترین منابع خاک رس به شمار می‌رود و به همین دلیل کاشی و سرامیک از هنر‌های اصیل این منطقه به شمار می‌روند و از گذشته‌های دور انواع کاشی دست ساز در این منطقه تولید شده است. امروزه می‌توان نمونه‌های قدیمی و زیبای کاشی یزد را در سردر مساجد و مکان‌های عمومی مشاهده کرد.
بر طبق اسناد موجود قدمت این هنر در استان یزد حدود ۷۰۰ سال است اما با توجه به اینکه چنین آثار فاخری یک شبه تولید نشده اند به همین دلیل می‌توان سابقه هنر کاشی یزد را به حداقل هزار سال نسبت داد. کاشی‌سازی در یزد در تکنیک‌ها و نقوش مختلف انجام می‌شود و از صنایع دستی این هنر می‌توان برای تزیین بنا و یا اجرای دکور داخلی استفاده نمود.
نمد مالی از صنایع دستی اصیل یزد
یکی دیگر از هنر‌هایی که به واسطه حضور یزد در حاشیه کویر شکل گرفته است می‌توان به هنر نمد مالی اشاره کرد. برای تولید این صنایع دستی یزد، پشم یا کرک را با آب داغ و یک ماده قلیایی مثل صابون مالش می‌دهد و در پی این کار الیاف پشم باز شده و در هم تنیده می‌شود و محصولاتی تولید می‌شود که از آن می‌توان برای زیرانداز، اکسسوری‌های زنانه و حتی لباس گرم استفاده نمود.
نمد مالی یزد هنری است که امروزه در مرز فراموشی قرار دارد اما با این حال می‌توان محصولات آن را با کیفیت عالی از شهر یزد تهیه کرد. هنرمندان یزدی در نمد‌های تولیدی خود، از نقوش سنتی ایرانی استفاده می‌کنند و معمولا صنایع دستی نمد مالی یزد، دارای طرح‌های متنوعی هستند و پشم‌های آن‌ها نیز به وسیله رنگرزی سنتی رنگ‌آمیزی می‌شود.
صنایع دستی گیوه بافی یزد
گیوه یکی از پاپوش‌های قدیمی است که از دیرباز در نقاط مختلف کشور تولید می‌شد و یکی از کانون‌های تولید آن استان و شهر یزد است. جنس گیوه‌ها معمولا از جنس پنبه است و به عنوان یک پاپوش تابستانی به شمار می‌رود. گیوه یزد در رنگ‌بندی‌های مختلف و در دو نوع زنانه و مردانه تولید می‌شود و نمونه‌های اصیل آن تماما کار دست است.
